1, 2. Mutaluse libaka hakuli kwa butokwa kususueza babañwi.

BO CRISTINA, base banani lilimo ze 18 babulela kuli: “Bashemi baka habani babazangi, kono baninyazanga hahulu. Mi mañzwi abona autwisa hahulu butuku kwa pilu. ^[1] Banibulelelanga kuli niezanga inge mwanana, hakuna seni ikonela, mi niyomukima hahulu. Kacwalo, hañata naalilanga mi hanitabelangi kubulela ni bona. Niikutwanga kusaba wabutokwa.” Kuzwafisa hahulu kupila ni batu babasa susuezangi babañwi!

² Kususueza babañwi kukona kutahisa lika zende. Bo Rubén babulela kuli: “Ka lilimo zeñata nibile ni maikuto a kuli hani wabutokwa. Kono nako yeñwi hane lukutaza, muuna-muhulu yenenili ni yena alemuha kuli nenisina tabo. Muuna-muhulu yo, ateeleza ka mufelañeke, haneninze ni bulela maikuto aka. Kihona anihupulisa ka za lika zende zenenisweli kupeta. Hape, naanihupulisize manzwi a Jesu a kuli mañi ni mañi waluna ki wabutokwa hahulu kufita litaha zeñata. Hañata nahupulanga liñolo leo, mi lisaniomba-ombanga. Manzwi a muuna-muhulu yo, naanitusize hahulu.”—Mat. 10:31.

3. (a) Muapositola Paulusi naabuleziñi ka za kususueza babañwi? (b) Lukanyakisisañi mwa taba ye?

³ Kususuezanga babañwi ki kwa butokwa hahulu, mi ki lona libaka  Bibele haikoñomekile hahulu taba yeo. Muapositola Paulusi naañolezi Bakreste ba Maheberu kuli: “Mu tokomele, mizwale, kuli ku mina kutokwe ya ka ba ni pilu ye maswe ye si na tumelo ka ku yauluka ku zwa ku Mulimu ya pila; kono mu zwelepili ku susuezana ka zazi ni zazi, . . . kuli ku mina kutokwe ya ka tatafazwa ki maata a puma a sibi.” (Maheb. 3:12, 13) Mwakona kuutwisisa hande kelezo ya kususuezana haiba nako yeñwi mukile mwasusuezwa hahulu ki manzwi a mutu yomuñwi. Kacwalo, halunyakisiseñi lipuzo ze: Ki kabakalañi kususueza babañwi hakuli kwa butokwa? Lukona kuitutañi ku Jehova, Jesu, ni Paulusi ka mo nebasusuelelize babañwi? Mi lukona kufa cwañi susuezo yetusa?

4. Ki bo mañi babatokwa susuezo, kono ki kabakalañi batu babañata kacenu habasa susuezangi babañwi?

⁴ Kaufelaa luna lutokwa kususuezwa. Mi sihulu lutokwa kususuezwa halunze luhula. Muluti yabizwa Timothy Evans utalusa kuli: “Banana . . . batokwa hahulu kususuezwa sina feela simela mositokwela mezi. Mwanana hafiwa susuezo uikutwanga kuba wabutokwa ni kuli waitebuhiwa.” Kono lupila mwa linako zetaata. Batu ki baitati, babasina lilato la taho, kacwalo babañata habalati kususueza babañwi. (2 Tim. 3:1-5) Bashemi babañwi habababazangi bana babona bakeñisa kuli ni bona bashemi babona nebasa bababazangi. Babeleki babañata ni bona habababaziwangi, kacwalo, babilaela kuli mwa libaka za mibeleko kunani butata bwa kusasusueza babañwi.

5. Susuezo iamañi?

⁵ Susuezo hañata iama kubabaza mutu yomuñwi bakeñisa kuli uezize nto yeñwi hande. Hape lwakona kususueza babañwi ka kubabulelela kuli bananani tulemeno totunde kamba ka kubulela ka nzila ‘yeomba-omba babalobehile lipilu’ ili babazwafile. (1 Mates. 5:14) Linzwi la Sigerike lelitolokilwe kuli “kususueza,” litalusa “kubiza yomuñwi kuli ato yema kwatuko.” Halunze lusebelisana ni mizwale ni likaizeli baluna, lubanga ni kolo ya kubabulelela nto yekona kubasusueza. (Mubale Muekelesia 4:9, 10.) Halubanga ni kolo ya kutaluseza babañwi kuli lwabalata ni kuli lwaitebuha bona, kana lwaezanga cwalo? Musika alaba kale puzo yeo, mukaeza hande kunahanisisa lishitanguti le: “Linzwi lelibulelwa ka nako yelukile—ki lelinde luli!”—Liprov. 15:23, NW.

6. Ki kabakalañi Diabulosi habata kuluzwafisa? Mufe mutala.

⁶ Satani Diabulosi ubata kuli luzwafe bakeñisa kuli waziba kuli haluzwafile kubunolo kufokola kwa moya ni kufokola mwa linzila zeñwi. Liñolo la Liproverbia 24:10 libulela kuli: “Ha u fokola mwa lizazi la ziyezi, maata a hao ki a manyinyani.” Satani naaitusisize miinelo yetaata ni litamilikezo kuli azwafise Jobo muuna yalukile, kono milelo yesituhu yeo, neisika konda. (Jobo 2:3; 22:3; 27:5) Lwakona kulwanisa misebezi ya Diabulosi ka kususuezanga batu ba mwa lubasi lwaluna ni ba mwa puteho yaluna. Halueza cwalo, lukaba ni tabo mi lukaikutwa kusilelezwa haluli mwa malapa aluna ni kwa Ndu ya Mubuso.

7, 8. (a) Ki mitala ifi ya mwa Bibele yebonisa kuli Jehova uunga kususueza babañwi kuba nto ya butokwa? (b) Bashemi bakona kuezañi kuli balikanyise mutala wa Jehova? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 4.)

⁷ Jehova. Walisamu naaopezi kuli: “Muñaa Bupilo u fakaufi ni ba ba na ni pilu ye lobehile, mi u pilisa ba ba ikutwa ku swaba mwa moya wa bona.” (Samu 34:18) Jeremia hanaasabile ni kuzwafa, Jehova naasusuelize mupolofita yasepahala yo kuli azwelepili kuba ni buikolwiso. (Jer. 1:6-10) Mi munahane feela mwanaaikutwezi kususuezwa mupolofita Daniele wamusupali, Mulimu hanaalumile lingeloi kuto mutiisa. Lingeloi leo labiza  Daniele kuli muuna “ya latwa hahulu” kamba wa butokwa hahulu! (Dan. 10:8, 11, 18, 19) Kana ni mina hamukoni kususueza bahasanyi, mapaina, ni mizwale ni likaizeli babañwi babafelezwi ki maata?

⁸ Mulimu naasika ikutwa kuli bakeñisa kuli naasebelize ni Mwanaa hae yalatwa, yena Jesu, ka lilimo zeñata, naasatokwi kumubabaza ni kumususueza hanaali fa lifasi. Mwa sibaka sa kueza cwalo, ka linako zepeli Jesu naautwile Ndatahe habulela kuzwelela kwa lihalimu kuli: “Yo ki Mwanaka, ya latwa, ye ni katelwa.” (Mat. 3:17; 17:5) Ka kueza cwalo, Mulimu naasusuelize Jesu ili kumukolwisa kuli naaeza hande luli. Jesu ulukela kuba yanaaikutwile kususuezwa hanaautwile habeli manzwi ao, kwa makalelo a bukombwa bwahae ni kwa mafelelezo a bupilo bwahae fa lifasi. Jehova hape naalumile lingeloi lahae kuto tiisa Jesu ka nako yanaaziyelehile hahulu busihu bwa mafelelezo asika shwa kale. (Luka 22:43) Haiba lu bashemi, haike lulatelele mutala wa Jehova ka kubabazanga bana baluna kamita ni kubasusuezanga habaeza hande. Hape luswanela kubatusa sihulu haiba ka zazi ni zazi kwa sikolo batalimana ni miliko yekona kubapalelwisa kuzwelapili kusepahala.

9. Mutala wa Jesu wa mwanaaezelize baapositola bahae ululutañi?

⁹ Jesu. Busihu bwa naatomile Kupuzo, Jesu naalemuhile kuli baapositola bahae nebanani kalemeno kakamaswe ka buikuhumuso. Jesu niha naatapisize mahutu abona ka buikokobezo, baapositola bahae nebasa zwelapili kukananisana fa taba ya kuli yomutuna mwahalaa bona ki mañi, mi Pitrosi naabonisize moya wa kuisepa hahulu. (Luka 22:24, 33, 34) Nihakulicwalo, Jesu naababalize baapositola bahae babasepahala kabakala kutiiseza ni yena mwa litiko zahae kaufela. Naapolofitile kuli nebaka eza misebezi yemituna hahulu kufita yanaaezize, mi naabakolwisize kuli Mulimu naabalata luli. (Luka 22:28; Joa. 14:12; 16:27) Lwakona kuipuza kuli: ‘Kana nalikanyisa Jesu ka kubabazanga bana baka ni batu babañwi habaezize hande, kamba kana niisanga feela mamelelo kwa mafosisa abona?’

10, 11. Muapositola Paulusi naabonisize cwañi kuli naaanga kususueza babañwi kuba nto ya butokwa?

¹⁰ Muapositola Paulusi. Mwa mañolo ahae, Paulusi naabulezi litaba zende ka za Bakreste babañwi. Babañwi ku bona naazamaile ni bona mwa misipili ka lilimo zeñata mi kusina kukakanya, naaziba mifokolo yabona. Nihakulicwalo, naabulezi feela litaba zende ka za bona. Ka mutala, Paulusi naatalusize kuli Timotea neli ‘mwana yalatwa ni yasepahala ku Mulena,’ yanaaisa pilu kwa lipilaelo za Bakreste babañwi. (1 Makor. 4:17; Mafil. 2:19, 20) Paulusi naababalize Tite kwa puteho ya kwa Korinte ka kubulela kuli “ki mulikanaa ka ni mubeleki sina na, ya mi sebeleza.” (2 Makor. 8:23) Kusina kukakanya, Timotea ni Tite nebaikutwile kususuezwa hane balemuhile mwanaaikutwela Paulusi ka za bona!

¹¹ Paulusi ni Barnabasi nebabeile bupilo bwabona mwa lubeta ka kukutela mwa libaka mone baezizwe maswe ki batu babañwi. Ka mutala, kusina taba ni kuli nebalwanisizwe hahulu mwa Listra, nebakutezi kwateñi kuyo susueza balutiwa babanca kuli bazwelepili mwa tumelo. (Lik. 14:19-22) Mwa Efese, Paulusi naafumani sikwata sa batu babañata bane banyemile hahulu. Liñolo la Likezo 20:1, 2 libulela kuli: “Cwale mufilifili . . . ha se u kokobezi, Paulusi a lumela balutiwa liñusa la ku ba biza, mi ha mano ba susueza ni ku ba laeza, a kala musipili wa hae wa ku liba Masedonia. Ha saa ile mwa libaka zeo ni ku susueza ba naa fumani mwateñi ka manzwi a mañata, a taha mwa naha ya Magerike.” Ka niti, kususueza babañwi neli nto ya butokwa hahulu ku Paulusi.

12. Mikopano yaluna ilufanga cwañi kolo ya kufa ni kuamuhela susuezo?

¹² Libaka leliñwi Ndataa luna wa kwa lihalimu haezize tukiso yesishemo ya kuli luno kopananga kamita ki la kuli luyo fanga ni kuamuhela susuezo. (Mubale Maheberu 10:24, 25.) Sina balateleli ba Jesu ba kwa makalelo, ni luna lwakopananga hamoho ka mulelo wa kuituta ni kususuezana. (1 Makor. 14:31) Bo Cristina, babatalusizwe kwa makalelo a taba ye babulela kuli: “Senitabela hahulu kwa mikopano ki lilato ni susuezo yenifiwanga. Fokuñwi niyanga kwa Ndu ya Mubuso inze ni zwafile. Kono hanifitanga likaizeli baniatumelanga, kunikumbata, ni kunibulelela kuli nibonahala hande. Banibulelelanga kuli banilata mi batabile kunibona inze nieza zwelopili kwa moya. Susuezo yabona initahisezanga tabo!” Ki nto yekatulusa haiba mañi ni mañi waluna ueza mwakonela kaufela kuli “lu susuezane mwahalaa luna”!—Maro. 1:11, 12.

13. Ki kabakalañi batu base basebelelize Mulimu ka nako yetelele habatokwa susuezo?

¹³ Nihaiba batu base basebelelize Mulimu ka nako yetelele batokwa susuezo. Munyakisise mutala wa Joshua. Naasebelelize Mulimu ka busepahali ka lilimo zeñata. Niteñi Jehova naataluselize Mushe kuli asusueze Joshua, ka kumubulela kuli: “Ukete Joshua mi umususueze ni kumutiisa, kakuli ki yena yakaetelela sicaba se hasika silela mwabuse mi ki yena yaka batusa kuyola naha yeuka bona.” (Deut. 3:27, 28, NW) Joshua naatuha eza musebezi omutuna wa kuetelela Maisilaele mwa kuhapa Naha ya Sepiso. Naakatalimana ni matata anaaka mukutiseza mwamulaho, mi naanani kutulwa hañwi mwa ndwa. (Josh. 7:1-9) Ki lona libaka Joshua hanaatokwa kususuezwa ni kutiiswa! Kacwalo, haike mañi ni mañi waluna asusuezange baana-bahulu, kukopanyeleza cwalo ni baokameli ba mupotoloho bababeleka ka taata kubabalela mutapi wa Mulimu. (Mubale 1 Matesalonika 5:12, 13.) Muokameli wa mupotoloho yomuñwi ubulela kuli: “Fokuñwi mizwale balufanga mañolo a buitumelo ili abulela mone baikolezi kuina ni luna ka nako yene lubapotela. Lwabulukanga mañolo ao, mi lwaabalanga hape haluikutwa kuzwafa. Mañolo ao alususuezanga luli.”

14. Ki nto mañi yebonisa kuli kususueza ni kubabaza babañwi ki kokunde halufa kelezo?

¹⁴ Baana-bahulu Basikreste ni bashemi balemuhile kuli haiba babata kuli kelezo ye mwa Bibele ilatelelwe, baswanela kubabaza ni kususueza babañwi. Paulusi hanaababalize puteho ya kwa Korinte kabakala kulatelela kelezo yahae, balukela kuba bane basusuelizwe kuzwelapili kueza zelukile. (2 Makor. 7:8-11) Bo Andreas, babanani bana bababeli babulela kuli: “Kubabaza banana kubatusa kuhula kwa moya ni mwa maikuto.  Kubunolo ku bona kuamuhela kelezo haiba basusuelizwe. Nihaike kuli bana baluna baziba zelukile, kueza zelukile kukaba mupilelo wabona haiba kamita lwabasusuezanga.”

15. Ki muhato ufi olukona kuunga wa kususueza babañwi?

¹⁵ Mubonise balapeli ka mina kuli mwaitebuha buikatazo bobaeza ni tulemeno twabona totunde. (2 Makol. 16:9; Jobo 1:8) Jehova ni Jesu baitebuha hahulu zaeza mañi ni mañi waluna kuli azwisezepili za Mubuso, niha neikaba kuli buikatazo bwaluna ni linubu zaluna ki zelikani feela. (Mubale Luka 21:1-4; 2 Makorinte 8:12.) Ka mutala, mizwale ni likaizeli baluna base basupezi baezanga buikatazo bobutuna bwa kufumaneha ni kuabana mwa mikopano, hamohocwalo ni kuyanga mwa sebelezo ya mwa simu. Kana haluswaneli kubababaza ni kubasusueza kabakala buikatazo bo?

16. Ki kabakalañi haluswanela kuba ni mukwa wa kususuezanga babañwi?

¹⁶ Folubela ni kolo kaufela luitusise yona kwa kususueza babañwi. Haiba lubona kuli mutu yomuñwi uezize nto yeñwi yende, ki hande kumubabaza. Munyakisise zeneezahezi ka nako yeñwi, Paulusi ni Barnabasi hanebali kwa Antioke mwa Pisidia. Manduna ba sinagoge ya kwateñi bababulelela kuli: “Baana, mizwale, haiba mu na ni manzwi a ku susueza sicaba, ha mu a bulele.” Paulusi aalaba kupo yeo ka kufa ngambolo yende. (Lik. 13:13-16, 42-44) Kacwalo, haiba lwakona kufa manzwi asusuezo, haike lueze cwalo. Lukalemuha kuli haiba luba ni mukwa wa kususuezanga babañwi, ni luna lukasusuezwanga ki babañwi.—Luka 6:38.

17. Ki nto mañi yekona kutahisa kuli manzwi aluna akubabaza atuse hahulu ni kufita?

¹⁷ Mubulele ka kusepahala ni ka kunonga. Kubulela manzwi a kubabaza ni a kususueza kwatusa, kono kutusa hahulu haiba lubulela ka kunonga, sina mwanaezelize Jesu hanaafile lushango kwa Bakreste ba kwa Tiyatira. (Mubale Sinulo 2:18, 19.) Ka mutala, haiba lu bashemi, lwakona kubulelela bana baluna zeluitebuha ka mobaezeza zwelopili ya kwa moya. Mwakona kubulelela me wa likwasha zemuitebuha ka za mwautela bana bahae kusina taba ni matata atalimana ni ona. Kubabaza ni kususueza ka nzila yecwalo, kukona kutusa hahulu!

18, 19. Lukona kuyaha cwañi babatokwa susuezo?

¹⁸ Jehova hanaa kulubulela kuli luyo susueza mutu yomuñwi sina mwanaaezelize ku Mushe hanaa mutaluselize kuyo susueza ni kutiisa Joshua. Niteñi Mulimu utabelanga hahulu halubona inze lubulela manzwi a kususueza balapeli ka luna ni batu babañwi. (Liprov. 19:17; Maheb. 12:12) Ka mutala, lwakona kubulelela mubuleli wa ngambolo ka mo ngambolo yahae ilutuselize kufumana kelezo yenelutokwa, kamba ka mo ilutuselize kuutwisisa hande liñolo leliñwi. Kaizeli yomuñwi naañolezi mubuleli wa mupoti kuli: “Nihaike kuli neluambozi ka mizuzu isikai feela, nemulemuhile kuli nenizwafile, mi semuniomba-omba ni kunitiisa. Nibata kuli muzibe kuli hanemubulezi ka nzila yesishemo, hane mufa ngambolo ni hanemuambola ni na, neniikutwile kuli neniamuhezi mpo yenezwa ku Jehova.”

¹⁹ Kusina kukakanya, lukafumana linzila zeñata za kuyaha ka zona babañwi kwa moya haiba lulika ka taata kuitusisa kelezo ya Paulusi yeli: “Mu zwelepili ku susuezana ni ku yahisana, sina mane mo mu ezeza.” (1 Mates. 5:11) Ka niti kaufelaa luna lukatabisa Jehova haiba ‘lu zwelepili ku susuezana ka zazi ni zazi.’