Mali ni Busepahali Ze Lu Ituta ku Ze Ne Ezahezi

LA April 7, 1630, batu ba ba bat’o eza 400 ne ba fuuzi lisepe za bona z’e ne ku zwa kwa England ku ya kwa America. Buñata bwa bona ne ba itutile hahulu. Ba bañwi ne ba na ni lipisinisi ze tuna. Mane ba bañwi ne li bayemeli ba mwa ndu ya milao. Sifumu sa naha ya England ko ne ba zwa ne si totobezi; ne si totobelisizwe hahulu ki Ndwa ya Lilimo ze 30 ye ne sweli ku kolota mwa Yurope (1618-48). Kacwalo ba itombola ku ya kwa naha isili ku siya mandu a bona, lipisinisi za bona, ni bahabo bona ku zamaya ba bata bupilo bo bunde.

Kono batu ba ne ba na ni sepo bao n’e si balekisi fela ba ne ba bata mali. Ne li ma-Puritan ba ba na ni tukufalelo, ba ne ba mata nyandiso kabakala bulapeli bwa bona. * Ze ne ba bata luli ne li ku yo ikezeza munzi wa batu ba ba mamela mulao wa Mulimu ili m’o bona ni baikulu ba bona ne ba ka zwelepili ku fuma kono ba sa keshebisi milao ya mwa Bibele. Nakonyana fela ku zwa fo ba punyeza mwa Salem kwa Massachusetts, ba yaha fa sibakanyana se ne si li kwa likamba. Munzi wa bona o munca ba u biza Boston.

Ku Palelwa ku Ba ni Tikanyo

John Winthrop, mueteleli ni mubusisi wa bona, n’a ezize ka mwa n’a konela kaufela ku ba susueza ku ba ni sifumu ni moya wa ku tusana. N’a bata kuli batu ba be ni mali hamoho ni busepahali. Kono mulelo wo wa pala. Ka ku bonela cimo butata, a bulelela batu ba hae ka za m’o sifumu si tuseza batu ba ba saba Mulimu.

Ka ku swana sina baeteleli ba bañwi ba ma-Puritan, Winthrop n’a lumela kuli ku bata sifumu ka ili kona ne ku si ka fosahala. N’a file mabaka a kuli mulelo o mutuna wa sifumu ki wa ku tusa ba bañwi. N’a ize mutu ya fumile hahulu n’a kona ku tusa hahulu. Patricia O’Toole, caziba wa litaba za kwaikale, u talusa kuli: “Ha ku na nto ye ne opisa hahulu litoho za ma-Puritan sina sifumu. Sifumu ne li sisupo sa ku fuyaulwa ki Mulimu kono hape ne si  kona ku tahisa muikuhumuso . . . ni litakazo za nama.”

Kuli ba ambuke libi ze tiswa ki sifumu ni munyaka, Winthrop n’a ba susuelize ku ba ni tikanyo ni buiswalo. Kono hañihañi, takazo ya bona ya ku lata sifumu ya ba fapanya ni Winthrop ya n’a ba hapeleza ku saba Mulimu ni ku latana. Bafetuheli ba kala ku mu lwanisa kuli n’a ikenya mwa litaba za bona. Ba bañwi ba kala ku shonga sicaba kuli ku ketiwe katengo ka ne ka ka ezanga likatulo. Ba bañwi bona ba ikatulela ku tutela fela kwa sibaka se si li mabapa sa Connecticut kuli ba yo ipilela ka tukuluho.

O’Toole u bulela kuli: “Lika ze ne li za butokwa hahulu mwa bupilo bwa ma-Puritan ba kwa Massachusetts ne li zwelopili, sifumu, ni ku ipusa, mi lika zeo ne li ba tahiseza ku ba ni buitati mwa sibaka sa ku latelela mulelo wa Winthrop wa ku ba ni swalisano.” Winthrop ha shwa ka 1649 a na ni myaha ye 61, n’a s’a felezwi ki mali. Nihaike kuli munzi wa bona o n’o si ka tiya ne u zwezipili niha ne ku na ni matata a mañata, Winthrop n’a shwile a si ka fumana bupilo bo bunde bwa n’a bata.

Ku Bata Bupilo bo Bunde ku Sa Zwelapili

John Winthrop haki yena fela ya n’a bata bupilo bo bunde. Bolule-lule silimo ni silimo ba sweli ku tutela kwa linaha lisili ku zwa mwa Africa, Southeast Asia, Eastern Europe, ni Latin America, ka ku sepa kuli ba ka yo pila hande. Ba bañwi ba bona ba susuezwa ku eza cwalo ki libuka ze nca ze ñata, mikopano, ni litaba za fa Intaneti, ze lukiswanga silimo ni silimo ili ze fa liakalezo za mwa ku fumela. Kacwalo, ba bañata ba sa lika ka t’ata ku bata mali, ba nze ba sepile kuli ha ba na ku lisela ku sepahala.

Kono ku bulela fela niti, ze zwanga mwa ku bata mali za swabisa. Ba ba bata sifumu hañata ba palelwanga ku ba ni busepahali mi fokuñwi mane ba felelwanga ki tumelo ya bona bakeñisa Mamona, kamba bufumu. Kacwalo ne mu kana mwa ipuza kuli: “Kana mutu ya fumile wa kona hape ku ba Mukreste wa niti? Kana muta o muñwi ku ka ba ni batu ba ba saba Mulimu ili ba ba fumile kwa mubili ni kwa moya?” Bibele i alaba lipuzo zeo, sina mo i ka boniseza taba ye tatama.

[Litaluso za kwatasi]

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 3]

Lisepe: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck; Winthrop: Brown Brothers