Ze Ezahezi mwa Bupilo

Ku Iponela Sishemo ni Pabalelo ya Jehova

KA MO LI KANDEKEZWI KI BO FAY KING

Bashemi ba ka ne li batu ba ba sishemo, kono sina ba bañwi ba bañata, ne ba sa lati ni hanyinyani za bulapeli. Boma ne ba bulelanga kuli: “Mulimu u lukela ku ba teñi, kakuli ya ezize lipalisa ni likota ki mañi?” Mi zona zeo fela ki zona ze ne ba bulelanga ka za bulapeli.

BONDATE ne ba timezi ka 1939, ha ne ni na ni lilimo ze 11, mi ne ni pila ni boma mwa Stockport, mboela wa Manchester, mwa England. Ne ni batanga ku ziba ze ñata ka za Mubupi wa ka mi ne ni kuteka Bibele, nihaike ne ni sa zibi nto ni ye kana ka za yona. Kacwalo na ya kwa Keleke ya England kuli ni yo utwa ze n’e lutiwa teñi.

Lisebelezo za kwateñi ne li si ka ni luta se siñwi, kono Libuka za Evangeli ha ne li balwa, manzwi a Jesu n’a ni kolwisize ka nzila ye ñwi kuli Bibele i lukela ku ba ya niti. Ha ni iheta, ha ni boni libaka le ne ni si ka balela Bibele. Niheba hasamulaho, mulikan’a luna ha n’a ni file “Testamente ye Nca” ya mwa miteñi ye, ne ni si ka i bala.

Ku tumbuka kwa ndwa ya mwa Korea ka 1950 ne ku ni tahiselize minahano. Kana ndwa yeo ne i ka yamba, sina Ndwa ya Lifasi ya II? Ha ne i ka yamba, ne ni ka latelela cwañi taelo ya Jesu ya ku lata lila za ka? Kono kana ne ni ka kona ku ina fela ni ku tuhelela naha ya hesu ku lwaniswa ni sa ezi se siñwi ka za teñi? Ha ne ni ka eza cwalo, u zibe ne ni ka picuka ku eza ze ni lukela ku eza. Niha ne ni lyangani cwalo, ne ni kozwi hande-nde kuli  lipuzo za ka kaufela ne li alabiwa mwa Bibele, nihaike ne ni sa zibi mwa ku fumanela likalabo ni kwa ku li fumana.

Ku Bata Niti mwa Australia

Ka 1954, lwa nahana ni boma za ku tutela kwa Australia kwa n’a pila kaizel’a ka Jean. Lilimonyana hamulaho wa f’o, Jean a ni bulelela kuli n’a kupile Lipaki za Jehova kuli ba t’o ni potela kakuli kuti n’a ziba kuli ne ni tabela ku ituta Bibele ni ku ya kwa keleke. Jean n’a bata ku ziba ze ne ni nahana ka za bona. A li: “Ha ni zibi kuli lituto za bona li lukile kamba li fosahezi, kono bona ba talusa hande lika ku fita likeleke ze ñwi.”

Bo Bill ni bo Linda Schneider be ne ba til’o ni potela ne li bosinyalana ba ba tabisa luli. Ne ba li mwa lilimo za ma-60 mi ne se ba bile Lipaki ka lilimo-limo. Ne ba kile ba sebeleza kwa ndu ya moya ya Lipaki za Jehova mwa Adelaide, mi musebezi wa ku kutaza ha n’o kwalilwe mwa Australia ka nako ya Ndwa ya Lifasi ya II, ne ba keni mwa bukutazi bwa ka nako kaufela. Kono bo Bill ni bo Linda niha ne ba ni tusize hahulu, ne ni sa batisisa bulapeli bo bu fitana-fitana.

Mutu yo muñwi ye ne ni beleka ni yena a ni isa kwa mukopano wa mukutazi Billy Graham mi hasamulaho ba bañwi ku luna lwa kopana ni mukutazi yo muñwi mi a lu mema ku buza lipuzo. Na mu buza puzo ye n’e sa ni kataza ya kuli: “Mutu u kona cwañi ku ba Mukreste ni ku lata lila za hae haiba a ya kwa ndwa ni ku ba bulaya?” Honafo sikwata kaufela sa huwaka—kakuli ku bonahala kuli puzo yeo ne i ba kataza kaufel’a bona! Hamulaho wa nakonyana, mukutazi y’o a li: “Ha ni zibi kalabo kwa puzo yeo. Ni sa i nahana.”

Kono ka nako yeo, tuto ya ka ya Bibele ni bo Bill ni bo Linda ne i zwelapili, mi mwa September 1958, na kolobezwa. Na lakaza hahulu ku latelela mutala wa baluti ba ka, kacwalo ha i to ezanga August silimo se si tatama, ne se ni keni kale bupaina bwa kamita, kamba bukutazi bwa ka nako kaufela. Hamulaho wa likweli ze 8, na memiwa ku ba paina ya ipitezi. Ne ni tabile hahulu ha ni to ziba kuli kaizel’a ka Jean n’a zwezipili mwa tuto ya hae ya Bibele mi n’a kolobelizwe!

Munyako wa Sebelezo wa Kwaluha

Ne ni li ku ye ñwi ya liputeho za mwa Sydney mi ne ni zamaisa lituto za Bibele fa mandu. Zazi le liñwi na katana ya n’a banga mukutazi mwa Keleke ya England mi na mu buza ze i luta keleke ka za ku fela kwa lifasi. Nihaike n’a ni bulelezi kuli n’a lutile lituto za bulapeli mwa keleke ka lilimo ze 50, kalabo ya hae ne i ni komokisize. N’a ize: “Ni na ni ku eza lipatisiso kakuli ha ni zibi Bibele sina mo ba i zibela Lipaki za Jehova.”

Nakonyana fela ku zwa f’o, kwa ba ni kupo ya ba ba itakaleza ku y’o sebeleza mwa Pakistan. Na iñolisa, ni sa zibi kuli basali ba makwasha ne ba sa lumelwi teñi, ne ku lumelwa fela banna kamba basali ni banna ba ba nyalani. Ku bonahala kuli libizo la ka ne li lumezwi kwa ofisi ye tuna ya tamaiso kwa Brooklyn kakuli hamulahonyana se ni amuhela liñolo la ku ni zibisa kuli haiba na tabela, na kona ku ya kwa Bombay (ye se bizwa cwale kuli Mumbai). F’o ne li ka 1962. Na eza cwalo mi na yo ina kwa Bombay ka likweli ze 18 kihona ni tutela kwa Allahabad.

Kapili-pili na kalisa ku ituta Sihindi. Mwa puo yeo ya kwa India, litaku li bizwa ka mo li  bonahalela, kacwalo i bunolo ku ituta yona. Kono ne ni utwanga bumaswe batu ha ne ba ni kupanga kuli ni bulele Sikuwa ku fita ku bulela puo ya bona ka ku fosa-fosa! Kono niteñi mwa naha m’o ne ku na ni miinelo ye tabisa ni ye susueza, mi ne ni ikozi siango sa Lipaki ba bañwi be ne ba zwa kwa Australia.

Kwa bwanana, ne ni nahananga za manyalo, kono ha ni to kolobezwa, na pateha hahulu ku sebeleza Jehova mi se ni libala za teñi. Kono cwale ne se ni kala hape ku nahana za manyalo. Ne ni sa lati ku zwa ko ne ni sebeleza k’o, kacwalo na lapela ku Jehova ka za teñi mi na zwisa takazo yeo mwa pilu ya ka.

Tohonolo Ye N’e Si Ka Libelelwa

Bo Edwin Skinner ne ba okamela musebezi wa mutai wa India ka nako yeo. Ne ba keni sikolo sa Giliadi ka 1946 hamoho ni mizwale ba bañwi ba ba sepahala, ba ba cwale ka bo Harold King ni bo Stanley Jones, be ne ba lumezwi kwa China. * Ka 1958, bo Harold ni bo Stanley ne ba lengilwe mwa tolongo kabakala musebezi wa bona wa ku kutaza mwa Shanghai. Bo Harold ha ba lukululwa mwa tolongo ka 1963, bo Edwin ba ba ñolela liñolo. Bo Harold ha ba kutela kwa Hong Kong ku zwa kwa United States ni kwa Britain ko ne ba il’o pota, ba alaba liñolo leo, mi ba bulelela bo Edwin kuli ne ba bata ku nyala. Ba taluseza bo Edwin kuli ne ba lapelanga za teñi mwa tolongo, mi ba ba buza ka za haiba ku na ni Paki ye ne ba ziba ya n’a ka ba musali yo munde wa ku nyala.

Mwa India, manyalo a mañata ki a ku lukisezwa, mi bo Edwin ne ba kupiwanga nako kaufela ku ezeza batu litukiso zeo, kono ne ba sa li ezangi. Kacwalo ba fa liñolo la bo Harold ku bo Ruth McKay, basali ba bo Homer be ne ba li baokameli ba maeto. Hasamulaho, bo Ruth ba ni ñolela ku ni zibisa kuli ku na ni mulumiwa ya bile mwa niti lilimo ze ñata mi mulumiwa y’o n’a bata musali wa ku nyala, mi ba ni buza haiba ne ni ka tabela ku ñolela mulumiwa y’o. Ne ba si ka ni bulelela libizo la muzwale y’o kamba ze ñwi hape ka za hae.

Kwand’a Jehova, ha ku na ya n’a ziba ze ne ni kile n’a lapela ka za manyalo, mi kacwalo honaf’o na hana mwa pilu. Kono ha ne ni nze ni nahana hahulu za teñi, na fita fa ku lemuha kuli ki ka siwela Jehova a lu alaba ka nzila ye lu nahana kuli u ka lu alaba ka yona. Kacwalo na alaba liñolo la bo Ruth ni ku ba zibisa kuli, ibile fela ne ni sa hapelezwi ku nyalwa, ba kona ku kupa muzwale y’o kuli a ñole hape. Liñolo la bubeli la bo Harold King se li taha ku na.

 Maswaniso a bo Harold ni ze ne ezahezi ku bona ne li ñozwi mwa mitende ye miñata ni mwa limagazini ha se ba lukuluzwi mwa tolongo mwa China. Ka nako yeo ne se ba zibahala mwa lifasi kaufela, kono ne li busepahali bwa bona ku Mulimu bo ne ni tabezi hahulu. Kacwalo lwa ñolelana ka likweli ze ketalizoho, mi ku zwa f’o na ya kwa Hong Kong. Ne lu nyalani la October 5, 1965.

Sibeli sa luna ne lu bata ku nyalana ni ku zwelapili mwa musebezi wa luna wa ku kutaza ka nako kaufela, mi ha ne lu nze lu supala, lwa bata hahulu ku ina hamoho. Na fita fa ku lata hahulu bo Harold, mi ha ne ni nze ni iponela mo ne ba sebeleza ni ba bañwi ka sishemo ni mo ne ba tatululela butata bo ne bu zuha mwa sebelezo ya luna, na fita fa ku ba kuteka hahulu. Ka lilimo ze 27, ne lu ikozi linyalo la tabo hahulu mi ne lu fumani limbuyoti ze ñata ze zwa ku Jehova.

Batu ba kwa China ki batu ba ba sebeza ka t’ata, mi ni ba tabela luli. Mwa Hong Kong, puo ye bulelwa ki si-Cantonese, puo ye bat’o swana ni Sichainizi ili ye na ni mibulelelo ye miñata ku fita si-Mandarin mi kacwalo i t’atanyana ku ituta yona. Na ni bo Harold ne lu nyalanezi fa ndu ya balumiwa fa mutai wa Lipaki  za Jehova, mi kihona lu yo sebeleza ko kuñata mwa Hong Kong. Ne lu tabile luli, kono ka 1976, na kenelwa ki mapongo a n’a tahisize matata.

Ku Itiisa mwa Makulanu

Ne ni kulile mweya ka likwelinyana, mi mali a ba a manyinyani mwa mubili wa ka. Ne ni tokwa ku pazulwa, kono baalafi kwa sipatela ba ni bulelela kuli ha ba koni ku ni pazula ku si na ku ni pompela mali kakuli mwendi ne ni ka fela mali ni ku shwa. Zazi le liñwi baalafi ha ne ba ikambota za butuku bwa ka, manasi ba lika ku ni hapeleza ku cinca munahano, ka ku bulela kuli ne ni si na tukelo ya ku bata ku ishwela fela. Zazi leo b’a 12 ne ba na ni ku pazulwa, mi b’a 10 ne li ba ku zwisa limba, kono ne ni lemuhile kuli ha ku na ni se si kana se ne si bulezwi kwa basali bao be ne ba bulaya limbututu za bona.

Bo Harold kiha ba ñola liñolo la ku zwisa sipatela mwa mulatu haiba ne ni ka timela, mi baalafi ba lumela ku ni pazula. Na iswa kwa muzuzu wa ku pazulela mi ba lukisa za ku ni taba lindonga za ku ni mbumbisa. Kono ka yona nako yeo, mualafi ya n’a swanela ku ni taba ndonga yeo a hana ku eza cwalo, mi ba ni lukulula mwa sipatela.

Kiha lu bata mualafi u sili ya sa sebezi mwa sipatela. Ha n’a lemuhile kozi ye ne ni li ku yona, a lu lifisa mali a manyinyani—ni ku lu bulelela kuli lu si ke lwa taluseza mutu kuli ne lu lifile bukai. A ni pazula hande-nde—a sa itusisi niheba lilotoli la mali. Na ni bo Harold lwa iponela sishemo ni pabalelo ya Jehova ka nako yeo.

Ka 1992, bo Harold ba kenelwa ki mukishi. Lwa tutela kwa ofisi ya mutai k’o sibeli sa luna ne lu izo babalelwa ka lilato. Bo munn’a ka ba ba lateha ba feza sebelezo ya bona ya fa lifasi ka 1993 inze ba na ni lilimo ze 81.

Ku Kuta kwa England

Ne ni tabile ku ba mwa lubasi lwa Betele lwa kwa Hong Kong, kono ne ni ya ni katazwa hahulu ki ku cisa ni mukamo. Se ni ikomokela ku amuhela liñolo le li zwa kwa ofisi ye tuna ya tamaiso kwa Brooklyn, la ku ni buza haiba ne ni ka tabela ku tutela kwa mutai o muñwi ko ne ni kona ku fumana likalafo hande. Kacwalo mwa silimo sa 2000, na kuta kwa England, mwa lubasi lwa Betele lwa mwa London. Yeo i bile tukiso ye lilato hahulu ku na! Ne ni amuhezwi ka mazoho a mabeli, mi ni ikola hahulu ku eza misebezi ya ka ye fitana-fitana, ye cwale ka ya ku babalela ndu ya libuka ya lubasi lwa Betele ni lihatiso za mwateñi ze 2,000.

Hape ni mwa puteho ya mwa London ye itusisa puo ya Sichainizi, kono lika kwanu li cincize. Nako ye, ki ba sikai fela ba ba zwa kwa Hong Kong; buñata ba zwa kwa China luli. Ba bulela Si-Mandarin, mi kacwalo ku kutaza ki ku kala hande hape. Mwa naha kaufela ku na ni lipiho ze tabisa za lituto za Bibele ze zamaisezwa ba kwa China ba ba til’o eza lituto ze pahami. Ba sebeza ka t’ata mi ba itebuha niti ya mwa Bibele ye ba ituta. Ki tabo luli ku ba tusa.

Mwa ndu ya ka ye nca mo ku kuzize tuu, ni nahananga hahulu za bupilo bwa tabo bo ni pilile mi ni sa ikomokela sishemo sa Jehova. Jehova wa si bonisanga mwa lika kaufela ze ama ku petwa kwa mulelo wa hae, mi pabalelo ya hae kwa batanga ba hae ya iponahaza. Na itebuha hahulu pabalelo ya hae ye lilato ku na.—1 Pitrosi 5:6, 7.

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Ku sebeleza mwa India

[Maswaniso a fa likepe 25]

Bo Harold King ka 1963 ni ha ne ba sebeleza mwa China mwa ma-1950

[Maswaniso a fa likepe 26]

Fa sinawenga sa luna mwa Hong Kong, la October 5, 1965

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Ni lubasi lwa Betele ya Hong Kong, muzwale ni kaizeli Liang fahali, muzwale ni kaizeli Gannaway kwa bulyo