Ku Sebeza Ka Nako Ya Kekezeho Ye Makaza

Taba ye Kandekilwe ki bo Harley Harris

Ka la 2 September, 1950, ne lu li kwa mukopano wa mupotoloho mwa tolopo ya Kennett, ye mwa Missouri, ili mwa U.S.A. mi ne lu potolohilwe ki sikwata sa batu be ne ba bata ku lu taseza. Muzamaisi wa tolopo a tisa masole kuli ba to lu sileleza kwa sikwata seo sa batu ba ba si na mulao. Masole ba zela mwa mukwakwa inze ba supisize litobolo kwapili hamohocwalo ni litipa za litobolo zeo. Lwa zamaya ku ya kwa limota za luna inze lu lwahakiwa mi lwa ikela kwa tolopo ya Cape Girardeau, isali mwa Missouri, kuli lu yo feleleza mukopano wa luna. Teñi ko na yo kolobezwa inge ni na ni lilimo ze 14. Kono pili ni mi kandekele mo ne ku tezi kuli ni sebeleze Jehova mwa nako yeo ya mifilifili.

KWA makalelo a ma-1930, bo kuku ni bana ba bona ba 8 ne ba teelelize kwa lingambolo za Muzwale Rutherford za fa matapa mi ne ba kozwi kuli ne ba fumani niti. Bashemi ba ka, bo Bay Harris ni bo Mildred Harris, ne ba kolobelizwe ka 1935 kwa mukopano wa sikiliti mwa Washington, D.C. Ne ba nyakalalile ku ba ba bañwi ba “buñata bo butuna” bo ne bu sa zo zibahazwa fa mukopano wo!—Sin. 7:9, 14.

Silimo se si tatama na pepwa. Hamulaho wa silimo, bashemi ba ka ba tutela kwa sibaka sa mwa Mississippi ko ne ku si na Lipaki. Ha ne lu pila mwa sibaka seo, nihaiba muokameli wa maeto naa sa lu potelangi. Lubasi lwa hesu ne lu ñolelananga mañolo ni ba kwa Betele mi ne lu yanga kwa mikopano ya mwa mupotoloho, mi yeo ki yona feela swalisano ye ne lu banga ni yona ni mizwale. Kono muinelo wo ne u si ka zwelapili ka nako ye telele.

Ku Itiisa Mwa Nako ya Nyandiso

Ka nako ya Ndwa ya Lifasi ya Bubeli, Lipaki za Jehova ne ba nyandisizwe hahulu bakeñisa ku sa ikenya mwa litaba za lifasi. Ne lu tutezi kwa Mountain Home, ili mwa Arkansas. Ka zazi le liñwi na ni bo ndate ne lu kutaza mwa likululu. Ka sipundumukela, muuna yo muñwi a byangula bo ndate limagazini mi hona fo feela a li cisa fapilaa bona. A lu bulelela kuli lu mapyeha kakuli ne lu si ka ya kwa ndwa. Na kalisa ku lila kakuli ne ni na ni feela lilimo ze ketalizoho. Bo ndate ne ba si ka halifa kono ba talima muuna yo ku si na ku bulela se siñwi ku fitela a ikela.

Hape ne ku na ni batu ba bañwi be ne ba lu ezanga hande. Ka zazi le liñwi ha ne lu li mwa mota, sikwata sa batu sa to lu ambeka, mi muzekisi wa mwa sibaka seo ha bona cwalo a taha. A buza, a li: “Kiñi se si ezahala fa?” Muuna yo muñwi a alaba, a li: “Lipaki za Jehova ba ha ba lati ku lwanela naha ya bona!” Kacwalo  muzekisi yo a tulela fa mapahamelo a mota ya luna mi a huwa, a li: “Ne ni lwanile mwa Ndwa ya Lifasi ya Pili mi hape ni ka lwana ni mwa ndwa ye! Mu tuhele batu ba, ba ikele. Ha ba tahisi kozi ku mutu ufi kamba ufi!” Sikwata seo sa shoonoka. Ne lu itebuhanga hahulu batu ba ba cwalo be ne ba lu eza ka sishemo!—Lik. 27:3.

Mikopano ye Mituna ya lu Tiisa

Mukopano o ne u ezizwe ka 1941 kwa St. Louis, mwa Missouri, ne u lu tusize hahulu. Piho ye ñwi i bonisa kuli batu be ne ba li teñi kwa mukopano wo ne ba fitelela 115,000. Batu ba bañata ba ba fita fa 3,903 ne ba kolobelizwe! Ni hupula hande ngambolo ya Muzwale Rutherford ye ne na ni toho ya taba ye li “Children of the King” (“Bana ba Mulena”). Naa bulezi sihulu ku luna ba banca, mi kaufelaa luna ne lu amuhezi buka ya mubala wa ndilu ye bizwa Children (Bana). Mukopano wo ne u ni tusize ku tiyela lika ze ne ezahezi mwa silimo se si tatama se ne ni kalisize sikolo. Na ni bana ba banyani ba bondate ne lu lelekilwe kwa sikolo bakeñisa kuli ne lu si ka caela ndembela silutu. Zazi ni zazi ne lu yanga kwa sikolo kuli lu yo bona haiba bazamaisi ba sikolo ne ba cincize minahano ya bona. Ka mazazi a mañata ne lu pazulanga mushitu ku ya kwa sikolo kakusasana, kono ne lu kutiswanga kwahae. Nihakulicwalo, ne ni ikutwile kuli yeo ne li yona nzila ye ne lu bonisa ka yona busepahali kwa Mubuso wa Mulimu.

Ku si ka fita kale nako ye telele, kuta ye tuna ka ku fitisisa ya mwa United States ya atula kuli ku caela ndembela silutu ne si mulao o no tokwa ku latelelwa ki mañi ni mañi. Ku zwa fo, lwa kutela kwa sikolo. Bo muluti ne ba lu bonisize sishemo se situna mi ne ba lu tusize kuli lu itute lituto ze ne lu yawile. Hape be ne lu kena ni bona sikolo ne ba lu bonisize likute.

Hape ni hupula mukopano o no ezelizwe kwa Cleveland, ili mwa Ohio, ka 1942. Teñi ko Muzwale Nathan H. Knorr naa file ngambolo ye li, “Peace—Can It Last?” (“Kozo—Kana ya Kona ku Inelela?”) Ngambolo yeo ye ne nyakisisize kauhanyo ya 17 ya Sinulo, ne i bonisize kuli ne ku ka ba ni nako ya kozo hamulaho wa Ndwa ya Lifasi ya Bubeli. Kacwalo, ne ku libelelwa kuli ne ku ka ba ni kekezeho ye ñwi. Bakeñisa kekezeho ye ne libelelwa yeo, Sikolo sa Giliadi sa tomiwa ka 1943. Ka nako yeo, ne ni sa zibi mo ne si ka ni amela sikolo seo kwapili. Kaniti ne ku bile ni kozo hamulaho wa ndwa mi nyandiso ne i fukuzehile. Kono ndwa ya mwahalaa North Korea ni South Korea ha ne i tumbukile ka 1950, musebezi wa luna wa ku kutaza wa lwaniswa hape sina mo se ku bulelezwi kwa makalelo a taba ye.

Ni ba ni Kabelo ye Tuna Mwa Musebezi O no Ekezeha

Ne ni felize sikolo ka 1954, mi hamulaho wa kweli na kalisa ku eza bupaina. Hasamulaho wa ku sebeleza kwa Kennett, mwa Missouri, ili ko ne lu kile lwa tasezwa ki sikwata sa batu ka 1950, na memiwa ku yo sebeleza fa Betele mwa March 1955. Sibaka sa Times Square se si li fahalaa New York City, ne li kalulo ya sibaka se ne i kutalezanga puteho ko ne ni isizwe. Yeo ne li cinceho ye tuna luli ya ku to pila mwa muleneñi! Ne ni kona ku hoha mamelelo ya batu ba ba patehile ba mwa New York ka ku apulela cimo magazini fa taba ye tabisa ni ku buza kuli: “Kana mu kile mwa ipuza puzo ye?” Ba bañata ne ba amuhelanga limagazini.

Ye ñwi ya lika ze ne ni ikolanga hahulu fa Betele ne li tukiso ya kakusasana ya ku nyakisisa liñolo la zazi, ye ne zamaiswanga ki Muzwale Knorr. Hasi mwa naa konela ku talusa hande litimana za mwa Bibele ni ku bonisa hande mo ne li kona ku lu tuseza! Naa ambolanga ku luna mitangana ba makwasha sina ndate mwa ambolelanga ni mwanaa hae wa mushimani, mi hañata naa lu elezanga ka mo ne lu swanela ku pilisanela ni basali. Ka 1960, ne se ni ikatulezi ku nyala.

Na zibisa ba Betele kuli ni ka be ni zwile fa Betele hamulaho wa mazazi a 30, kono ne ba si ka ni alaba. Nihaike kuli ne ni na ni hahulu maswabi, kwa mafelelezo a mazazi a 30, na itiisa ku ba buza haiba ne ba amuhezi zibiso ya ka. Muzwale Robert Wallen a alaba luwaile, mi a  taha ko ne ni sebeleza. A ni buza haiba ne ni tabela ku ba paina ya ipitezi kamba muokameli wa maeto. Na alaba, na li: “Bo Wallen, ni na ni feela lilimo ze 24 za buhulu, mi ha ni na yeloseli.”

Ni Kena Mwa Musebezi wa Maeto

Ka zazi leo manzibwana, ne ni izo fumana ingilopu ye tuna mwa muzuzu wa ka. Ingilopu yeo ne i na ni fomu ya kupo ya ku ba paina ya ipitezi ni ye ñwi ya ku ba muokameli wa maeto. Hasi mo ne ni komokezi! Kacwalo na ba ni tohonolo ye tuna ya ku yo sebeleza mizwale sina muokameli wa maeto kwa wiko wa Missouri ni kwa upa wa Kansas. Kono pili ni si ka zwa kale fa Betele, ne ni fumanehile kwa mukopano wa baokameli ba maeto. Mwa manzwi a hae a mafelelezo, Muzwale Knorr naa ize: “Ku ba muokameli wa maeto kamba muokameli wa sikiliti ha ku talusi kuli mu na ni zibo ye ñata ku fita mizwale ba mwa liputeho. Ba bañwi ku bona ba na ni yeloseli ye tuna ku mi fita. Kono miinelo ye ba li ku yona ha i ba lumelezi ku ba baokameli ba maeto. Mu kona ku ituta ze ñata ku bona.”

Manzwi ao naa li a niti luli! Bo Fred Molohan ni bakubona, ku kopanyeleza ni bahulwani ba bona bo Charley ba kwa muleneñi wa Parsons, o mwa Kansas, ne ba li mitala ye ipitezi. Ne ba itutile niti kwa makalelo a lilimo za ma-1900. Ne ni ikozi ku teeleza ku bona ha ne ba ni kandekela ze ne ezahezi mwa bupilo bwa bona mane pili ni si ka pepwa kale! Muzwale yo muñwi ne li John Wristen, ili muzwale ya sishemo wa musupali ya naa pila mwa muleneñi wa Joplin, o mwa Missouri. Muzwale yo naa ezize bupaina ka lilimo ze ñata. Mizwale bao ne ba latelela hahulu zamaiso ya kopano ya Jehova. Nihaike kuli ne ni li mutangana ne ni ikutwile ku ba ya itebuhiwa sina muokameli wa bona wa maeto.

Ka 1962, na nyalana ni paina ya naa na ni milili ye mifubelu wa libizo la Cloris Knoche. Na zwelapili mwa musebezi wa maeto ni musalaa ka Cloris. Ku pilanga mwa mandu a mizwale ne ku lu tusize ku zibana ni bona. Ne lu konile ku susueza ba banca kuli ba kalise sebelezo ya nako kaufela. Mikulwani ba babeli ba mwa mupotoloho—bo Jay Kosinski ni JoAnn Kresyman—ne ba tabela ku amuhela susuezo ye cwalo. Ku sebeza hamoho ni bona mwa simu ni ku ba taluseza ka za limbuyoti ze tiswa ki buitomboli ne ku ba susuelize ku itomela likonkwani. JoAnn naa bile paina ya ipitezi mi Jay naa sebelelize fa Betele. Hasamulaho, ba nyalana mi se ba bile mwa musebezi wa maeto ka lilimo ze bato eza 30.

Sebelezo ya Bulumiwa

Ka 1966, Muzwale Knorr naa lu buzize haiba nji ne lu tabela ku yo sebeleza mwa naha i sili. Lwa alaba, lwa li: “Lwa ikola musebezi o lu eza cwale, kono haiba ku na ni ko kuñwi ko ku na ni butokwi, lwa kona ku yo tusa.” Hasamulaho wa sunda lwa memiwa kwa Sikolo sa Giliadi. Ne li nto ye nyakalalisa hakalo ku kutela fa Betele kuli ni yo kena sikolo ni ku yo ba hape ni mizwale be ne ni lata ni ku kuteka! Hape ne lu izo iswala bulikani ni baituti ba bañwi, ba ba sa sebeleza Jehova ka busepahali.

 Na ni musalaa ka Cloris ne lu lumilwe kwa Ecuador hamoho ni bo Dennis Crist ni bakubona bo Edwina, bo Ana Rodríguez, ni bo Delia Sánchez. Bo Dennis ni bakubona ne ba izo sebeleza kwa muleneñi wa naha Ecuador, wona wa Quito. Luna hamoho ni bo Ana ni bo Delia ne lu lumezwi kwa Cuenca, ili muleneñi o mutuna wa bulalu mwa Ecuador. Sibaka se ne lu kutalezanga ne si kopanyeleza liprovinsi ze peli. Puteho ya pili mwa Cuenca ne i kalezi mwa ndandulo ya luna. Ne lu li ba bane ku beya ni ba bañwi ba babeli. Ne lu sa zibi mo ne lu ka kona ku petela musebezi wa ku kutaza.

Ne ku na ni likeleke ze ñata mwa Cuenca, mi mwa mazazi a lipumulo ba bulapeli ne ba caulanga mwa muleneñi. Nihakulicwalo, batu ba mwa Cuenca ne ba na ni lipuzo ze ñata. Ka mutala, ha ne ni kopani lwa pili ni bo Mario Polo, bacobi ba batuna ba njinga ba mwa Cuenca, ne ba ni komokisize ha ne ba ni buzize kuli: “Ki mañi lihule le li bulezwi mwa buka ya Sinulo?”

Ka zazi le liñwi bo Mario ne ba tile kwa ndu busihu inze ba bonahala ku bilaela hahulu. Pasita yo muñwi naa ba file libuka ze ne tameleza Lipaki za Jehova litaba ze maswe. Na kolwisa bo Mario kuli haiba mutu a tamiwa litaba u swanelwa ku fiwa kolo ya ku ikalabela. Kacwalo, lizazi le li tatama, bo Mario ba mema pasita yo ni na kwa ndu ya bona kuli lu yo nyakisisa litaba ze ne lu tamilwe. Ha ne lu kopani naa akaleza kuli lu buhisane za tuto ya Silalu. Pasita ha sa balile Joani 1:1, bo Mario ba talusa hande liñolo leo. Ka mukwa o swana, lwa nyakisisa timana ni timana ya Bibele ye ne bonisizwe mwa libuka zeo. Pasita a ikela a si ka fa bupaki bo bu kolwisa ka za tuto ya Silalu. Kacwalo, bo Mario ni bakubona ba kolwa kuli lu balapeli ba niti, mi ba ba bayemeli ba batuna ba lituto za mwa Bibele. Ne lu tabile ku bona liputeho za mwa muleneñi wa Cuenca ha li ekezeha ku to fita fa 33. Mi palo kaufela ya liputeho za mwa sibakatuna sa pili se ne lu filwe ku yo kutaleza ya to fita fa 63. Yeo ne li kekezeho ye tuna luli!

Ku Bona Kekezeho Inze ni li fa Mutai

Ka 1970, na kupiwa kuli ni ye kwa mutai o no li mwa Guayaquil hamoho ni bo Al Schullo. Bubeli bwa luna ne lu izo sebeleza mwa ofisi. Bo Joe Sekerak ne ba tahanga fa mutai ku to longanga libuka za liputeho ze 46 za mwa naha kaufela. Ka nakonyana, Cloris naa yanga mwa sebelezo ya mwa simu ha ne ni nze ni sebeleza mwa mutai. Cloris u konile ku tusa batu ba 55 ku kolobezwa, mi hañata fa mukopano ni mukopano wa mwa mupotoloho ne ku kolobezwanga palo ya batu ye kalela fa 3 ku isa fa 5.

Ka mutala, Cloris naa itutanga ni musali wa libizo la Lucresia. Bo muunaa bona ne ba sa lati kuli bakubona ba itute. Nihakulicwalo, bo Lucresia ne ba kolobelizwe hamulaho wa nako mi ba kalisa ku eza bupaina bwa kamita. Ne ba lutile bana ba bona linzila za Jehova. Bana ba bona ba babeli ka nako ya cwale ki maeluda mi yo muñwi wa bona ki paina ya ipitezi, mi mwanaa bona wa musizana ki paina. Muikulyaa bona naa nyezwi ki muzwale yo munde, mi sibeli sa bona ki mapaina ba ba ipitezi. Lubasi lo, lu tusize batu ba bañata ku ituta niti.

Silimo sa 1980 ha si to esha ne se ku na ni bahasanyi ba ba bato eza 5,000 mwa Ecuador. Ne se lu li ba bañata hahulu kuli mane ofisi ya luna ya mutai ya ba ye nyinyani. Muzwale yo muñwi a lu fa sibaka se si eza liekele ze bato eza 80 se si kwandaa Guayaquil. Ka 1984 lwa kalisa ku yaha ofisi ya mutai ni Ndu ya Mukopano fa sibaka seo, mi kakulo ya ba teñi ka 1987.

Batu ba Bañata ba Tusa Mwa Musebezi

Mwa lilimo-limo ze fitile, i bile nto ye tabisa hahulu ku bona bahasanyi ni mapaina ba bañata ba ba zwa mwa linaha li sili inze ba taha ku to tusa mwa libaka za mwa Ecuador mo ne ba tokwahala hahulu bakutazi ba Mubuso. Ni sa hupulanga hahulu mutala wa bo Andy Kidd be ne ba banga baluti fa sikolo se siñwi mwa Canada. Ne ba tutezi kwa Ecuador ka 1985 inze ba na ni lilimo ze 70 za buhulu, mi ne ba sebelelize kwateñi ka busepahali ku fitela ba timela  ka 2008 inze ba na ni lilimo ze 93. Ha ne ni ba boni lwa pili, ne li feela bona baokameli ba nosi mwa puteho ye nyinyani ye ne ba sebeleza ku yona. Nihaike kuli puo ya Spanish ne i ba kataza, ne ba fanga ngambolo ya nyangela ni ku zamaisa Tuto ya Tawala ya Mulibeleli. Hape ne ba zamaisanga Sikolo sa Bukombwa sa Teokratiki ni ku fa likalulo ze ñata za mwa Mukopano wa Sebelezo! Ka nako ye, mwa sibaka seo ku na ni liputeho ze eza zwelopili ze peli ze na ni bahasanyi ba ba bato ba 200 ni maeluda ba bañata.

Muzwale yo muñwi ya bizwa Ernesto Diaz naa tutezi kwa Ecuador ku zwa kwa United States ni lubasi lwa hae. Hamulaho wa likweli ze 8 naa bulezi kuli: “Bana ba luna ba balalu ba itutile ku bulela puo mi ba bile baluti ba bande. Ni konile ku eza musebezi o no bonahala kuli ha u konahali ku ezwa ki ndate-lubasi mwa miinelo ya cwale, ili wa ku eza sebelezo ya nako kaufela sina paina wa kamita hamoho ni lubasi lwa ka. Kaufelaa luna lu zamaisa lituto za Bibele ze eza 25. Kabakaleo, lu konile ku swalisana hahulu sina lubasi mi ne ni ikutwile ku sutelela hahulu ku Jehova.” Hasi mo lu itebuhela mizwale ni likaizeli bao ba ba latwa!

Hape mutai ne u ekelizwe ka 1994, ili ku minahanya habeli butuna bwa mutai wa pili. Ka 2005 palo ya bahasanyi ne i fitelezi 50,000, mi mutai ne u tokwa ku ekezwa hape. Ne ku yahilwe Ndu ya Mukopano ye tuna, malobalo a mañwi a ba ba sebeleza fa Betele, ni liofisi za batoloki. Miyaho ye minca yeo ne i kakuzwi ka la 31 October, 2009.

Ha ne ni lunduzwi kwa sikolo ka 1942 ne ku na ni Lipaki ze bato eza 60,000 mwa United States. Kono cwale se li ze fitelela milioni. Ha ne lu tile mwa Ecuador ka 1966, ne ku na ni bashaeli ba Mubuso ba ba bato eza 1,400. Ka nako ya cwale se ba fitelela 68,000. Ku si na ku kakanya, ba bañata mwahalaa batu ba 120,000 ba ba ituta Bibele, ni ba ba fitelela 232,000 be ne ba li teñi kwa Kupuzo ya lifu la Kreste ka 2009, ba ka ba Lipaki. Kaniti, Jehova u fuyauzi hahulu batu ba hae. Kwa nyakalalisa luli ku pila mwa nako ni sibaka mo ku ezahalile kekezeho ye makaza! *

[Litaluso za kwatasi]

[Maswaniso fa likepe 5]

Mukopano o no ezelizwe fa nalela (ka 1981) ni Ndu ya Mukopano ya mwa Guayaquil (ka 2009) fa sibaka se si swana