“Kana Ku Mina Ku Na Ni Ya Na Ni Butali ni Kutwisiso?”

“Kana ku mina ku na ni ya na ni butali ni kutwisiso? A bonahalise ka muzamao wa hae o munde kuli misebezi ya hae i ezwa ka musa o lukela mutu ya butali.”—JAK. 3:13.

1, 2. Mu kona ku talusa cwañi batu ba bañata ba ba ngiwa kuli ba butali?

KI BO mañi be mu nahana kuli ba butali luli? Mwendi mu ka li ki bashemi ba mina, musupali, kamba muluti wa fa sikolo se si pahami? Mu kona ku alaba puzo yeo ka ku ya ka simuluho ya mina ni ze mu ipumani ku zona. Kono batanga ba Mulimu ba tabela hahulu ku ba ni mubonelo wa Mulimu wa se si bisa mutu ku ba ya butali luli.

² Hasi batu kaufela ba ba ngiwa kuli ba butali mwa lifasi, b’a nga Mulimu kuli ba butali luli. Ka mutala, Jobo na bulezi kwa banna ba ne ba ikutwa kuli ne ba bulela manzwi a butali, kono kwa mafelelezo na ba taluselize kuli: “Ha ni na ku fumana mutu ya talifile ku mina!” (Jobo 17:10) Ha na bulela ka za batu ba bañwi ba ne ba hanile zibo ya Mulimu, muapositola Paulusi na ñozi kuli: “Ba kozwi butali bwa bona, mi ba fetuhile matanya.” (Maro. 1:22) Mi ka mupolofita Isaya, Jehova kasibili na bulezi patalaza kuli: “Bumai ki bwa ba ba ipona butali.”—Isa. 5:21.

3, 4. Kuli mutu a be ya butali luli, u tokwa ku ezañi?

³ Kaniti, lu tokwa ku ziba se si bisa mutu ku ba ya butali luli kuli a kone ku tabelwa ki Mulimu. Liñolo la Liproverbia 9:10 li lu taluseza kuli: “Simuluho ya butali ki ku saba [Muñ’a] Bupilo; ku ziba Ya-Kenile, ki ku talifa.” Mutu ya butali u swanela ku saba Mulimu ni ku mamela likuka za hae. Nihakulicwalo, ku lumela fela kuli Mulimu u teñi ni kuli u na ni likuka ha ku si ka likana. Mulutiwa Jakobo u lu tusa ku nahanisisa hahulu taba ye. (Mu bale Jakobo 3:13.) Mu lemuhe manzwi a li: ‘A bonahalise ka muzamao wa hae o munde misebezi ya hae.’ Mutu u kona ku bonisa kuli u butali luli ka likezo ni lipulelo za hae za ka zazi ni zazi.

⁴ Mutu ya butali luli u eza lika ka nzila ye itikanelezi mi u itusisa hande zibo ni kutwisiso ya hae. Ki likamañi ze ka bonisa kuli lu na ni butali bo bu cwalo? Jakobo u kolokisa lika li sikai ze kona ku bonisa kuli mutu u butali. * Ki likamañi za na bulezi ze kona ku lu tusa ku swalisana hande ni balapeli ba bañwi hamohocwalo ni batu be lu sa lapeli ni bona?

Butali Luli Bu Pakwa ka Likezo

5. Mutu ya butali luli u swanela ku pila cwañi?

⁵ Mu hupule kuli Jakobo u bonisa kuli butali bu zamaelela ni muzamao o munde. Bakeñisa kuli simuluho ya butali ki ku saba Jehova, mutu ya butali u lika ka t’ata ku latelela linzila ni likuka za Mulimu. Ha ku na ya pepilwe ni butali bo bu zwa kwahalimu. Kono lwa kona ku ba ni butali bo haiba lu ituta Bibele kamita ni ku yeya ze lu bala. Ku eza cwalo ku ka lu tusa ku eza ze i lu susueza Maefese 5:1, ye li: “Mu be ba ba likanyisa Mulimu.” Haiba lu pila ka ku  lumelelana hahulu ni tulemeno twa Jehova, lu ka kona ku mu likanyisa hahulu. Linzila za Jehova li pahami hahulu ku fita za batu. (Isa. 55:8, 9) Kacwalo ha lu nze lu likanyisa mwa ezeza lika Jehova, batu be lu sa lapeli ni bona ba ka iponela kuli lwa shutana ni bona.

6. Ki kabakalañi ku ba ni musa ha ku bonisa kuli mutu ki mukreste, mi ku ba ni musa ku amañi?

⁶ Jakobo u bonisa kuli nzila ye ñwi ye lu kona ku likanyisa ka yona Jehova ki ka ku ba ni “musa o lukela mutu ya butali.” Nihaike kuli ku ba ni musa ku ama ku ba ni bonolo, Mukreste hape u tokwa ku kumalela kwa likuka za Jehova ili nto ye ka mu tusa ku eza lika ka nzila ye itikanelezi. Nihaike u na ni m’ata a matuna hahulu, Mulimu u na ni musa mi ha lu sabi ku sutelela ku yena. Mwan’a Mulimu n’a likanyisize hahulu musa wa ndat’ahe kuli mane na konile ku bulela kuli: “Mu tahe ku na mina kamukana ba ba katezi, ba ba imezwi, mi ni ka mi imulula. Mu itwese coko ya ka, mi mu itute ku na; kakuli ni na ni musa ni pilu ye bunolo, mi mu ka fumanela mioya ya mina pumulo.”—Mat. 11:28, 29; Mafil. 2:5-8.

7. Ki kabakalañi Mushe h’a li mutala o munde wa ku ba ni musa?

⁷ Bibele i bulela za batu ba bañwi ba ne ba bonisize hahulu musa. Yo muñwi wa bona ne li Mushe. Niha na na ni buikalabelo bo butuna u taluswa kuli ne li “mutu ya musa hahulu, ku fita mutu ni mutu ya mwa lifasi.” (Num. 11:29; 12:3) Mi mu hupule kuli Jehova na file Mushe m’ata a matuna kuli a eze tato ya Hae. Jehova na tabela ku itusisa batu ba ba musa kuli a pete mulelo wa hae.

8. Batu ba ba si ka petahala ba kona ku bonisa cwañi “musa o lukela mutu ya butali”?

⁸ Kaniti, batu ba ba si ka petahala ba kona ku ba ni “musa o lukela mutu ya butali.” Luna bo? Lu kona ku bonisa cwañi kalemeno ka? Musa ki o muñwi wa muselo wa moya o kenile wa Jehova. (Magal. 5:22, 23) Lwa kona ku lapelela moya wa Mulimu ni ku lika ka t’ata ku bonisa muselo wa moya mwa bupilo bwa luna, inze lu sepile kuli u ka lu tusa ku bonisa musa. Bupaki bo bu tiile bwa kuli Mulimu u ka lu tusa ku bonisa musa lu bu fumana mwa manzwi a walisamu a li: ‘Mulimu u ka luta ba ba ishuwa nzila ya hae.’—Samu 25:9.

9, 10. Ki buikatazo mañi bo lu tokwa ku eza kuli lu be ba ba musa, mi ki kabakalañi?

⁹ Niteñi, kuli mutu a be ya musa u tokwa ku ikataza luli. Ba bañwi ku luna ku kona ku ba bela t’ata ku ba ni musa bakeñisa mo ba huliselizwe. Hape batu ba bañwi ba kona ku lu susueza kuli lu be ba ba t’ata kuli lu sebelisane ni batu ba ba t’ata. Kono kana ku eza cwalo ki ku ba ni butali luli? Ka mutala, haiba ku ba ni kozi ya mulilo mwa ndu ya mina, kana mu ka lika k’u tima ka palafini kamba ka mezi a bata? Ku lika ku tima mulilo ka palafini ku kona fela ku ekeza kwa malimi a ona, kono ku itusisa mezi a bata kwa kona ku tusa. Ka mukwa o swana Bibele i lu eleza kuli: “Kalabo ye bunolo i kuyula buhali; kono linzwi le li utwisa butuku li zusa buhali.” (Liprov. 15:1, 18) Nako ye ñwi ha lu ka shelana ni mutu yo muñwi, ibe ye lu lapela ni yena kamba kutokwa, lwa kona ku bonisa kuli lu na ni butali ka ku ba ba ba musa.—2 Tim. 2:24.

¹⁰ Sina mo se ku taluselizwe, batu ba bañata ba ba zamaiswa ki moya wa lifasi ha ba na tulemeno twa musa ni kozo. Kono ba na ni buhali ni buikuhumuso. Jakobo na ziba taba yeo, mi na file litemuso ilikuli batu ba ba mwa puteho ba si ke ba yambukelwa ki moya o cwalo. Lu kona ku itutañi hape kwa kelezo ya hae?

Mikwa ya Batu Ba Ba Si Na Butali

11. Ki mikwa ifi ye lwanisana ni butali bo bu zwa kwahalimu?

¹¹ Jakobo na talusize hande mikwa ye sa lumelelani ni butali bo bu zwa kwahalimu. (Mu bale Jakobo 3:14.) Muna ni likañi ki mikwa ya nama, haki tulemeno twa moya. Mu hupule ze kona ku ezahala haiba batu ba tuhelela moya wa lifasi ku ba zamaisa. Likwata ze 6 ze twi ki za “Sikreste” li zamaisa likalulo ze ñwi za Keleke ya Holy Sepulchre mwa Jerusalema, ili keleke ye yahezwi fa sibaka fo ku kulubelwa kuli kona fa  na bulaezwi ni ku bulukelwa Jesu. Ona likwata zeo za kananisana ka nako kaufela. Mwa silimo sa 2006, magazini ya Time ne i talusize kuli muta o muñwi balapeli ba mwa Keleke yeo ne ba “bile ni mifilifili ka nako ye telele, . . . inze ba ititika ka lilungo mo ba tomanga likandela.” Ha ba sepani hahulu mwahal’a bona kuli mane kii ya kwa Keleke i bulukiwa ki Mumozilemu.

12. Ku kona ku ezahalañi haiba batu ha ba na butali?

¹² Likañi le li tuna cwalo ha li swaneli ku ba teñi mwa puteho ya Sikreste. Niteñi, bakeñisa ku sa petahala ba ba bañwi ba bile ni sinundwe ka ku ñañelela fa mihupulo ya bona. Mi seo si kona ku tahisa mikwangalakanyi ni lifapano. Muapositola Paulusi na lemuhile butata bo mwa puteho ya Korinte, kona libaka ha na ñozi kuli: “Kakuli ha ku nze ku na ni muna ni lifapano ku mina, ha ni li, mu ba nama, mi mu zamaya ka mukwa wa batu?” (1 Makor. 3:3) Mikwa yeo ye maswe ne i bile teñi ka nako ye telele mwa puteho yeo ya mwa miteñi ya baapositola. Kacwalo lu tokwa ku tokomela kuli mikwa ye cwalo i si ke ya ba teñi mwa puteho kacenu.

13, 14. Mu fe mitala ye bonisa mo i kona ku bonisezwa mibonelo ya nama.

¹³ Moya o cwalo u kona ku kena cwañi mwa puteho? U kona ku kala hanyinyani-hanyinyani. Ka mutala, ha ku yahiwa Ndu ya Mubuso, mizwale ba kona ku ba ni liakalezo ze shutana ka mo ba swanela ku ezeza lika. Muzwale yo muñwi u kona ku ba ni likañi haiba akalezo ya hae i haniwa, mi mane u kona ku nyaza likatulo ze ba ezize ba bañwi. Mane u kona ku hana ku eza musebezi ufi kamba ufi kwa Ndu ya Mubuso ye yahiwa! Muzwale ya eza cwalo u libala kuli ku konda kwa musebezi wa puteho hañata ku itingile hahulu fa ku ba ni moya wa kozo mwa puteho ku fita ku eza lika mwa tokwela mutu. Jehova u fuyaula batu ba ba musa, isiñi ba ba na ni likañi.—1 Tim. 6:4, 5.

¹⁴ Mutala o muñwi ki haiba maeluda ba mwa puteho ba lemuha hande kuli eluda yo muñwi ha sa fita ku ze konisa za mwa Mañolo nihaike kuli sa sebelize sina eluda ka lilimo ze ñata. Kabakala kuli mwendi muzwale yo sa kile a fiwa tuso kwamulaho kono ha ku na zwelopili ya ezize, muokameli wa mupotoloho ha potela puteho u ka lumelelana ni maeluda kuli muzwale yo a tuhele ku sebeza sina eluda. Muzwale yo u swanela ku nga cwañi katulo yeo? Kana u ka amuhela katulo ya maeluda ni kelezo ya bona ya ka Mañolo ka buikokobezo ni musa ni ku ikatulela ku fita ku ze konisa za ka Mañolo kuli ite a sebeze sina eluda kwapili? Kamba kana u ka ba ni sikoto kwa pilu ni muna kabakala kuli ha sa na buikalabelo bwa na na ni bona? Kiñi muzwale yo za ka ñañelela kuli a zwelepili ku sebeza sina munna-muhulu kono inge a sa fiti ku ze konisa? Na ka eza hande ha na ka ikokobeza ni ku ba ni kutwisiso!

15. Ki kabakalañi ha mu ikutwa kuli kelezo ye tahile ka moya ye kwa Jakobo 3:15, 16 ki ya butokwa hahulu?

¹⁵ Niteñi, ku na ni linzila ze ñata za mo u kona ku bonisezwa mubonelo wa nama. Kono lu swanela ku lika ka t’ata ku ambuka mikwa ye cwalo mwa muinelo ufi kamba ufi. (Mu bale Jakobo 3:15, 16.) Mulutiwa Jakobo na bulezi  kuli mikwa ye cwalo ki ya “lifasi” bakeñisa kuli ki ya nama, mi ha i lumelelani ni butali bo bu zwa kwahalimu. Ki mikwa ya “butu” kamba ya [“bufolofolo,” NW] bakeñisa kuli i tahiswa ki takazo ya nama sina fela lifolofolo ze sa nahani. Mikwa yeo ki ya “balimu” bakeñisa kuli i bonisa takazo ya badimona bona lila za Mulimu za moya. Kaniti, Mukreste ha swaneli nihanyinyani ku bonisa mikwa ye cwalo!

16. Ki licinceho mañi ze lu tokwa ku eza, mi lu ka kona ku kondisa cwañi?

¹⁶ Mutu kaufela mwa puteho u swanela ku itatuba isali yena ni ku lika t’ata ku ambuka mikwa ye cwalo. Ka ku ba baluti mwa puteho, baokameli ni bona ba swanela ku ambuka mikwa yeo. Ku t’ata ku ambuka mikwa ye cwalo bakeñisa ku sa petahala kwa luna ni kukuezo ya lifasi le. Ku eza cwalo ku swana ni ku lika ku kambama lilundu le li telela bakeñisa sa sileze. Haiba ha lu na kwa ku tiyela, lu ka telela fela ni ku shetumuka. Kono lwa kona ku zwelapili ka ku tiya haiba lu kumalela kwa kelezo ye mwa Bibele ni kwa tuso ya kopano ya Mulimu ya mwa lifasi kaufela.—Samu 73:23, 24.

Tulemeno To Ba Swanela Ku Ba Ni Tona Ba Ba Butali

17. Batu ba ba butali kamita ba ezanga cwañi ha ba ipumana mwa muliko wa ku eza bumaswe?

¹⁷ Mu bale Jakobo 3:17. Lu kona ku tusiwa hahulu ka ku nyakisisa to tuñwi twa tulemeno to tu tahiswa ki “butali bo bu zwa kwahalimu.” Ku ba ya kenile ku ama ku ba ni milelo ni likezo ze nde. Lu swanela ku hana ku eza lika ze maswe kapili-pili. Ka nako kaufela lu swanela ku hana ku eza bumaswe. Ka mutala, ha lu ngeni kuli mutu yo muñwi u bata ku mi coña munwana mwa liito. Kapili-pili mu ka pima ni ku kasha lizoho la hae. Ku eza cwalo ha mu tokwi kuli konji mu nahane, ku itahelanga fela. Lu swanela ku eza nto ye swana haiba lu ba mwa muliko wa ku eza bumaswe. Bukeni bwa luna ni lizwalo la luna le li lutilwe hande ka Bibele li ka lu tusa ku hana kapili-pili ku eza nto ye maswe. (Maro. 12:9) Mwa Bibele ku na ni mitala ya batu ba ne ba ezize cwalo ba ba cwale ka Josefa ni Jesu.—Gen. 39:7-9; Mat. 4:8-10.

18. Ku talusañi (a) ku ba mutu wa kozo? (b) ku pilisana ka kozo ni ba bañwi?

¹⁸ Ku ba ni butali bo bu zwa kwahalimu hape ku tokwa kuli lu be ni kozo. Ku ba ni kozo ku ama ku ambuka mabifi, buhali kamba likezo ze kona ku shandaula kozo ya luna. Jakobo u zwelapili ku talusa taba yeo ka manzwi a li: “Ku Luka, kuli ku beye muselo, ki peu ya kona ha i calelwa mwa kozo, ku ba ba pilisana mwa kozo.” (Jak. 3:18) Mu lemuhe manzwi a li “ku ba ba pilisana mwa kozo.” Kana mwa puteho lu  zibahala ku ba batu ba kozo kamba ba ba shandaula kozo? Kana kamita lu banga ni lifapahano ni ba bañwi kabakala ku ba ni kacima-cima kamba ka ku foseza ba bañwi? Haiba lu na ni mikwa ye miñwi ye ba sa tabeli ba bañwi, kana lu na ni buikokobezo bwa ku lika ku cinca butu bwa luna, kamba kana lu ikutwanga kuli ba bañwi ba swanela fela ku lu utwisisa? Kana lu zibahala ka ku pilisana ka kozo ni ba bañwi, ka ku swalela ba bañwi kapili ni ku libala mafosisa a bona? Ku itatuba hande ka busepahali ku ka lu tusa ku ziba hande fo lu swanela ku sebeleza haiba lu bata ku bonisa hahulu butali bo bu zwa kwahalimu.

19. Mutu u kona ku zibahala cwañi kuli u na ni kutwisiso?

¹⁹ Jakobo na bulezi ni za kalemeno ka [kutwisiso, NW] ha na talusa tulemeno to tu tahiswa ki butali bo bu zwa kwahalimu. Kana lu zibahala ka ku ba ba ba bunolo ha lu belekisana ni ba bañwi haiba ku eza nto ye ñwi ha ku lobi likuka za mwa Mañolo? Kana lu zibahala ku ba batu ba ba atumeleha? Haiba lu eza zeo kaufela lu bonisa kuli lu itutile se si talusa luli ku ba ni kutwisiso.

20. Ki likamañi ze ka ezahala ha lu nze lu bonisa tulemeno twa kwa moya to lu sa zo nyakisisa?

²⁰ Mwa puteho ku kona ku ba ni moya o munde luli haiba mizwale ni likaizeli ba lika ka t’ata ku bonisa tulemeno twa kwa moya twa na ñozi Jakobo. (Samu 133:1-3) Ku ba ni musa, kozo, ni ku utwisisa ba bañwi ku ka tahisa kuli lu swalisane hande ni bona mi ha lu eza cwalo lu ka bonisa kuli lu na ni “butali bo bu zwa kwahalimu.” Mwa taba ye tatama lu ka nyakisisa ka mo ku nga ba bañwi mwa ba ngela Jehova ku kona ku lu tuseza ku ba ni musa, kozo ni kutwisiso.

[Litaluso za kwatasi]

Kana Mwa Kona ku Talusa?

• Ki nto mañi ye bisa Mukreste ku ba ya butali luli?

• Lu kona cwañi ku bonisa hahulu butali bo bu zwa kwahalimu?

• Ki mikwa ye cwañi ye ba na ni yona batu ba ba si na “butali bo bu zwa kwahalimu”?

• Ki tulemeno tufi to mu ikatulela ku bonisa hahulu?

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 23]

Lifapahano li kona ku ba teñi cwañi kacenu?

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Kana ku hana ku eza bumaswe ku itahelanga fela ku mina?