Moya O Kenile ne U Itusisizwe Lika ha ne li Bupiwa!

“Mahalimu a kile a eziwa ka linzwi la Muñaa Bupilo, ni limpi za ona kaufela, ka moya wa mwa mulomo wa hae.”—SAMU 33:6.

1, 2. (a) Zibo ya batu ka za mahalimu ni lifasi i ekezehile cwañi nako ha i nze i ya? (b) Ki puzo mañi ye tokwa kalabo?

KA 1905, caziba yo mutuna wa litaba za sayansi ya bizwa Albert Einstein ni licaziba ba bañwi ba bañata ba litaba za sayansi ne ba lumela kuli mwa pupo kaufela ne ku na ni feela mulalambinda u li muñwi, ona wa Milky Way. Koo luli ne li ku sa ba ni mubonelo o tezi wa fo i fita pupo kamukana! Ka nako ye, se ku ngiwa kuli mwa pupo kamukana ku na ni milalambinda ye fitelela 100 bilioni, mi mwa milalambinda ye miñwi mane ku na ni linaleli ze eza mabilioni-bilioni. Ha ku nze ku pangiwa lihoho ze maata ni ku fita, palo ya milalambinda ye zibahala i sweli ya ekezeha.

² Sina zibo ka za lihalimu ha nee li ya makutelakaufi ka 1905, zibo ya za lifasi ni yona ne li ya makutelakaufi ka nako yeo. Ki niti kuli batu ba ne ba pila lilimo ze mwanda kwamulaho ne ba ziba ze ñata ku fita ba ne ba pilile pili ku bona. Kono kacenu, bunde ni ku tatezana kwa lika ze pila ni litukiso za fa lifasi ze konisa lika zeo ku zwelapili ku pila, li utwisiseha hande ku fita mwa linako zeo. Mi kaniti ko li ya lilimo, lu ka ituta ze ñata ka za lifasi ni mahalimu. Kono kwa swanela luli ku buza kuli, Zona zeo kaufela ne li tahile cwañi? Kalabo kwa puzo yeo i kona feela ku zibiwa kakuli Mubupi u i zibahalize mwa Mañolo a Kenile.

Makazo ya Pupo

3, 4. Mulimu naa bupile cwañi pupo kaufela, mi misebezi ya hae i tahisa cwañi tumbo ku yena?

³ Manzwi a makalelo a mwa Bibele a bonisa mo ne i tahezi pupo. Manzwi ao a li: “Kwa simuluho Mulimu na ezize Lihalimu ni Lifasi.” (Gen. 1:1) Ku si na liitusiso ze ñwi, Jehova naa sebelisize moya wa hae o kenile—ona maata a hae—kwa ku bupa mahalimu, lifasi, ni lika ze ñwi kaufela. Mubupi wa butu u itusisanga mazoho a hae ni libelekiso kwa ku panga lika, kono Mulimu yena u lumanga moya o kenile ku peta misebezi ya hae ye mituna.

⁴ Mañolo a swaniseza moya o kenile kwa “munwana” wa Mulimu. (Luka 11:20; Mat. 12:28) Mi “musebezi wa mazoho a hae”—ona lika za bupile Jehova ka moya wa hae o kenile—li tahisa kanya ye tuna ku yena. Walisamu naa opezi kuli: “Mahalimu a bulela kanya ya Mulimu; mi sibaka sa lihalimu si bonahalisa musebezi wa mazoho a hae.” (Samu 19:1) Kaniti pupo ya fa lifasi i fa bupaki bwa maata a matuna a moya o kenile wa Mulimu. (Maro. 1:20) Ka nzila ifi?

Maata A Mulimu A si na Maciñekelo

5. Mu fe mutala wa maata a ku kona ku bupa lika a moya wa Jehova o kenile.

⁵ Buñata-ñata bwa lika ze bupilwe li fa bupaki bwa kuli maata a Mulimu ha ku na fo a felela. (Mu bale Isaya 40:26.) Sayansi ya cwale i bonisa hande kuli sika si kona ku cinciwa ni ku ba maata, ni kuli maata a kona ku cinciwa ni ku ba sika. Lizazi ki ye ñwi ya linaleli mi ki mutala wa mo si kona ku cincezwa sika ni ku ba maata. Ka sekondi ni sekondi, lizazi li fetula lika ze eza litani ze 4,000,000 ni ku tahisa liseli la lizazi, mufutumala, ni mifuta ye miñwi ya maata. Kalulo ye nyinyani ya ona maata ao a to fitanga fa  lifasi ki a likani, a konisa lika ku zwelapili ku pila fa lifasi. Kaniti ne ku tokwahala maata a matuna kwa ku bupa, isiñi lizazi feela, kono ni bolule-lule ba linaleli ze ñwi. Jehova u na ni ona maata a naa tokwahala ao, mi mane ni a mañwi hape a matuna.

6, 7. (a) Ki kabakalañi ha lu kona ku bulela kuli Mulimu naa itusisize moya wa hae o kenile ka nzila ye swanela hande? (b) Ki lifi ze bonisa kuli pupo ne i si ka itahela feela?

⁶ Ku na ni ze ñata ze lu bonisa kuli Mulimu naa itusisize moya wa hae o kenile kwa ku bupa lika ka nzila ye nde luli. Ka mutala: Mu nge kuli mu na ni kambokisi mo ku inzi tumbola twa mibala ye shutana-shutana. Mwa nyunga kambokisi kao, ili ku kopanya-kopanya tumbola too hande. Mi kihona mu tu nepela fafasi kaufelaa tona ka nako ye swana. Kana ne mu ka libelela kuli tumbola too ha ne tu ka yo wa, ne tu ka ikubukanya ka mibala ya tona—to tu fubelu tu nosi, twa ñandatalukeke ni tona inze tu li tu nosi, ni to tuñwi cwalo ka mibala ya tona? Kutokwa! Lika ze sa zamaiswi hañata ha li bangi hande kwa mafelelezo. Sisupo seo si ngiwa ku ba mulao o tomile wa ka taho. *

⁷ Kono ha lu talima mwa mahalimu, ibe ka meeto feela kamba ka sihoho, lu bonañi? Lu bona teñi milalambinda, mafasi a mañwi, ni linaleli ze beilwe hande mwa mabaka a zona, mi kaufelaa zona li zamaelela hande luli ka mo ku swanehela. Zeo kaufela ha li koni ku ba ze itahezi feela ka ku sa lelwa kamba ka kezo ye si ka zamaiswa hande. Kacwalo lu tokwa ku buza kuli, Ki maata mañi a na itusisizwe pili kuli pupo ya luna i be ye tomilwe hande? Luna batu ha lu na hande buikoneli bwa ku ziba ona maata ao ka ku itusisa linzila za sayansi kamba za bumapangapanga. Kono Bibele i bonisize kuli maata ao ki moya wa Mulimu o kenile, ona maata a matuna ka ku fitisisa mwa pupo kaufela. Walisamu naa opezi kuli: “Mahalimu a kile a eziwa ka linzwi la Muñaa Bupilo, ni limpi za ona kaufela, ka moya wa mwa mulomo wa hae.” (Samu 33:6) Mi ka meeto a luna lu kona ku bona kalulo ye nyinyani feela ya zona “limpi” zeo za linaleli ha lu talima mwa mahalimu busihu!

Mo ne U Itusiselizwe Moya O Kenile Kwa ku Bupa Lifasi

8. Ze lu ziba luli ka za misebezi ya Jehova li kuma kai?

⁸ Ze lu utwisisa nako ye ka za pupo ki ze nyinyani-nyinyani ha li bapanyiwa ku ze konwa ku itutiwa. Lu na ni feela zibo ye nyinyani ka za lika za bupile Mulimu, sina muuna ya sepahala Jobo ha naa ize: “Niha mu bona cwalo, ze ki linto ze kwatuko a linzila za hae, ka lizebe za luna lu utwa mulumo o munyinyani feela wa zona.” (Jobo 26:14) Lilimo-limo hasamulaho, Mulena Salumoni, ya naa tabela hahulu ku buha pupo ya Jehova, na ize: “Linto za ezize kamukana ki ze nde mwa nako ya zona. Mane u beile mwa pilu ya mutu zibo ya linako ze sa feli; kono, nihakulicwalo ha ku na mutu ya zibile ku tungununa misebezi ya ezize Mulimu, ku kala kwa makalelo ku isa kwa mafelelezo.”—Muek. 3:11; 8:17.

9, 10. Mulimu naa itusisize maata mañi ha na bupile lifasi, mi ki lifi ze ñwi ze ne ezahezi mwa mazazi a malalu a pili a ku bupiwa kwa lika?

⁹ Kono Jehova u patuluzi litaba za butokwa ka  za misebezi ya hae. Ka mutala, Mañolo a lu taluseza kuli moya wa Mulimu ne u sebeza fa lifasi ku zwelela kwa kale-kale. (Mu bale Genese 1:2.) Ka nako yeo, ne ku si na mubu o omile, ne ku si na liseli, mi mane ku bonahala kuli ne ku si na nihaiba moya o buyelwa fa lifasi.

¹⁰ Bibele i zwelapili ku talusa za na ezize Mulimu mwa mazazi a pupo. A haki mazazi a lihora ze 24 kono ki linako ze telele. Fa lizazi la pili la ku bupa, Jehova a tahisa kuli liseli li kale ku bonahala fa lifasi. Tukiso yeo ne i ka fela lizazi ni kweli ha ne li ka kala ku bonahala fa lifasi. (Gen. 1:3, 14) Fa lizazi la bubeli, mbyumbyulu ya kala ku bupiwa. (Gen. 1:6) Ka nako yeo, lifasi ne se li na ni mezi, liseli, ni moya, kono ne ku si na mubu o omile. Kwa makalelo a lizazi la bulalu la ku bupa, Jehova a sebelisa moya wa hae o kenile kwa ku tahisa mubu o omile, mwendi ili ku itusisa maata a naa li teñi fa lifasi kwa ku cimbula mubu ku zwa mwa mezi. (Gen. 1:9) Ne ku ka ba ni likezahalo ze ñwi ze makaza fa lizazi la bulalu mane ni mwa linako ze ne taha za pupo.

Mo ne U Itusiselizwe Moya O Kenile Kwa ku Bupa Libupiwa ze Pila

11. Ku tatezana, ku likanelela hande, ni bunde bwa lika ze pila ku bonisañi?

¹¹ Moya wa Mulimu hape ne u tahisize misebezi ye minde luli ha ku taha kwa libupiwa ze pila. Ka moya wa hae o kenile, mwahalaa lizazi la bulalu ku isa ku la bu 6 la ku bupa lika, Mulimu na bupile limela ni lifolofolo ze shutana-shutana ze makaza. (Gen. 1:11, 20-25) Kacwalo, lika ze pila li fa mitala ye miñata ya ku tatezana kwa lika, ku likanelela hande kwa zona, ni bunde bwa zona, ili ku bonisa kuli ne li bupilwe ka nzila ye ipitezi hahulu.

12. (a) DNA i peta misebezi mañi? (b) Lu swanela ku itutañi kwa ku zwelapili ku sebeza hande kwa DNA?

¹² Mu nge ka mutala selusi ye bizwa DNA,  (deoxyribonucleic acid) ye ñwi ya maata a sihozo a konahalisa kuli mikwa ya libupiwa i shimbululelwe kwa bana ba zona. Lika kaufela ze pila fa lifasi, ibe bukokwani, bucwañi, litou, litapi ze tuna, ni batu—li zwalanga ka ku itusisa DNA. Nihaike libupiwa za fa lifasi ki ze shutana-shutana, kalulo ye zamaisa buñata bwa lilama za zona za sihozo ki ye tiile luli mi i tusize mwa ku bukeleza lishutano ze tuna mwahalaa libupiwa ku to fita ni la kacenu. Ka ku ya ka mulelo wa Jehova Mulimu, libupiwa za lifasi ze shutana-shutana li zwelapili ku peta misebezi ya zona mwa bupilo ka linzila ze tatezani. (Samu 139:16) Tukiso ye sebeza hande ye ki bupaki bo buñwi hape bwa kuli pupo ki musebezi wa “munwana” wa Mulimu, kamba moya o kenile.

Pupo ya fa Lifasi ye Ipitezi Hahulu

13. Mulimu naa bupile cwañi mutu?

¹³ Hamulaho wa lilimo-limo, Mulimu ha sa bupile libupiwa ze ñata ze pila ni ze sa pili, lifasi la tuhela ku ba ‘le li si na sibupeho, le li li feela.’ Niteñi, Mulimu naa si ka feza kale ku sebelisa moya wa hae kwa ku bupa. Naa tuha a bupa sibupiwa sa butokwa hahulu fa lifasi. Lizazi la bu 6 la ku bupa lika ha ne se li tuha li fela, Mulimu a bupa mutu. Jehova naa ezize cwañi cwalo? Naa ezize cwalo ka ku itusisa moya wa hae o kenile ni lika za fa lifasi.—Gen. 2:7.

14. Batu ba shutana ni lifolofolo ka nzila mañi ya butokwa?

¹⁴ Genese 1:27 i bulela kuli: “Mulimu a eza mutu ka siswaniso sa hae; a mu eza ka siswaniso sa Mulimu. A ba eza ili muuna ni musali.” Ku bupiwa ka siswaniso sa Mulimu ku talusa kuli Jehova naa lu bupile kuli lu be ba ba kona ku bonisa lilato, ku iketela za ku eza, mane ni ku ba ni silikani ni Mubupi wa luna. Kacwalo booko bwa luna bu shutana hahulu ni bwa lifolofolo. Jehova luli naa bupile booko bwa mutu ilikuli lu kone ku zwelapili ku ituta ka tabo ka za hae ni misebezi ya hae ku ya ku ile.

15. Bo Adama ni Eva ne ba bile ni tibelelo mañi?

¹⁵ Kwa makalelo a bupilo bwa batu, Mulimu naa file Adama ni musalaa hae Eva lifasi ni ze nde ze ku lona kaufela kuli ba itute lona ni ku ikola lona. (Gen. 1:28) Jehova naa ba file lico ze ñata ni lihae le li li paradaisi. Ne ba na ni kolo ya ku pila ku ya ku ile ni ku ba bashemi ba ba latiwa ba batu kaufela ba ba petehile ba ba eza libilioni. Kono ne ku si ka ba cwalo.

Ku Lemuha ze U Peta Moya O Kenile

16. Ku si na taba ni buipanguli bwa bashemi ba luna ba pili, lu na ni sepo mañi?

¹⁶ Ku fita ku utwa mubupi wa bona ka ku bonisa buitumelo, bo Adama ni Eva ba mu fetuhela ka buitati. Kacwalo batu kaufela ba ba si ka petahala ba ba simuluhile ku bona ba wezwi ki ze maswe ze tahile ka kezo yeo. Kono Bibele i talusa ka mo Mulimu a ka feliseza bumaswe bo bu tahisizwe ki sibi sa bashemi ba luna ba pili. Mañolo hape a bonisa kuli Jehova u ka taleleza mulelo wa hae wa kwa makalelo. Lifasi li ka ba paradaisi mo ku tezi batu ba ba tabile, ba ba iketile, ili ba ba ka pila ku ya ku ile. (Gen. 3:15) Kuli tumelo ya luna mwa sepo ye nde yeo i zwelepili, lu tokwa tuso ya moya wa Mulimu o kenile.

17. Ki mihupulo mañi ye lu lukela ku ambuka?

¹⁷ Lu no lapelanga ku Jehova kuli a lu fe moya o kenile. (Luka 11:13) Ku eza cwalo ku ka lu tusa ku tiisa buikolwiso bwa luna bwa kuli Mulimu ki yena ya bupile lika. Kacenu, litumelo ze si na mutomo za kuli Mulimu haa yo ni za kuli lika ne li si ka bupiwa li sweli za ekezeha. Lu si ke lwa tuhelela mihupulo ye kopami ye atile yeo ku lu lyanganisa kamba ku lu sabisa. Bakreste kaufela ba lukela ku itukiseza ku tiyela mihupulo yeo ni sineneketo ye i tahisa.—Mu bale Makolose 2:8.

18. Ha lu nyakisisa simuluho ya pupo kaufela ni ya batu, ki kabakalañi ku latula kuli ne ku na ni Mubupi ya butali ha ne ku si ke kwa ba ko ku lukile?

¹⁸ Tumelo mwa Bibele ni ku yena Mulimu ka sibili kaniti li ka tiiswa ki ku tatuba bupaki bo bu buniti bwa kuli lika li bupilwe. Ha ba nyakisisa simuluho ya pupo kaufela ni ya batu, ba bañata ba lata ku nahana kuli maata a na  sebelize teñi ki a naa zwelela ku lona lifasi feela. Kono ha ne lu ka buhisana litaba ka ku ya ka mubonelo wo, ne lu si ke lwa tatuba bupaki kaufela ka mo ku swanehela. Hape ne lu si ke lwa beya mwa munahano ku ba teñi ko ku iponahaza hande kwa likalulo za pupo ze tomilwe hande ka mulelo, “ze sa konwi ku balwa.” (Jobo 9:10; Samu 104:25) Ka ku ba Bakreste, lu kolwa kuli maata a na itusisizwe mwa pupo ne li moya o kenile o ne u zamaisizwe ka butali ki Jehova.

Moya O Kenile ni Tumelo ya Luna ku Mulimu

19. Ki lifi ze fa bupaki bwa kuli Mulimu u teñi ni kuli moya wa hae wa sebeza?

¹⁹ Ha lu tokwi ku ziba lika kaufela ka za pupo kuli lu be ni tumelo ku Mulimu hamohocwalo ni ku mu lata ni ku mu kuteka. Sina silikani sa mwahalaa batu, ku ba ni tumelo ku Jehova ha ku si ka itinga feela fa lisupo ze bonisa kuli u teñi. Sina mo si hulela silikani mwahalaa batu ha ba nze ba fita fa ku zibana hande, tumelo ya luna ku Mulimu i hula ha lu nze lu ziba ze ñata ka za hae. Kaniti ku ba teñi kwa hae ku iponahazanga ha alabanga litapelo za luna niha lu bona bunde bwa ku latelela likuka za hae mwa bupilo bwa luna. Lu sutelela hahulu ku Jehova ha lu nze lu bona bupaki bo buñata bwa kuli wa lu etelela, ku lu sileleza, ku fuyaula buikatazo bwa luna mwa sebelezo ya hae, ni ku lu fa ze lu tokwa. Zeo kaufela li tiiseza ha maata kuli Mulimu u teñi ni kuli moya wa hae o kenile wa sebeza.

20. (a) Mulimu naa bupeziñi pupo kaufela ni batu? (b) Ku ka ezahalañi haiba lu zwelapili ku latelela ketelelo ya moya wa Mulimu o kenile?

²⁰ Bibele ki bupaki bo butuna bo bu bonisa mwa na itusiselize Jehova maata a hae kakuli bañoli ba yona “ne ba bulela ka taelo ya Mulimu inze ba susumezwa ki Moya o Kenile.” (2 Pit. 1:21) Ku ituta Mañolo ka tokomelo ku kona ku hulisa tumelo ya luna ku Mulimu ya kuli ki yena ya naa bupile lika kaufela. (Sin. 4:11) Jehova naa bile Mubupi, ili ku bonisa kalemeno ka hae ka kande ka lilato. (1 Joa. 4:8) Kacwalo haike lu eze ka mo lu konela kaufela ku tusa ba bañwi ku ituta ka za Mulikani ni Ndataaa luna ya lilato wa kwa lihalimu. Mi luna haiba lu zwelapili ku zamaiswa ki moya wa Mulimu, lu ka ba ni tohonolo ya ku ituta za hae ku ya ku ile. (Magal. 5:16, 25) Haike mañi ni mañi wa luna a zwelepili ku ituta ka za Jehova ni misebezi ya hae ye maata ni ku bonisa mwa bupilo bwa luna lilato le lituna la naa bonisize ha naa sebelisize moya wa hae o kenile kwa ku bupa mahalimu, lifasi, ni batu.

[Litaluso za kwatasi]

Kana Mwa Kona ku Talusa?

• Ku ba teñi kwa mahalimu ni lifasi ku lu lutañi ka za mo Mulimu a itusiselize moya o kenile?

• Ku bupiwa ka siswaniso sa Mulimu ku lu fa kolo mañi?

• Ki kabakalañi ha lu tokwa ku tatuba bupaki ka za pupo?

• Silikani sa luna ni Jehova si kona ku hula ka linzila lifi?

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 7]

Ku beiwa hande kwa lika mwa pupo ku lu lutañi ka za pupo?

[Ko si zwelela siswaniso]

Linaleli: Anglo-Australian Observatory/David Malin Images

[Maswaniso a fa likepe la 8]

DNA i fumaneha cwañi mwa lika ze kaufela?

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Kana mu itukiselize ku ikalabela ka za tumelo ya mina?