1, 2. (a) Ki kelezo mañi yeo Salumoni naa susumelizwe ku ñolela mikulwani? (b) Ki kabakalañi Bakreste ba ba na ni lilimo ze 50 kamba ku fitelela ni bona ha ba swanela ku sebelisa kelezo ya Salumoni?

JEHOVA naa susumelize Mulena Salumoni ku bulelela mikulwani kuli: “U hupule Mubupi wa hao mwa mazazi a bucaha bwa hao, mazazi a maswe a si ka taha kale.” “Mazazi a maswe” a talusañi? Mazazi ao a talusa nako ya busupali. Salumoni naa itusisize litoko kwa ku talusa matata a latelela e ba kopana ni ona basupali: lulu, ku kula mahutu, ku felelwa ki meeno, ku sa bona hande, ku sa utwa hande, ku mela limbi, ku kotobana, ni ku kokonyana mubili. Kona libaka Salumoni ha naa lu bulelezi kuli lu hupule Mubupi wa luna ha lu sa li ba banca!—Mu bale Muekelesia 12:1-5.

² Bakreste ba bañata ba ba na ni lilimo ze 50 kamba ku fitelela ba sa na ni maata a mañata. Mwendi ba na ni limbi, kono mwendi ha ba kopani ni matata kaufela a naa bulezi Salumoni. Kana Bakreste ba ba hulile bao ni bona ba kona ku sebelisa kelezo ya naa file Salumoni kwa mikulwani, ye li: “U hupule Mubupi wa hao”? Kelezo yeo i talusañi?

3. Ku hupula Mubupi wa luna ku talusañi?

 ³ Mwendi se mu sebelelize Jehova ka lilimo ze ñata, kono ki kwa butokwa ka nako ni nako ku hupulanga kuli Mubupi wa luna ki yo mutuna. Bupilo ki mpo ye nde hahulu. Ze bupilwe kaufela za komokisa kuli mane ha lu koni ku li utwisisa ka ku tala. Lika ze shutana-shutana ze komokisa za bupile Jehova li lu tusa ku ikola bupilo mwa linzila ze ñata. Ku nahanisisa za bupile Jehova ku ka lu tusa ku hupula kuli Jehova u lilato, u butali, mi ki ya maata. (Samu 143:5) Ku hupula Mubupi wa luna ku talusa hape ku hupula lika za tokwa kuli lu eze. Ku nahanisisa litaba zeo ku lu susueza ku itebuha hahulu Jehova ka ku mu sebeleza mo lu konela kaufela mwa bupilo bwa luna.—Muek. 12:13.

4. Bakreste ba ba itutile ze ñata mwa lilimo-limo ba kona ku ipuza puzo mañi, mi ki kabakalañi?

⁴ Haiba kuli mu itutile lika ze ñata mwa lilimo ze ñata ze felile, mu ipuze kuli, ‘Ni ka ezañi mwa bupilo bwa ka cwale, ha ni sa na ni maata niha ni sa tiile?’ Ka ku ba Bakreste ba ba hulile kwa moya, ku na ni lika ze mu kona ku eza ze ba sa koni ku eza ba bañwi. Ka mutala, mwa kona ku luta ba banca lika ze mu itutile ku Jehova. Mwa kona ku kandekela ba bañwi ze mu ikozi mwa ku sebeleza Mulimu. Mulena Davida naa kupile Jehova kuli a mu tuse ku eza cwalo. Naa ñozi kuli: “Mulimu, ki wena ya ni lutile ku zwa kwa bwanana bwa ka. . . . Niha ni ka supala, mi toho i ize pululu, Mulimu u si ke wa ni tuhela; kuli ni zibe ku bulelela lusika lo lu taha maata a hao, ni taluseze ba ba ka pepwa bulena bwa hao.”—Samu 71:17, 18.

5. Bakreste ba ba hulile ba kona ku fa cwañi ba bañwi ze ba itutile?

⁵ Mu kona ku fa cwañi ba bañwi butali bo mu fumani mwa lilimo-limo ze mu pilile? Kana mwa kona ku mema mikulwani kwa ndu ya mina kuli mu to ikola siango se sinde se si kona ku ba susueza? Kana mwa kona ku lukisa kuli mu sebeze ni mikulwani mwa bukombwa ilikuli ba bone tabo ye mu na ni yona ha mu nze mu sebeleza Jehova? Elihu naa bulezi kuli: “Ba mazazi, ki bona ba ba ka bulela, ba myaha ye miñata, ki bona ba ba ka lu talifisa.” (Jobo 32:7) Muapositola Paulusi naa bulelezi basali ba Sikreste ba ba hulile kwa moya kuli ba susueze ba bañwi ka manzwi ni ka mutala wa bona. Naa ñozi kuli: “Basali-bahulu ba . . . be baluti ba lika ze nde.”—Tite 2:3.

6. Ki kabakalañi Bakreste ba ba hulile ili ba ba itutile ze ñata mwa bupilo ha ba li ba butokwa?

⁶ Haiba kuli mu Bakreste ba ba hulile, ku na ni lika ze ñata ze mu kona ku eza kuli mu tuse ba bañwi. Ka mutala, mu nahane lika ze se mu utwisisa ka nako ya cwale ze ne mu sa zibi lilimo ze 30 kamba ze 40 kwamulaho. Mwa ziba mwa ku sebeliseza likuka za mwa Bibele mwa linzila ze shutana-shutana mwa bupilo bwa mina. Mu na ni buikoneli bwa ku tusa ba bañwi ku amuhela niti ya mwa Bibele. Haiba kuli mu baana-bahulu mwa puteho, mwa ziba mo mu kona ku tuseza mizwale ba ba si ka eza likatulo ze nde. (Magal. 6:1) Mwendi mu itutile mwa ku petela hande misebezi ya mwa puteho, misebezi ya kwa mikopano ye mituna, kamba mwa ku petela musebezi wa ku yaha Mandu A Mubuso. Mwendi mwa ziba mwa ku susueleza baalafi ba kwa lipatela kuli ba itusise mialafelo ye sa tokwi ku pompela mali ha ba alafa. Nihaikaba kuli kona mu sa zo kolobezwa, mu itutile lika za butokwa mwa bupilo. Ka mutala, haiba mu hulisize bana, mu bile ni buikoneli bo buñwi bwa butokwa hahulu. Bakreste ba ba hulile ba na ni buikoneli bwa ku tusa batu ba Jehova ka ku ba luta, ku ba etelela, ni ku susueza mizwale ni likaizeli.—Mu bale Jobo 12:12.

7. Bakreste ba ba hulile ba kona ku lutañi banana?

⁷ Ki mwa linzila mañi ze ñwi mo mu kona ku itusiseza buikoneli bwa mina kwa ku tusa ba bañwi? Mwendi mwa kona ku tusa banana mwa ku kaliseza ni ku zamaiseza lituto za Bibele. Haiba mu likaizeli za Sikreste, kana mwa kona ku tusa likaizeli ba mikulwani ba ba li bashemi kuli ba pete hande buikalabelo  bwa bona bwa ku sebeleza Jehova kono inze ba babalela bana ba bona? Haiba mu mizwale, kana mwa kona ku luta mizwale ba mikulwani ku ziba mwa ku fela lingambolo ka mafulofulo ni ku kutaza hande taba ye nde? Kana mwa kona ku ba bonisa mo mu susuelezanga mizwale ni likaizeli ba ba hulile ha mu yo ba potelanga? Nihaike kuli ha mu sa na maata e ne mu banga ni ona, mu sa na ni linzila ze ñata ze nde ze mu kona ku tusa ka zona banana. Bibele i bulela kuli: “Kanya ya micaha ki maata a bona, mi bunde bwa ba bahulu ki toho ye ize pululu.”—Liprov. 20:29.

8. Ki lika mañi za naa ezize muapositola Paulusi ha naa nzaa hula?

⁸ Muapositola Paulusi naa zwezipili ku sebeleza Jehova niha naa nze a hula. Ka nako ya naa lukuluzwi mwa tolongo ya mwa Roma, ibato ba ka silimo sa 61 C.E., Paulusi naa sebelize ka taata mi naa tiyezi miliko ye miñata ka ku ba mulumiwa. Paulusi naa kona ku iketela ku pila bupilo bo bunde ka ku kutaleza mwa Roma. (2 Makor. 11:23-27) Mizwale ba mwa Roma ne ba ka tabela kuli Paulusi a zwelepili ku pila mwa Roma inze a ba tusa. Kono Paulusi naa boni kuli mwa linaha ze ñwi ne ku na ni butokwi bo butuna hahulu ni ku fita. Kacwalo, a ikatulela ku zwelapili mwa musipili wa hae wa bulumiwa. Yena, Timotea ni Tite ba ya hamoho kwa Efese, kihona ba ya kwa Kreta, mi ku bonahala kuli ne ba ile ni kwa Masedonia. (1 Tim. 1:3; Tite 1:5) Ha lu zibi nji Paulusi naa ile kwa Spain, kono naa bulezi za musipili wo.—Maro. 15:24, 28.

9. Ki lili fo Pitrosi naa tutezi ko ne ku na ni butokwi bo butuna? (Mu bone siswaniso se si fa likepe 22.)

⁹ Muapositola Pitrosi mwendi naa na ni lilimo ze fitelela 50 ha naa tutezi ko ne ku na ni butokwi bo butuna. Lu ziba cwañi cwalo? Kakuli haiba naa na ni lilimo ze bato likana ni za Jesu kamba ne li yo muhulu hanyinyani ku Jesu, fo ku talusa kuli naa na ni lilimo ze bato ba ze 50 mwa silimo sa 49 C.E., ka nako ya naa tilo kopana ni baapositola mwa Jerusalema. (Lik. 15:7) Nako ye ñwi hamulaho wa ku kopana ni baapositola bao, Pitrosi naa ile ku yo pila mwa Babilona, mwendi naa izo kutaza kwa Majuda ba bañata ba ne ba pila mwa sibaka seo. (Magal. 2:9) Pitrosi naa pila kwa Babilona ha naa susumelizwe ku ñola liñolo la pili, ibato ba ka silimo sa 62 C.E. (1 Pit. 5:13) Ku tutela ko ku na ni butokwi bo butuna haki nto ye bunolo, kono Pitrosi naa si ka tuhelela buhulu bwa hae ku mu palelwisa ku fumana tabo ya ku sebeleza Jehova ka ku tala.

10, 11. Bo Robert ni bakubona ne ba ezizeñi ha se ba hulile?

¹⁰ Kacenu, Bakreste ba bañata ba ba na ni lilimo ze 50 kamba ku fitelela ba lemuhile kuli miinelo ya bona i cincize mi ba kona ku sebeleza Jehova mwa linzila ze nca. Ba bañwi ba tutezi mwa libaka mo ku na ni butokwi bo butuna. Kona ze ne ba ezize bo Robert ni bakubona. Ne ba na ni lilimo ze bato ba ze 55 ha ne ba lemuhile kuli ku na ni linzila ze nca ze ba kona ku sebeleza ka zona Jehova. Mwanaa bona a nosi naa saa zwile fa ndu ni ku yo ikuta, mi ne ba si na bashemi ba basupali ba ne ba tokwa ku babalelwa. Ne ba filwe maluwo a mañwi kwa maluwo a bashemi ba bona ba ne ba timezi, mi ne ba lemuhile kuli ha ne ba ka lekisa ndu ya bona, ne ba ka kona ku lifa likoloti ni ku ba ni masheleñi a mañata e ne ba ka itusisa ku fitela fo ne ba ka felwa bo Robert masheleñi a bona a penshini. Ne ba utwile kuli batu ba bañata mwa Bolivia ne ba tabela ku ituta Bibele mi hape bupilo ne bu sa tuli mwa Bolivia. Kacwalo ba tuta. Bo Robert ba bulela kuli: “Ne ku li taata ku twaela ndu ya luna ye nca. Lika kaufela ne li shutana ni mo ne lu pilela kwa North America. Kono ne lu fuyauzwi bakeñisa buikatazo bwa luna.”

¹¹ Bo Robert ba zwelapili kuli: “Mazazi a, lu patehile ku eza misebezi ya mwa puteho. Batu ba bañwi ba ne lu itutanga ni bona Bibele ba kolobelizwe. Lubasi lo luñwi lo ne lu itutanga ni lona, lu pila bupilo bo bu bunolo mwa munzi o fumaneha kwahule luli. Kono Sunda ni Sunda, ba ba mwa lubasi lo ba zamayanga musipili  o mutelele ku taha kwa tolopo kuli ba to fumaneha kwa mikopano. Lu na ni tabo ye tuna ku bona lubasi lo inze lu eza zwelopili mane ni ku bona mwana yo muhulu mwa lubasi lo a eza bupaina.”

12, 13. Bo Brian ha se ba tuhezi musebezi, ne ba ezizeñi ni bakubona?

¹² Mizwale ni likaizeli ba ba mwa liputeho ni likwata ze itusisa puo i sili, ba kona ku tusiwa hahulu ki mitala ya mizwale ni likaizeli ba ba hulile. Mwa kona ku ikola ku sebeleza mwa libaka mo ku pila batu ba ba itusisa puo i sili. Ka mutala, bo Brian ba kwa Britain ne ba ñozi kuli hamulaho wa ku tuhela musebezi inze ba na ni lilimo ze 55, bona ni basali ba bona ne ba si na tabo mwa bupilo. Bo Brian ba li: “Bana ba luna ne se ba zwile fa lapa, mi ne lu sa fumanangi hande batu ba ne ba tabela ili be ne lu kona ku ituta ni bona Bibele. Na kopana ni Mucainizi yo muñwi ya naa batisisa lika ze ñwi fa yunivesiti ye ne li mwa sibaka se ne lu pila ku sona. Ha ne ni mu kupile kuli a tahe kwa mikopano, muuna yo a lumela mi na kalisa ku ituta ni yena Bibele. Hamulaho wa lisunda li sikai, a kalisa ku tahanga ni Mucainizi yo muñwi kwa mikopano. Hamulaho wa lisunda ze peli, a taha ni Macainizi ba bañwi, mi hamulaho, Macainizi kaufela ba naa tile ni bona ne li ba bane.

¹³ “Mucainizi wa buketalizoho ha naa ni kupile kuli ni itutange ni yena Bibele, na nahana kuli, ‘Ku ba ni lilimo ze 65 ha ku talusi kuli ni swanela ku tuhela ku sebeleza Jehova.’ Kacwalo na buza musalaa ka ya naa na ni lilimo ze 63 haiba kuli naa ka tabela ku ituta Sichainizi. Ne lu itutanga Sichainizi ka ku teeleza kwa tepu ye ñwi cwana. Zeo ne li ezahalile lilimo ze 10 kwamulaho. Ku kutaza ka ku itusisa puo i sili ne ku lu tahiselize ku ikutwa inge kuli lu sa li ba banca. Se lu itutile Bibele ni Macainizi ba 112! Buñata bwa bona ba fumanehanga kwa mikopano. Yo muñwi ku bona u sebeza ni luna sina paina.”

14. Bakreste ba ba hulile ba swanela ku hupulangañi, mi mutala wa Paulusi u kona ku ba susueza cwañi?

¹⁴ Haki Bakreste kaufela ba ba na ni lilimo  ze 50 kamba ku fitelela ba ba mwa miinelo ye ba lumeleza ku eza lika ze nca ha ba nze ba sebeleza Jehova. Ba bañwi ba kula, mi ba bañwi bona ba babalela banana kamba bashemi ba ba supezi. Kono mu si ke mwa libala kuli Jehova wa itebuha ze mu sweli ku eza kaufela ha mu nze mu mu sebeleza. Kacwalo, nihaikaba kuli fokuñwi mwa zwafanga bakeñisa lika ze mu palelwa ku eza, mu ikole ku eza ze mu kona. Mu nyakisise mutala wa muapositola Paulusi. Naa li mwa tolongo ka lilimo ze ñata mi naa sa koni ku zwelapili mwa misipili ya hae ya bulumiwa. Kono batu ha ne ba mu potelanga, Paulusi naa ba bulelelanga litaba za mwa Mañolo mi naa ba tusanga kuli ba zwelepili ku sebeleza Mulimu ka busepahali.—Lik. 28:16, 30, 31.

15. Ki kabakalañi basupali ba Sikreste ha ba li ba butokwa hahulu?

¹⁵ Jehova ni yena wa itebuha ze ba kona ku eza basupali ha ba nze ba mu sebeleza. Salumoni u itumelela kuli “mazazi a maswe” a taata hahulu mwa bupilo, kono Bibele i lu hupulisa kuli Jehova wa bona ze ba eza basupali ba Sikreste kuli ba mu lumbeke. (Luka 21:2-4) Mizwale ni likaizeli mwa liputeho ba itebuha hahulu kwa mizwale ni likaizeli ba basupali bakeñisa tumelo ni buitiiso bwa bona.

16. Ki lika mañi za naa sa koni ku eza Anna, kono naa kona ku ezañi kuli a lapele Mulimu?

¹⁶ Mwa Bibele, lu bala za musali wa musupali ya sepahala ya bizwa Anna. Jesu ha naa pepilwe, musali yo wa mbelwa naa na ni lilimo ze 84. Bakeñisa kuli naa supezi, naa sa koni ku sebeleza Jehova inge mo ne ba ezeza ba bañwi. Mwendi naa sa koni ku ba mulutiwa wa Jesu, mwendi naa sa koni ku toziwa ka moya o kenile, kamba ku ya kwa ku kutaza. Kono naa ikozi ku sebeleza Jehova mwa linzila ze ñwi. Ka mutala, kakusasana ni manzibwana naa yanga kwa lapa la tempele ku yo lapela inzaa kuzize ibato ba ka mizuzu ye 30 muprisita inze a fa insense ku Jehova. Bibele i bulela kuli “naa sa tondahali kwa tempele, a nzaa fa sebelezo ye kenile busihu ni musihali.” (Luka 2:36, 37) Musali yo ha naa yanga cwalo kwa tempele, ki fona fa naa bonezi Jesu inzaa sa li mwanana. Musali yo naa bulelezi batu kaufela kuli Jesu naa ka ba Mesia mi naa ka tahisa tukuluho mwa Jerusalema.—Luka 2:38.

17. Mizwale ni likaizeli mwa puteho ba kona ku tusa cwañi Bakreste ba ba supezi kamba ba ba kula kuli ba zwelepili ku lapela Mulimu?

¹⁷ Kacenu, lu swanela ku fumana linzila ze lu kona ku tusa ka zona mizwale ni likaizeli ba ba supezi kamba ba ba kula. Ku na ni basupali ba bañata ba ne ba ka tabela ku ba ni luna kwa mikopano ya puteho ni mikopano ye mituna kono mwendi ha ba koni ku fumaneha. Mizwale ni likaizeli mwa puteho ba kona ku tusa cwañi batu bao? Mwa libaka ze ñwi, kwa kona ku lukiswa kuli basupali bao ba teelezange mikopano fa luwaile. Kono mwa libaka ze ñwi mona mwendi ku eza cwalo ha ku konahali. Nihaikaba kuli basupali ha ba koni ku ya kwa mikopano, ba sa kona ku eza ze ñwi ha ba nze ba lapela Mulimu. Ka mutala, ba kona ku lapela kuli ze eziwa mwa puteho li konde.—Mu bale Samu 92:13, 14.

18, 19. (a) Bakreste ba ba supezi ba kona ku susueza cwañi ba bañwi? (b) Ki bo mañi ba ba kona ku sebelisa kelezo ye li: “U hupule Mubupi wa hao”?

¹⁸ Basupali ba Sikreste mwendi ha ba koni ku lemuha mo ba susueleza ba bañwi. Mu nyakisise mutala wa Anna ya naa yanga kwa tempele ka lilimo ze ñata. Mwendi naa sa zibi kuli za naa ezanga, ni lilato la naa bonisanga ku Jehova ne li ka ñolwa mwa Bibele mi ne li ka to lu susueza ni luna kacenu. Ka nzila ye swana, mizwale ni likaizeli ha ba na ku libala lilato la mina ku Jehova. Kona libaka Linzwi la Mulimu ha li bulela kuli: “Milili ye li pululu, ki mushukwe wa ku kutekiwa, u fumanwa mwa mizamao ye lukile”!—Liprov. 16:31.

¹⁹ Ha lu nze lu sebeleza Jehova, ku na ni lika ze lu kona ku eza ni ze lu sa koni ku eza. Kono ha mu sa na ni maata, mu ikatulele ku ‘hupula Mubupi wa mina . . . mazazi a maswe a si ka taha kale.’—Muek. 12:1.