Mu Be ni Butali
Mu Be ni Butali
“Sikuba si lumela taba kaufela; kono ya na ni ngana u talimisisa mw’a hata.”—LIPROVERBIA 14:15.
1, 2. (a) Ze ne ezahezi ku Lota mwa Sodoma li lu lutañi? (b) Pulelo ya kuli “mu be ni butali” i talusañi?
ABRAHAMA ha n’a taluselize Lota kuli a iketele naha kwa n’a ka tabela ku yo pila, Lota n’a iketezi sibaka se si na ni mezi se ne si bonahala inge ‘simu ya Mulimu.’ Ne si bonahala ku ba sibaka se sinde sa ku pila teñi ni lubasi lwa hae, mi ‘Lota n’a iketezi libala kamukana la Jordani’ mi a toma litende za hae bukaufi ni Sodoma. Kono eshe ponahalo ya puma, kakuli bukaufi ne ku pila ‘batu ba mwa Sodoma ba ba maswe, ba ne ba li baezalibi ku feleleza fapil’a Muñ’a Bupilo.’ (Genese 13:7-13) Mwa ku fita kwa mazazi, Lota ni lubasi lwa hae ba kena mwa kazuma ka ka si na mwalo. Mi kwa mafelelezo Lota ni bana ba hae ba yo pila fela mwa sikoti sa macwe. (Genese 19:17, 23-26, 30) Bunde kaufela bo ne ba iponezi kwa makalelo bwa fetuha bumaswe kwa mafelelezo.
2 Taba ye ne ezahezi ku Lota i luta batanga ba Mulimu kacenu tuto ya butokwa. Ha lu eza likatulo, lu lukela ku tona kuli lu bone likozi ze kona ku taha kwapili ni ku tokomela kuli lu si ke lwa pumiwa ki ze lu bona fela ka meto. Ki lona libaka Linzwi la Mulimu ha li lu talifisa kuli: “Mu iswale” kamba “Mu be ni butali.” (1 Pitrosi 1:13) Ka ku ya ka caziba wa Bibele ya bizwa R.C.H. Lenski, linzwi la Sigerike le li tolokilwe kuli mu be ni butali li talusa “ku nyakisisa ni ku alakanya lika ka pilu ye wile hande ili nto ye kona ku lu tusa ku eza katulo ye nde.” Ha lu nyakisiseñi miinelo ye miñwi ye tokwa kuli lu be ni butali.
Ku Nyakisisa Lipisinisi
3. Ki kabakalañi ha lu swanela ku tokomela ha lu kupiwa ku eza pisinisi ni yo muñwi?
3 Lu ngeni kuli mu kupilwe ku kena mwa pisinisi ni mutu yo muñwi ya kutekeha, inge cwalo mulapeli wa Jehova sina mina. Mutu yo u mi kolwisa kuli pisinisi i ka konda mi u mi susueza ku sula pene kapili-pili kuli mu si ke mwa yawa se siñwi. Mu kana mwa kala ku nahana za ka m’o bupilo bwa mina ni bwa lubasi lwa mina bu ka bela hande, mwendi mane ni ku kala ku hupula kuli cwale mu ka ezanga za kwa moya ze ñata. Nihakulicwalo, Liproverbia 14:15 i fa kelezo ye li: “Sikuba si lumela taba kaufela; kono ya na ni ngana u talimisisa mw’a hata.” Hañata tabo ye ba banga ni yona batu ha ba kala pisinisi i ba libalisanga likozi ze kona ku taha kwapili mi hañata ha ba nyakisisangi ka butungi ze kona ku zwa mwateñi haiba lika li sa zamayi hande. (Jakobo 4:13, 14) Mwa muinelo o cwalo, neikaba hande ha ne mu ka ba ni butali.
4. Lu kona cwañi ku ‘talimisisa mo lu hata’ ha lu kupilwe ku kena mwa pisinisi ya yo muñwi?
4 Mutu ya butali u ka tatubisisa lika pili a si ka kena kale mwa pisinisi ya kupilwe ku kena ku yona. (Liproverbia 21:5) Ku eza cwalo hañata ku tahisanga kuli mutu a lemuhe likozi ze ipatile. Ha mu nyakisise muinelo wo: Mutu yo muñwi wa mi atumela mi u mi kupa kuli mu mu kolotise mali a ku ezisa pisinisi mi u mi sepisa kuli yena u ka mi ekeleza teñi mali a mañata. Mu kana mwa tabela taba yeo, kono cwale ki lifi likozi ze kona ku ba teñi? Kana mutu yo u sepisize ku lifa mali a mina ibe kuli pisinisi ya hae i ka konda kamba kutokwa, kamba kana u mi sepisize ku mi lifa fela haiba pisinisi ya hae i konda? Ka mubulelelo o muñwi kikuli, kana mwa kona ku luza mali a mina haiba pisinisi i pala? Mu kana hape mwa ipuza kuli: “Ki kabakalañi mutu y’o ha kupa mali kwa batu? Kana panga i hanile ku mu kolotisa kakuli ha i sepi hande pisinisi ya hae?” Ku nyakisisa likozi ze kona ku ba teñi kwapili ku ka mi tusa ku alakanya lika hande.—Liproverbia 13:16; 22:3.
5. (a) Jeremia n’a ezize nto mañi ye butali ha n’a lekile simu? (b) Ki kabakalañi ku ñola litumelelano kaufela za lipisinisi ha ku kona ku tusa?
5 Mupolofita Jeremia ha n’a lekile simu ku mwan’a munyan’a bondat’ahe ya n’a li mulapeli wa Jehova sina yena, n’a ñozi liñolo la muleko fapil’a lipaki. (Jeremia 32:9-12) Mutu ya butali kacenu u ka lukisa kuli litumelelano kaufela za lipisinisi za eza ni ba bañwi, nihaiba bahabo yena kamba balumeli ka yena, za ñolwa ni ku bulukwa hande. * Tumelelano ye lukisizwe hande ili ye ñozwi ka bukwala i ka tibela butata kwapili ni ku tusa kuli ku be ni swalisano. Kono hañata se si tisanga butata mwa lipisinisi za mwahal’a batanga ba Jehova ki ku sa ba ni tumelelano ye ñozwi hande. Ka bumai, butata bo bu cwalo bu tahisanga masitapilu, litoyano, mane nihaiba ku fokola kwa kwa moya.
6. Ki kabakalañi ha lu swanela ku ipuluka kwa takazo ya bufumu?
6 Hape lu lukela ku ipuluka kwa takazo ya bufumu. (Luka 12:15) Ku sepiswa mali a mañata ku kona ku lu libalisa likozi za ku kena mwa lipisinisi ze sa swalehi hande. Nihaiba ba bañwi ba ne ba na ni buikalabelo bo butuna mwa kopano ya Jehova ba wezi mwa katwa kao. Linzwi la Mulimu li lu talifisa kuli: “Mwa mukwa wa mina, lilato la ku lata bufumu li be siyo; mu kolwe ki se mu na ni sona.” (Maheberu 13:5) Mukreste ha kupiwa ku kena mwa pisinisi, u lukela ku ipuza kuli, ‘Kana na lukela ku kena luli mwa pisinisi ye?’ Ku pila bupilo bo bu bunolo bo bu tomile fa ku lapela Jehova ku ka lu sileleza ku “ze maswe kamukana.”—1 Timotea 6:6-10.
Matata A Bakreste Ba Makwasha
7. (a) Bakreste ba bañata ba makwasha ba talimani ni butata mañi? (b) Keto ya luna ya mutu wa ku nyalana ni yena i bonisa cwañi busepahali ku Mulimu?
7 Batanga ba Jehova ba bañata ba bata munna kamba musali wa ku nyalana ni yena kono ha ba si ka fumana kale ya swanela. Mwa linaha ze ñwi, sineneketo ya ku kena mwa linyalo ki ye tuna. Kono mwendi balumeli ka luna ba ku nyalana ni bona ki ba ba nyinyani. (Liproverbia 13:12) Nihakulicwalo Bakreste ba ziba kuli ku mamela kelezo ya Bibele ya ku nyala kamba ku nyalwa fela “ku Mulena” ki taba ya busepahali ku Jehova. (1 Makorinte 7:39) Kuli ba tiyele sineneketo ni miliko ye ba talimana ni yona, Bakreste ba makwasha ba swanela ku ba ni butali.
8. Musizana wa Mushulami n’a keni mwa muliko mañi, mi musali wa Sikreste kacenu u kona ku kena cwañi mwa muliko o swana?
8 Mwa Pina ya Salumoni, musizana-sizana ya bizwa Mushulami n’a tabezwi ki mulena. Mulena n’a likile ka t’ata ku mu shemba ka sifumu, libubo, ni manzwi a ku mu colaula, kono eshe musizana n’a na ni mutangana ya n’a tabela. (Pina ya Lipina 1:9-11; 3:7-10; 6:8-10, 13) Haiba mu basali ba Sikreste, ni mina mu kana mwa tabelwa ki mutu yo muñwi ye mu sa lati. Mutu ye mu beleka ni yena, mwendi mane muzamaisi wa mina, a kana a mi lumba ka nako kaufela, ku mi ezeza lika ze ñwi, ni ku bata linzila za ku ba hamoho ni mina. Mu tokomele hahulu ha mu isezwa mamelelo ye cwalo. Nihaike kuli mwendi fokuñwi mutu y’o luli ha ku na za bata, kono hañata mu ka fumana kuli za bata luli ki bunyazi. Kono sina musizana wa Mushulami, mu be “lukwakwa lwa macwe.” (Pina ya Lipina 8:4, 10) Mu hane ka t’ata lilato le li cwalo. Ku zwa luli kwa makalelo mu taluseze be mu beleka ni bona kuli mu Lipaki za Jehova mi mu kutazange ku bona fo mu fumanela kolo kaufela. Seo si ka mi sileleza.
9. Ki lifi likozi za ku itama silikani ni mutu ye mu sa zibi wa fa Intaneti? (Hape mu bone sikwenda se si fa likepe 25.)
9 Se ku na ni litukiso ze ñata za fa Intaneti ze lukiselizwe ku tusa makwasha ku fumana ba ku nyalana ni bona. Ba bañwi ba nga kuli ka Intaneti ba kona ku ziba batu ba bañata ba ne ba si ke ba ziba. Kono ku kalisa silikani ni mutu ye mu sa zibi ku kona ku tahisa likozi ze tuna. Fa Intaneti ha mu na ku ziba litaba za niti ni za buhata. (Samu 26:4) Haki mañi ni mañi ya ipapata kuli ki mutang’a Jehova ya li luli mutang’a Jehova. Mi mane fa Intaneti, lilato la kona ku hula kapili-pili ni ku mi lyanganisa hahulu. (Liproverbia 28:26) Ibe ka Intaneti kamba ka nzila ye ñwi fela, ku itama silikani ni mutu ye mu sa zibi ku lubeta.—1 Makorinte 15:33.
10. Bakreste ba makwasha ba kona ku tiiswa cwañi ki balumeli sina bona?
10 Jehova “u tezi sishemo” kwa batanga ba hae. (Jakobo 5:11) Wa ziba kuli matata e ba talimananga ni ona Bakreste ba ba li makwasha ka ku sa lata a zwafisanga luli, kono u itebuha busepahali bwa bona. Luna bo, lu kona ku ba tiisa cwañi? Lu lukela ku no ba babazanga kamita bakeñisa busepahali ni buitomboli bwa bona. (Baatuli 11:39, 40, NW) Hape lwa kona ku ba memelanga kwa litukiso ze yahisa. Kana mu ezize cwalo sa cwanoñu fa? Kwand’a zeo, lwa kona hape ku ba lapelelanga, ni ku kupa Jehova kuli a ba tiise kwa moya ni ku ba fa tabo ha ba nze ba mu sebeleza. Ka lilato la luna la sizwale, haike lu bonise kuli lwa itebuha basepahali bao sina mwa itebuhela bona Jehova.—Samu 37:28.
Ku Talimana ni Makulanu
11. Makulanu a tahisanga matata mañi?
11 Kwa zwafisa luli muta luna kamba wa mwa lubasi lwa luna a ba ni makulanu a matuna. (Isaya 38:1-3) Ha lu nze lu bata-bata mulyani o tusa, ku butokwa kuli lu kumalele likuka za mwa Mañolo. Ka mutala, Bakreste ba tokomelanga kuli ha ba lobi taelo ya mwa Bibele ya ku itima kwa mali, mi hape ha ba itusisangi mulyani kamba likalafo ze tomile fa tumelo ya mioya. (Likezo 15:28, 29; Magalata 5:19-21) Kono ku ba ba sa zibi za likalafo, ku ziba mulyani o swanela ku kona ku ba t’ata ni ku lyanganisa. Ki sika mañi se si kona ku lu tusa ku eza lika ka butali?
12. Mukreste u kona ku tokomela cwañi ha keta likalafo?
12 Mutu “ya na ni ngana u talimisisa mw’a hata” ka ku eza lipatisiso mwa Bibele ni mwa lihatiso za Sikreste. (Liproverbia 14:15) Mwa libaka za lifasi mo ku si na baalafi ni lipatela ze ñata, mulyani fela o kana wa fumaneha ki mulyani wa sintu wa ku itusisa likota ni mibisi. Haiba lu bata ku itusisa mulyani o cwalo, lwa kona ku fumana litaba ze kona ku lu tusa mwa The Watchtower ya April 15, 1987, makepe 26-9 (Tora ya ku Libelela ya November 1, 1987, makepe 19-22). Tora yeo i lu lemusa likozi ze kona ku ba teñi. Ka mutala, lu kana lwa tokwa ku batisisa lika ze cwale ka ze: Kana mualafi u zibahala ka tumelo ya mioya? Kana kalafo i tomile fa kutwisiso ya kuli makulanu ni lifu li tisizwe ki ku foseza balimu (kamba mioya ya bokukululu) kamba li tisizwe ki baloi? Kana mulyani ha u lukiswa, ku tabelwa matabelo, ku lokiwa maloko, kamba ku eziwa lizo ze ñwi cwalo za mioya? (Deuteronoma 18:10-12) Patisiso ye cwalo i ka lu tusa ku utwa talifiso ya mwa Bibele ye li: “Mu like linto kaufela, mi mu swale ze nde.” * (1 Matesalonika 5:21) I ka lu tusa ku ziba hande sa ku eza.
13, 14. (a) Lu kona ku bonisa cwañi kutwisiso mwa taba ya buikangulo? (b) Ki kabakalañi ha lu swanela ku ba ni maseme ha lu ambola ni ba bañwi ka za makulanu ni likalafo?
13 Kutwisiso ya tokwahala mwa lika kaufela, ku kopanyeleza cwalo ni ha lu kenezwi ki makulanu. (Mafilipi 4:5, NW) Ku iyakatwa buikangulo bwa luna ku bonisa kuli lwa itebuha mpo ya bupilo ye lu filwe. Ha lu kenelwa ki makulanu, lu lukela luli ku fumana likalafo. Kono ha lu koni ku ba ni buikangulo bo bu petehile cwale ku fitela nako ya Mulimu i fita ya ku “folisa macaba.” (Sinulo 22:1, 2) Mwa ku bata ku tokomela za buikangulo bwa luna, lu tokomele kuli ha lu kashezi kwatuko lika za kwa moya ze li za butokwa hahulu.—Mateu 5:3; Mafilipi 1:10.
14 Hape lu swanela ku ba ni buiswalo ni maseme ha lu ambola ni ba bañwi ka za matuku ni likalafo. Ha lu swaneli ku ambolanga fela lika zeo ha lu kopana ni ba bañwi kwa mikopano ya Sikreste. Ku zwaf’o, hañata mutu ha eza likatulo za likalafo, u nyakisisanga likuka za Bibele, lizwalo la hae, ni silikani sa hae ni Jehova. Kacwalo, hasi nto ye lilato ku hapeleza mulumeli sina luna ku amuhela muhupulo wa luna kamba ku mu hapeleza ku sa latelela lizwalo la hae. Nihaike kuli mizwale ni likaizeli ba ba tiile kwa moya ba kona ku kupiwa tuso, Mukreste ni Mukreste u lukela ku ‘itwalela mulwalo wa hae’ ka ku ikezeza likatulo, mi “mutu kaufela ku luna u ka ba ni ku ikalabela ku Mulimu, ka za hae.”—Magalata 6:5; Maroma 14:12, 22, 23.
Ha Lu Li mwa Miinelo ye T’ata
15. Miinelo ye t’ata i kona ku lu lyanganisa cwañi?
15 Miinelo ye t’ata i kona ku tahisa kuli nihaiba batanga ba Jehova ba ba sepahala ba bulele kamba ku eza lika ka ku sa ikupula. (Muekelesia 7:7, NW) Jobo ha n’a li mwa tiko ye tuna, n’a ezize mafosisa a mañwi mi n’a na ni ku hakululwa. (Jobo 35:2, 3; 40:6-8) Nihaike kuli “Mushe ne li mutu ya musa hahulu, ku fita mutu ni mutu ya mwa lifasi,” muta o muñwi n’a halifile hahulu mi n’a bulezi lika a si ka ikupula. (Numere 12:3; 20:7-12; Samu 106:32, 33) Davida n’a bile ni buiswalo bo butuna ka ku sa bulaya Mulena Saule, kono Nabali ha n’a mu lwahile ni ku hanyaukela batanga ba hae, Davida n’a halifile maswe ni ku palelwa ku ba ni buiswalo. Kambesi Abigaili ku ambola ni yena, kambe n’a ezize foso ye tuna.—1 Samuele 24:2-7; 25:9-13, 32, 33.
16. Ki sika mañi se si ka lu tusa ku sa eza lika ka kayeye?
16 Ni luna lu kana lwa ba mwa miinelo ye t’ata ye kona ku lu tokwisa ngana. Ku teeleza kwa maikuto a ba bañwi sina mwa n’a ezelize Davida ku kona ku lu tusa ku sa eza lika ka kayeye ni ku matela ku yo kena mwa sibi. (Liproverbia 19:2) Ku zwaf’o, Linzwi la Mulimu li lu eleza kuli: “Mu tutumele mi mu si ke mwa eza sibi; mu ikutaze mwa lipilu za mina mu li fa bulobalo, mi mu kuze.” (Samu 4:4) Haiba ku konahala, ki hande ku libelela ku fitela lu nyemuluka kihona lu ka nga muhato kamba ku eza likatulo. (Liproverbia 14:17, 29) Lwa kona ku atumela Jehova ka tapelo ye zwelela kwa pilu “mi kozo ya Mulimu ye fita kutwisiso kaufela, i ka buluka lipilu za [luna] ni mihupulo ya [luna] ku Jesu Kreste.” (Mafilipi 4:6, 7) Kozo ya Mulimu yeo i ka lu tiisa ni ku lu tusa ku ba ni butali.
17. Ki kabakalañi ha lu swanela ku itinga ku Jehova kuli lu eze lika ka butali?
17 Niha lu ikataza ku tibela likozi ni ku lika ku eza lika hande, kaufel’a luna lwa fosanga. (Jakobo 3:2) Lu kana lwa hanelela ku eza mulatu lu sa zibi. (Samu 19:12, 13) Mi ka ku ba batu, ha lu na m’ata kamba tukelo ya ku izamaisa ili luna kwand’a ku itinga fela ku Jehova. (Jeremia 10:23) Lwa itumela hakalo kwa sepiso ya hae ye li: “Ni ka ku talifisa, ni ku lute nzila y’o swanezi ku zamaya; ni ka ku eleza, meto a ka inz’a ku shalimile.” (Samu 32:8) Kacwalo, ka tuso ya Jehova, lwa kona ku eza lika ka butali.
[Litaluso za kwatasi]
^ para. 5 Haiba mu bata ku bala ze ñata ka za litumelelano za lipisinisi, mu bone Tora ya ku Libelela ya August 1, 1997, makepe 18-19; The Watchtower ya November 15, 1986, makepe 16-17; ni Awake! ya February 8, 1983, makepe 13-15, ze hatisizwe ki Lipaki za Jehova.
^ para. 12 Muhato wo hape u ka tusa ba ba sweli ku singanyeka za likalafo ze ba kakanya ba bañwi.
Ki Ifi Kalabo ya Mina?
Lu kona ku eza cwañi lika ka butali
• ha lu kupiwa ku kena mwa pisinisi?
• ha lu bata mutu wa ku nyalana ni yena?
• ha lu talimana ni makulanu?
• ha lu li mwa miinelo ye t’ata?
[Lipuzo za Tuto]
[Mbokisi fa likepe 25]
Kana Mwa Kona Ku I Sepa?
Manzwi a latelela a fumaneha fa makepe a fa Intaneti a lukiselizwe makwasha:
“Niha lu likile ka mo lu konela kaufela, ha lu zibi hande kuli mutu yo ki mañi luli.”
“Ha lu koni ku sepisa kuli litaba ze filwe ki ze nepahezi, kamba ki ze tezi, kamba ki ze tusa.”
“Mihupulo, likelezo, lipulelo, kamba litaba ze ñozwi fa ki za batu ba ba li ñozi . . . kacwalo ha mu swaneli ku itinga ku zona ka ku tala.”
[Siswaniso se si fa likepe 23]
“Ya na ni ngana u talimisisa mw’a hata”
[Maswaniso a fa likepe 24, 25]
Musali wa Sikreste u kona ku likanyisa cwañi musizana wa Mushulami?
[Siswaniso se si fa likepe 26]
“Mu like linto kaufela, mi mu swale ze nde”