1, 2. (a) Ki buikalabelo mañi bo ne ba petanga balisana ba ne ba pila mwa linako za Isilaele wa kwaikale? (b) Bashemi ba swana cwañi ni balisana?

MWA miteñi ye ne ba pila ku yona Maisilaele ba kwaikale, ne ku li taata kwa balisana ku peta hande buikalabelo bwa bona. Balisana bao ne ba sebezanga ka nako ye ne ku cisa ni ka nako ye ne ku bata, mi ne ba silelezanga lingu za bona kwa libatana ni kwa masholi. Balisana ne ba tatubanga ngu ni ngu mi ne ba alafanga lingu ze kula kamba ze holofezi. Ne ba isanga hahulu pilu kwa lingunyana bakeñisa kuli ne li fokola hahulu ku fita lingu ze hulile.—Gen. 33:13.

² Bashemi ba Sikreste ba swanela ku bonisa tulemeno to tu swana ni to ba na ni tona balisana. Bashemi ba na ni buikalabelo bwa ku hulisa bana ba bona “ka kalimelo ni kelezo ya Jehova.” (Maef. 6:4) Kana ku eza cwalo ki nto ye bunolo? Batili! Banana ka nako kaufela ba kukuezwanga ki mibonelo ya tahisa Satani. Kwandaa zeo, banana hape ba na ni mikwa ye miñwi ye tiswa ki ku sa petahala. (2 Tim. 2:22; 1 Joa. 2:16) Mu kona ku tusa cwañi bana ba mina? Ha lu nyakisiseñi lika ze taalu ze mu kona ku eza kuli mu lise bana ba mina: (1) mu zibe bana ba mina, (2) mu fepe bana ba mina, ni (3) mu ba etelele.

3. Bashemi ba kona ku ziba cwañi hande bana ba bona?

³ Mulisana yo munde u tatubanga ngu ni ngu ka tokomelo kakuli u  bata ku bona teñi kuli lingu za hae li iketile. Bibele i bulela kuli: “Ziba hande mo u bonahalela mutapi wa hao.” (Liprov. 27:23, NW) Ka ku ba bashemi, mu tabela ku ziba hande ‘mutapi wa mina,’ ili bana ba mina. Kuli mu zibe hande bana ba mina, mu tokwa ku ziba ze ba ezanga bana ba mina, ze ba hupula, mane ni ku ziba mo ba ikutwela. Mu kona ku eza cwañi cwalo? Mu swanela ku ambolanga ni bana ba mina ka nako kaufela.

4, 5. (a) Ki liakalezo mañi ze kona ku tusa banana ku lukuluha ku bulela mo ba nahanela ni mo ba ikutwela? (Mu bone siswaniso se si fa likepe 17.) (b) Ki lika mañi ze mu ezize kuli mu tuse bana ba mina kuli ba lukuluhe ku ambola ni mina?

⁴ Bashemi ba bañwi ba lemuhile kuli ku taata hahulu ku ambolisananga ni bana ba bona, sihulu haiba kuli bana ba bona bao ki kale ba nonoboka. Bana ba ba nonobokile mwendi ha ba koni ku tabela ku ambola mo ba nahanela ni mo ba ikutwela. Mu kona ku ezañi haiba kuli kona mo ba ikutwela bana ba mina cwalo? Mu si ke mwa ikutwa kuli mu tokwa ku ambolanga ni bana ba mina ka nako ye telele, kamba ku buisananga feela litaba ze tuna. Kono mu ambolange ni bona nihaiba ka nako ye ba si ka libelela. (Deut. 6:6, 7) Mu tandange nako ni bana ba mina. Mu hata-hatange ni bana ba mina. Mu bapalange ni bona kamba ku eza ni bona misebezi ya fa lapa. Haiba bana ba mina ba lukuluhile ku mina, ba ka tabela hahulu ku buisana ni mina mo ba nahanela ni mo ba ikutwela.

⁵ Kono ku cwañi haiba kuli niha mu eza lika zeo kaufela, mwanaa mina ha tabeli ku mi bulelela mwa nahanela ni mwa ikutwela? Mu like muezezo o muñwi. Ka mutala, mwa sibaka sa ku buza mwanaa mina kuli lika li mu zamaezi cwañi mwa lizazi, mwa kona ku mu taluseza mo li zamaezi lizazi la mina. Ka ku eza cwalo, mwanaa mina mwendi u ka lukuluha ku bulela mo li mu zamaezi lika mwa lizazi leo. Kamba haiba kuli mu bata kuli mwanaa mina a taluse mwa ikutwela ka za taba ye ñwi, mu mu buze lipuzo ze ama taba yeo, isiñi ze ama yena. Mwa kona ku mu buza mo ba ikutwela balikani ba hae ka za taba yeo. Mi mwa kona ku mu buza kuli ki kelezo mañi ya kona ku fa balikani ba hae.

6. Ki nto mañi ye kona ku tahisa kuli bana ba mina ba ikutwe kuli mu na ni nako ya ku ambola ni bona mi mwa atumeleha?

⁶ Bana ba mina ba ka lukuluha ku ambola ni mina haiba ba ikutwa kuli mwa tabela ku teeleza ku bona mi mwa atumeleha. Haiba ku bonahala kuli mu patehile hahulu kuli mane mwa palelwa ku tanda nako ni bona, bana ba mina ha ba na ku mi bulelelanga mataata e ba kopana ni ona. Ki lika mañi ze kona ku mi tusa ku ziba haiba bana ba mina ba lukuluhile ku mi atumela? Mu swanela ku eza lika ze ñwi kwandaa ku bulelelanga feela bana ba mina kuli, “Mwa kona ku ambola ni na ka nako ifi kamba ifi.” Bana ba mina ba ba nonobokile ba tokwa ku ziba kuli ha mu na ku ba halifela ha ba ka mi bulelela nto ye ñwi. Hape ba tokwa ku ziba kuli mu ka isa hahulu pilu kwa mataata a bona. Kayla, ya na ni lilimo ze 19, u bulela kuli: “Ni lukuluhile ku ambola ni bondate fa taba ifi kamba ifi. Bondate ha ba ni kaulezangi ha ni bulela mi ha ba ni atulangi, kono ba teelezanga ku na. Mi ba ni fanga kelezo ye nde ka nako kaufela.”

7. (a) Mushemi u kona ku ba cwañi ni mubonelo o swanela ha ku buisanwa za libato? (b) Bashemi ba kona ku halifisa bana ba bona kamukwaufi?

⁷ Fokuñwi, mu ka tokwa ku ambolanga ni bana ba mina litaba ze taata, inge cwalo taba ya libato. Ha mu ambola ni bana ba mina litaba ze cwalo, mu bone teñi kuli mwa ba luta mo ba swanela ku ezeza luli ha ba ipumana mwa miinelo ye cwalo. Ka mutala, lu nge kuli mu ile kwa sibaka sa licelo ko ku lekiswanga lico, mi ha mu yo fita kwateñi mu yo fumana kuli fa kapampili fo ku ñolwanga lico ze lekiswa, ku ñozwi fateñi litemuso ze bonisa kuli lico ze lekiswa mwa sibaka seo za kona ku mi ziyeza. Nto yeo i kona ku tahisa kuli mu zwe mwa sibaka seo ni ku yo bata lico kwa sibaka si sili. Nto ye swana ya kona ku ezahala kwa bana ba mina. Haiba kuli mwa kelezo ye mu fa bana ba mina ku iputezi feela litemuso, bana ba mina mwendi ba ka filikana mi ba ka tuhela ku mi kupanga kelezo. (Mu bale Makolose 3:21.) Haiba bana ba mina ba mi atumela, mu like ku ba ni mubonelo o swanela. Kaizeli wa mukulwani ya bizwa Emily u bulela kuli: “Bashemi ba ka ha ba ambolanga  ni na ka za taba ya libato, ha ba bonisangi kuli libato ki nto ye fosahalile. Ba koñomekanga tabo ya kona ku ba ni yona mutu haiba a zibana ni mutu yo muñwi mane ni ku fumana mutu wa ku nyalana ni yena. Taba yeo i ni tusize ku lukuluha ku ambolanga ni bashemi ba ka ka za taba ya libato. Mane ni bata ku talusezanga bashemi ba ka za libato le ni li ku lona ku fita ku ba patela.”

8, 9. (a) Mu kona ku tusiwa cwañi haiba mu ba ni pilu-telele ni ku sa kauleza mutu ya bulela? (b) Ki lika mañi ze nde ze bile teñi bakeñisa ku teeleza kwa bana ba mina?

⁸ Bashemi, mu be ni pilu-telele mi mu teelezange ka tokomelo bana ba mina ha ba bulela ni mina. Ku eza cwalo ku ka bonisa kuli mwa atumeleha. (Mu bale Jakobo 1:19.) Me wa likwasha ya bizwa Katia u bulela kuli: “Kwamulaho, ne ni sa bonisangi pilu-telele ku mwanaka. Ne ni sa mu fangi kolo ya kuli a feleleze za bulela. Ze ne tahisanga cwalo fokuñwi ne li kuli ne ni ikutwanga ku katala kamba ne ni sa tabelangi feela ku katazwa. Bakeñisa kuli ka nako ya cwale ki kale ni cinca mo ne ni ezezanga lika, mwanaka ni yena u cincize miezezo ya hae ya lika. Mwanaka sa swalisana hahulu ni na.”

⁹ Ndate ya bizwa Ronald ni yena naa sa bonisangi pilu-telele ku mwanaa hae wa musizana. Bo Ronald ba bulela kuli: “Mwanaka ha naa ni bulelezi kuli u latani ni mushimani yo muñwi kwa sikolo, kwa makalelo ne ni nyemile hahulu. Kono ha ne ni nahanisisize kutwisiso ni pilu-telele ya na ni yona Jehova kwa batanga ba hae, ne ni boni kuli neikaba hande kuli ni fe mwanaka kolo ya ku ni taluseza mwa ikutwela pili ni si ka mu sikulula kale. Ni ikutwa hande bakeñisa kuli ne ni file mwanaka kolo ya ku talusa mwa ikutwela! Kona ha ne li lwa pili ku utwisisa mwa ikutwela mwanaka. Ha naa felize ku talusa mwa ikutwela, ne ku ni bezi bunolo ku ambola ni yena ka nzila ye lilato. Ka ku sa libelela, mwanaka a amuhela kelezo ya ka. Mwanaka naa bonisize takazo ya hae ye tuna ya ku cinca miezezo ya hae ya lika.” Ku ambolanga ni bana ba mina ka nako kaufela ku ka mi tusa ku ziba luli ze ba nahana ni ku ziba mo ba ikutwela. Ze ka zwa mwateñi ki za kuli mu ka tusanga bana ba mina ka nako ye ba eza likatulo. *

10, 11. Mu kona ku tusa cwañi bana ba mina kuli ba zwelepili ku ba mwa niti?

¹⁰ Mulisana yo munde wa ziba kuli ngu ya kona ku yembuluka. Ngu ya kona ku kala ku fulela kwahule-nyana ni mutapi kabakala kuli i fula bucwañi bo bunde. Hanyinyani-hanyinyani, ngu ya kona ku ya kwahule ni ku ikauhanya kwa mutapi. Nto ye  swana ya kona ku ezahala ni kwa banana. Ba kona ku zwa mwa niti hanyinyani-hanyinyani. Mwendi ba kalile ku ba ni balikani ba ba maswe kamba ba kalile ku itabisa ka lika ze sa swaneli. (Liprov. 13:20) Mu kona ku tibela cwañi muinelo wo kuli u si ke wa zwelapili?

¹¹ Ha mu nze mu luta bana ba mina, mu si zina-zini ku ba tusa mo ba sa ezi hande. Hape mu ba tuse ku zwelapili ku bonisa tulemeno to tunde to ba na ni tona. (2 Pit. 1:5-8) Nako ye nde ye mu kona ku ba tusa ku eza cwalo ki ha mu lapela sina lubasi. Bukombwa Bwa Luna Bwa Mubuso bwa October 2008, ne bu bulezi kuli: “Litoho za mabasi li susuezwa ku lwala buikalabelo bwa zona bo li filwe ki Jehova bwa ku bona teñi kuli tuto ya Bibele ya lubasi ya zamaiswa kamita.” Kana mwa itusisa hande nako ya ku lapela sina lubasi ilikuli mu lise bana ba mina? Mu be ni buikolwiso bwa kuli bana ba mina ba itebuha ku mina bakeñisa buikatazo bo mu eza kuli mu ba tuse.—Mat. 5:3; Mafil. 1:10.

12. (a) Mikulwani ba tusizwe cwañi ka ku lapelanga sina lubasi kamita? (b) Ku lapelanga sina lubasi ku mi tusize cwañi ka butu?

¹² Kalibe ya bizwa Carissa ni lubasi lwa hae ba tusizwe ki tukiso ya Nako ya ku Lapela Sina Lubasi. Kalibe yo u li: “Ni tabelanga hahulu kuli kaufelaa luna lwa inanga hamoho ni ku ambolisana. Ha lu nze lu eza cwalo, lu banga ni silikani se sinde mwa lubasi mi lu banga ni ze nde za ku hupula hasamulaho. Bo ndate kamita ba bonanga teñi kuli lwa ba ni Nako ya ku Lapela Sina Lubasi. Kwa ni tabisanga ku bona kuli bo ndate ba nga Nako ya ku Lapela Sina Lubasi ku ba ya butokwa hahulu, mi nto yeo i tahisa kuli ni na ni nge Nako ya ku Lapela Sina Lubasi ku ba ya butokwa. Ku eza cwalo ku tahisa kuli ni ba kuteke ka ku ba bo ndate ni ka ku ba kuli ki bona ba ba lu etelela mwa lika za kwa moya mwa lubasi.” Kaizeli wa mukulwani ya bizwa Brittney u li: “Ku lapela sina lubasi ku ni sutelelize hahulu kwa bashemi ba ka. Ku lapelanga sina lubasi ku bonisa kuli bashemi ba ka ba tabela ku teeleza kwa mataata e ni kopana ni ona mi ba ni lata luli. Ku lapela sina lubasi hape ku lu tusa ku tiya ni ku swalisana sina lubasi.” Mulelo o mutuna wa bashemi ki ku luta bana ba bona kuli ba late Jehova. Ku lapela sina lubasi ki ye ñwi ya linzila ze nde ze ba kona ku itusisa bashemi kwa ku luta bana ba bona. *

13. Mwanana u kona ku susuezwa cwañi kuli a sebeleze Jehova?

¹³ Mulisana yo munde u itusisanga mulamu kwa ku etelela ni ku sileleza mutapi wa hae. Mulelo wa hae o mutuna ki wa ku libisa lingu za hae kwa “mafulisezo a mande.” (Ezek. 34:13, 14) Ka ku ba mushemi, ni mina mu swana sina mulisana. Mu bata ku etelela bana ba mina kuli ba sebeleze Jehova. Mu bata kuli bana ba mina ba ikutwe mwa naa ikutwezi walisamu ya naa ñozi kuli: “Se ni tabela, ki ku eza tato ya hao, Mulimu wa ka; e, mulao wa hao u mwa pilu ya ka.” (Samu 40:8) Haiba bana ba mina ba ikutwa mo ku taluselizwe kwa Samu ye, ba ka bata ku ineela ku Jehova mi ba ka kolobezwa. Ba swanela ku ba ba ba ziba ze ba eza ka nako ye ba eza katulo ya butokwa yeo, mi ba swanela ku ba ni takazo ye tuna luli ya ku sebeleza Jehova.

14, 15. (a) Bashemi ba swanela ku ba ni mulelo mañi? (b) Ki sika mañi se si kona ku tahisa kuli mwanana ya sa nonoboka a kakanye litaba za mwa Bibele?

¹⁴ Mwendi bana ba mina ba bonahala ku sa tabela ku tiisa silikani sa bona ni Jehova. Ba kana ba kakanya haiba litaba ze ba lumela Lipaki za Jehova ki za niti. Mu kona ku eza cwañi mwa muinelo o cwalo? Mu sebeze ka taata kuli mu tuse bana ba mina ku utwisisa ze mu lumela ka za Jehova mi mu ba lute ku lata Jehova ka pilu ya bona kaufela. Mu ba lute ku itebuha lika kaufela za ba ezelize Mulimu. (Sin. 4:11) Mi ha se ba utwisisize, ba ka ikatulela ku mu lapela.

¹⁵ Haiba bana ba mina ba kakanya litaba za mwa Bibele, mu bonise pilu-telele mi mu ba tuse ku utwisisa litaba za niti zeo. Mu ba tuse ku utwisisa kuli ku sebeleza Jehova ki yona nto ya butokwa ka ku fitisisa mwa bupilo mi ku tahisa limbuyoti ze inelela. Ku zwa fo, mu batisise ze  tisa kuli ba kakanye litaba za mwa Bibele. Ka mutala, kana mwanaa mina wa mushimani ha lumelelani luli ni ze i bulela Bibele kamba u saba feela ku kutaza kwa banana ba bañwi? Kana mwanaa mina wa musizana wa kakanya luli taba ya kuli milao ya Mulimu ki ye minde kamba u ikutwanga feela bulutu ni ku sa tabelwa ki ba bañwi?

16, 17. Ki mwa linzila lifi mo bashemi ba kona ku tusa bana ba bona kuli ba be ni silikani ni Jehova?

¹⁶ Mu kona ku tusa cwañi bana ba mina kuli ba si ke ba kakanya litaba za mwa Bibele? Bashemi ba bañata ba konile ku tusa bana ba bona ka ku ba buza lipuzo ze latelela: “Kana ku ba Mukreste ki nto ye bunolo kamba ki nto ye taata ku wena? Ki bufi bunde bwa ku ba Mukreste? Ki lika mañi ze u ka yawa ha u sebeleza Jehova? U ikutwa cwañi ka za lika ze nde ze lu fumana ka nako ya cwale ni ze lu ka fumana kwapili? Kana limbuyoti zeo ki za butokwa hahulu ku fita lika ze u ka yawa?” Mu bone teñi kuli mwa buza lipuzo ze, mwa manzwi a mina ili ka ku zwelela kwa pilu, ka musa, ni ka nzila ye tabisa. Mu si ke mwa tahisa kuli bana ba mina ba ikutwe kuli mwa ba tameleza nto ye ñwi. Mwendi mu ka tabela ku buisana ni bona Mareka 10:29, 30. Mikulwani ba bañwi ba kana ba tabela ku ba ni mikoloko ye mibeli, fa mukoloko o muñwi ba ñola lika ze nde ze ba kona ku fumana ha ba ikatulela ku ba Mukreste mi ku o muñwi ba ñola lika ze ba kona ku yawa ha ba ikatulela ku ba Mukreste. Ku eza cwalo ku ka tusa mina ni bana ba mina ku ziba mataata e ba kopana ni ona ni ku ziba mo mu kona ku tatululela mataata ao. Haiba kuli lu tokwa ku ituta ni batu ba ba tabela mwa buka ya Bibele I Lutañi? ni ya “Mu Tiiseze Mwa Lilato la Mulimu,” mu zibe lu swanela ku isa hahulu pilu kwa ku ituta ni bana ba luna! Kana mwa eza cwalo?

¹⁷ Bana ba mina ha ba nze ba hula, ba swanela ku ikatulela haiba ba ka sebeleza Jehova. Ha ba na ku eza cwalo ka libaka la kuli mina mu ezize katulo ye cwalo. Bana ba mina ba swanela ku ba ni silikani sa bona ni Jehova. (Liprov. 3:1, 2) Ku cwañi haiba mwanaa mina u fumana taata ku sutelela ku Mulimu? Mu mu susueze kuli a nyakisise lika za lumela ka ku ipuza lipuzo ze cwale ka ze latelela: ‘Ni ziba cwañi kuli Mulimu u teñi? Ni ziba cwañi kuli Mulimu wa ni tokomela luli? Kana na lumela luli kuli ku utwa litaelo za Mulimu kwa ni tusa?’ Bashemi, mu be balisana ba bande, mi mu etelele bana ba mina ka pilu-telele. Mu ba tuse ku utwisisa kuli ku sebeleza Jehova ki yona nto ya butokwa hahulu mwa bupilo. *—Maro. 12:2.

18. Bashemi ba kona ku likanyisa cwañi Jehova, yena Mulisana yo Mutuna?

¹⁸ Bakreste kaufela ba niti ba bata ku likanyisa Mulisana yo Mutuna, Jehova. (Maef. 5:1; 1 Pit. 2:25) Bashemi ba swanela ku ikataza hahulu ku ziba mutapi wa bona, ili ku talusa bana ba bona ba ba latiwa. Bashemi ba tokwa ku etelela bana ba bona ilikuli bana ba bona ba kone ku to ikola limbuyoti ze inelela za sepisize Mulimu. Bashemi, haike mu sebeze ka taata ku lisa bana ba mina ni ku ba tusa ku hula inze ba lata Jehova!