Ne Lu Si Na Sabo—Jehova Na Inzi Ni Luna

Ka mo li Kandekezwi ki bo Egyptia Petrides

Ka 1972, Lipaki ba mwa Cyprus kaufela ba kopana mwa Nicosia kuli ba teeleze kwa ngambolo ye ipitezi ya bo Nathan H. Knorr ba ne ba se ba etelezi mwa musebezi wa Lipaki za Jehova ka lilimo ze ñata. Kapili-pili ba ni hupula, mi mane ni si ka italusa kale, ba ni buza, ba li: “Makande ki afi a zwa kwa Egypt?” Ne ni kopani ni Muzwale Knorr lilimo ze 20 kwamulaho mwa tolopo mo ne ni pepezwi ya Alexandria, kwa Egypt.

N E NI pepezwi mwa Alexandria ka la 23 January, 1914, mi ki na yo muhulu kwa banyani ba ka ba balalu. Lu hulezi bukaufi ni liwate. Ka nako yeo, tolopo ya Alexandria ne i li ye buheha, ne i zibahala ka miyaho ya yona ni litaba za yona za kwamulaho, mi bayahi ba yona ne ba simuluha kwa linaha ze ñata. Bakeñisa kuli Mambali ne ba pila hamoho ni ba ne ba zwa kwa lifasi la Yurope, luna banana ne lu itutile ku bulela Si-Arabic, Sikuwa, Sifura, Si-Italia, ni puo ya luna ya Sigerike.

Ha se ni felize sikolo, na fumana musebezi mwa kampani ya liapalo za Sifura, mi ne ni ikolanga hahulu ku luka mandelesi a simbombo a basali ba ba fumile. Hape ne ni tukufalezwi mwa bulapeli bwa ka mi ne ni tabela hahulu ku bala Bibele, nihaike kuli ne ni sa utwisisi buñata bwa litaba ze ne ni bala.

Ibat’o ba ka nako yeo—hal’a lilimo za ma 1930—na kopana ni mutangana yo munde cwana ya na pepezwi kwa Cyprus, wa libizo la Theodotos Petrides. Theodotos na ziba hahulu ku bapala papali ya ku mangana, kono hape na ziba ku panga maswiti ni mañende a fulawa mi na belekela mwa sintolo se ne si tumile mo ne ku besezwanga mañende. Theodotos a ni tabela; na kalibe ya na li wa mubili o munyinyani ni milili ye minsu. Hañata n’a ni opelelanga lipina za lilato za Sigerike inza li fa lihaulo la ndu mo ne ni ina. Lwa nyalana ka la 30 June, 1940. Mi ku zwa fo, ne lu ikozi ku pila hamoho. Ne lu ina mwa ndu ye ne li mwatas’a ya boma. Ka 1941 lwa ba ni mwan’a luna wa pili, wa libizo la John.

Ku Ituta Lituto za Niti za Bibele

Ka nako ye telele, bo Theodotos ne ba kakanya bulapeli bwa luna, mi ne ba buzanga lipuzo ka za Bibele. Ba kalisa ku ituta Bibele ni Lipaki za Jehova ni sa zibi. Zazi le liñwi, ha ne ni li fa ndu ni mwan’ake, musali yo muñwi a ngongota fa sikwalo mi a ni fa kadi fo ne ku ñozwi litaba za mwa Bibele. Ka maoyo, na kutumana mi na bala kadi yeo. Kihona a ni fa libuka za Bibele. Na komoka hahulu ku bona kuli libuka zeo ne li swana ni ze ne ba kile ba taha ni zona kwa ndu bo Theodotos.

 Na bulelela basali bao na li: “Ni na ni libuka ze. A mu kene mwa ndu shangwe.” Hona fo na kala ku buzaka Paki yo, wa libizo la Eleni Nicolaou, lipuzo ze ñata. Ka pilu-lele a alaba lipuzo za ka, ka ku itusisa Bibele. Ne ni tabile hahulu . Hañihañi, na kala ku utwisisa Bibele. Ha ne lu kutumani hanyinyani mwa ngambolo ya luna, Eleni a bona siswaniso sa bo munn’a ka. A kalumuka, a li: “Banna ba na ba ziba!” Honafo na ziba ze ne ba sweli ku eza bo Theodotos, mi kina ya kakamala. Bo Theo ne ba yanga kwa mikopano ya Sikreste ba nosi—na nihaike ku ni bulelela! Bo Theodotos ha ne ba kutile ku zwa kwa musebezi zazi leo, na ba bulelela kuli: “Sunda ye ni ka ya ni mina ko ne mu ile la Sunda!”

Kwa mukopano wa pili o ne ni fumanehile teñi, ne ku na ni sikwata sa batu ba ba bat’o eza lishumi ba ne ba nyakisisa buka ya Bibele ya Mika. Na utwisisa ze ne ambolwa kaufela! Ku zwa fela ona fo, bo George Petraki ni ba ku bona bo Katerini ba kalisa ku lu potelanga sunda ni sunda la Butanu manzibwana ku to ituta Bibele ni luna. Bondate ni banyani ba ka ba bashimani ba babeli ba lu lwanisa ka taba ya kuli ne lu ituta Bibele ni Lipaki, kono munyan’a ka wa musizana na sa lu lwanisi, nihaike n’a si ka ba Paki. Kono boma bona ba ituta niti ya mwa Bibele. Ka 1942, boma, bo Theodotos, ni na lwa kolobezwa mwa liwate kwa Alexandria, ili ku bonisa buineelo bwa luna ku Jehova.

Lu Tahelwa ki Butata

Ka 1939, Ndwa ya Lifasi ya Bubeli ya kalisa, mi hañihañi ya tatafala. Kwa makalelo a ma 1940, Muzamaisi wa mpi ya Majelemani, Erwin Rommel, ni masole ba hae ba taha ni limota za ndwa mwa tolopo ya El Alamein ye li bukaufi ni tolopo ya luna ya Alexandria, mi Alexandria yona ne i tezi masole ba Britain. Lwa ikubukanyeza lico ze ñata ze sa sinyehi kapili. Bo Theodotos ba kupiwa kuli ba yo babalela sintolo sa babelekisi ba bona se ne si sa zo tomiwa mwa tolopo ya Port Taufiq ye li bukaufi ni Siko sa Suez, mi kabakaleo lwa tutela kwateñi. Teñi ko, muzwale yo muñwi ni musal’a hae ba ne ba ziba Sigerike ba kala ku lu bata-bata. Nihaike ne ba sa zibi fo ne lu ina, ba kutaza fa ndu ni ndu mane ku fitela ba lu fumana.

Ha ne lu li mwa Port Taufiq, lwa ituta Bibele ni bo Stavros Kypraios ni ba ku bona bo Giula, ni bana ba bona bo Totos ni Georgia, mi lwa fita fa ku utwana hahulu ni lubasi lo. Bo Stavros ne ba ikolanga hahulu ku ituta Bibele kuli mane ne ba kutisanga nako ya fa liwaci kaufela za mwa ndu ya bona ka hora i liñwi ilikuli sitima sa mafelelezo si lu siye mi lu kute kwandu ku to zwelapili ku tona ni bona. Ne lu itutanga mane ku isa busihu luli.

Ne lu pilile mwa Port Taufiq ka likweli ze 18, mi hasamulaho lwa kutela kwa Alexandria boma ha ne ba kalile ku kula. Ba timela ka 1947, inze ba sepahala ku Jehova. Hape, lwa ikutwa ku tiiswa ki Jehova ka siango se si yahisa ni balikani ba  luna ba ba li Bakreste ba ba hulile. Hape ne lu ikolanga ku amuhela balumiwa ba ne ba li mwa musipili wa ku ya kwa libaka ko ne ba lumezwi lisepe za bona ha ne li tibelelanga mwa Alexandria.

Linako ze Tabisa ni ze T’ata

Ka 1952, na pepa mwan’ake wa bubeli, wa libizo la James. Ka ku ba bashemi, ne lu ziba kuli ki kwa butokwa ku huliseza bana ba luna mwa lapa le li na ni moya o munde wa Sikreste, kacwalo lwa lumela kuli mwa ndu ya luna ku ezezwange mikopano ya kamita mi hañata ne lu memanga likombwa za nako kaufela. Ka nzila yeo, mweli wa luna, John, a kalisa ku lata niti ya Bibele, mi a kala bupaina a sa li mwanana. Ka nako ye swana, na yanga kwa sikolo manzibwana kuli a feze tuto ya hae.

Nakonyana ku zwa fo, bo Theodotos ba fumanwa ni butuku bo butuna bwa pilu mi ba elezwa ku tuhela musebezi wa bona. Ka nako yeo mwan’a luna James n’a na ni fela ni lilimo ze ne. Ki sika mañi se ne lu ka eza? Kana Jehova na si ka sepisa kuli: “Si sabi kakuli ni na ni wena”? (Isa. 41:10) Ka 1956, kwa ezahala nto ye ne lu si ka libelela ili ye tabisa—lwa kupiwa ku yo sebeza sina mapaina mwa tolopo ya Ismailia ye ne li bukaufi ni liabwa la Suez Canal! Mwa lilimo ze ne latelezi ne ku na ni mifilifili mwa Egypt, mi mizwale ba luna ne ba tokwa ku tiiswa.

Ka 1960 lwa zwa mwa Egypt, mañi ni mañi inze a shimbile fela mukotana u li muñwi. Lwa tutela kwa sooli sa Cyprus, habo bo munn’a ka. Ka nako yeo, bo Theodotos ne ba kula hahulu mi ne ba sa koni ku sebeza. Kono muzwale yo muñwi ni musal’a hae ba ba sishemo ba lu fa ku ina mwa ndu ya bona. Ka bumai, hamulaho wa lilimo ze peli bo munn’a ka ba timela, mi na siyala fela ni James. John ni yena na tutezi kwa Cyprus, kono na nyezi mi n’a na ni ku babalela lubasi lwa hae.

Ne Ni Babalelwa mwa Nako ya Butata

Bo Stavros Kairis ni ba ku bona bo Dora ba lu mema ku ina ni bona mwa ndu ya bona. Na kubama ni ku itumela ku Jehova kabakala ku lu babalela hape ka nzila ye. (Samu 145:16) Bo Stavros ni bo Dora ha ne ba lekisize ndu ya bona ni ku yaha ye nca ye n’e na ni Ndu ya Mubuso fafasi, ba ekeza kwa ndu ya bona kandu ka mizuzu ye mibeli ka ka ni James.

Hamulaho wa nako, James a nyala, mi hamoho ni musal’a hae ba sebeza sina mapaina ku fitela  mwan’a bona wa pili a pepwa; ne ba bile ni bana ba ba ne. Ka 1974, lilimo ze peli hamulaho wa ku pota kwa Muzwale Knorr, ne ku bile ni mifilifili mwa Cyprus. * Batu ba bañata, ku beya ni Lipaki, ba baleha mwa mandu a bona ni ku yo pila ku sili. Mwan’a ka John na li yo muñwi wa bona. Yena ni musal’a hae, ba tutela kwa Canada ni bana ba bona ba balalu. Nihakulicwalo, ne lu tabile ku bona kuli palo ya bahasanyi ba Mubuso mwa Cyprus ne i ekezeha.

Ha ne ni kalile ku fiwa penshini, ne ni kona ku yanga hahulu mwa bukombwa. Kono lilimonyana kwamulaho, ne ni kulile butuku bwa Stroke mi na tutela kwa ndu ya mwan’a ka James. Hasamulaho, ha ne ni kalile ku kula hahulu, na swalwa mwa sipatela ka lisunda li sikai mi kihona ni iswa kwa ndu ko ku babalelwa basupali. Niha ni utwa butuku, ni sa kutazanga kwa manasi, basupali ba bañwi, ni bapoti. Hape ni tandanga lihora ze ñata inze ni ituta ni nosi, mi ka tuso ya mizwale ba ka ba Sikreste, na fumanehanga kwa Tuto ya Buka ya Puteho ye li bukaufi.

Ku Tiiswa mwa Busupali bwa Ka

Na tiiswanga ha ni utwanga kuli batu bo ne lu itutanga ni bona na ni bo munn’a ka bo Theodotos ba eza hande kwa moya. Buñata bwa bana ba bona ni baikulu ba bona ba eza sebelezo ya nako kaufela—ba bañwi ku bona ba sebeleza kwa Australia, ba bañwi kwa Canada, kwa England, Greece, ni kwa Switzerland. Kacenu, mwan’a ka John ni musal’a hae ba pila kwa Canada ni mwan’a bona wa mushimani. Mwan’a bona yo muhulu wa musizana ni bo munn’a hae ki mapaina. Mwan’a bona wa ñomba Linda ni bo munn’a hae bo Joshua Snape ne ba memilwe kwa Sikolo sa Gilead sa bu 124.

Mwan’a ka James ni musal’a hae ba pila kwa Germany cwale. Kwa bana ba bona ba bashimani, ba babeli ba sebeleza fa Betele—yo muñwi kwa Athens, ili kwa Greece, mi yo muñwi yena ki kwa Selters, kwa Germany. Mwan’a bona wa mushimani wa ñomba, ni mwan’a bona wa musizana ni bo munn’a hae, ki mapaina, mi ba sebeleza kwa Germany.

Kaniti lu na ni ze ñata ze lu ka to bulelela boma ni bo munn’a ka bo Theodotos ha ba ka zuha kwa bafu! Ba ka tabela hahulu ku utwa kuli ne ba siyezi lubasi lwa bona sanda se sinde. *

[Litaluso za kwatasi]

[Manzwi a fa likepe 24]

Hape, lwa ikutwa ku tiiswa ki Jehova ka siango se si yahisa ni balikani ba luna ba ba li Bakreste ba ba hulile

[Mapa ye fa likepe 24]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

CYPRUS

NICOSIA

LIWATE LA MEDITERANEA

EGYPT

CAIRO

Alexandria

El Alamein

Ismailia

Suez

Port Taufiq

Suez Canal

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Based on NASA/Visible Earth imagery

[Siswaniso se si fa likepe 23]

Bo Theodotos ni na ka 1938

[Siswaniso se si fa likepe 25]

Mwan’a ka John ni musal’a hae

[Siswaniso se si fa likepe 25]

Mwan’a ka James ni musal’a hae