LINAHA NI BATU

Ku Potela Naha ya Brazil

KWAMULAHO, batu ba ne ba pila mwa naha ya Brazil ne ba ipilisa ka ku lima ni ku zuma. Maputukisi ne ba tisize bulapeli bwa Katolika, mi hamulaho wa nako libaka za ku lapelela teñi ni likeleke ze ñata ne li yahilwe, mi ze ñwi ne li kabisizwe ka likota ze betilwe ze na ni matali a gauda.

Ku zwa mwa lilimo za ma 1550 ku isa mwa lilimo za ma 1850, lisepe ne li isize batanga ba ba eza 4 milioni ku ya kwa Brazil ku zwa kwa Africa kuli ba yo beleka mwa masimu. Batu ba, ne ba ile ni lizo za bulapeli bwa bona, ili ze ne zo panga bulapeli bo bu zwakani bwa kwa Africa ni bwa kwa Brazil bo bu bizwa macumba ni bo bu bizwa candomblé. Kukuezo ya batu ba kwa Africa ya iponahalela hande mwa lipina, mibinelo, ni lico za batu ba mwa Brazil.

Sico sa sizo se si bizwa kuli feijoada, se si simuluha kwa lico za Maputukisi, si pangiwa ka ku kopanya nama ni manawa a mansu, mi si ciwa hamoho ni laisi ni muloho. Mwa lilimo za ma 1800 ni ma 1900, batu ba bañata-ñata ba kwa Yurope (sihulu ba mwa Germany,  Italy, Poland, ni Spain), ni mwa Japan, ni batu ba bañwi ba mwa libaka ze ñwi ne ba tutezi kwa Brazil ku yo kopana ni ba ne ba li teñi kale kwateñi.

Ka nako ya cwale, se ku na ni Lipaki za Jehova ba ba bato ba 750,000 mwa liputeho ze fitela 11,000 mwa naha ya Brazil kaufela. Ba zamaisa lituto za Bibele ze fitelela 800,000. Kuli ku be ni libaka za ku kopanela teñi, ku na ni likwata za bayahi ze 31 ba ba shimbulukanga ku zwa fa sibaka se siñwi ku ya ku se siñwi, ku yo sebelisana ni Lipaki ba ba mwa libaka zeo ku yaha ni ku lukisa Mandu a Mubuso a eza palo ye mwahalaa 250 ni 300 ka silimo ni silimo. Ku zwa mwa March silimo sa 2000, se ku yahilwe ni ku lukiswa Mandu a Mubuso a eza 3,647.

KANA MWA ZIBA?

Nuka ya Amazon i bubisa mezi a mañata ku fita nuka ifi kamba ifi mi ki ya butelele bo fitelela likilomita ze 6,275

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 8]

Rio de Janeiro: © Johannes Mann/Corbis

[Limapa ze fa likepe 8]

BRAZIL

Libaka ze li Bukaufi ni Nuka ya Amazon

BRASÍLIA

Rio de Janeiro

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Sico se si tabusa se si biziwa kuli feijoada si simuluha kwa batanga ba kwa Africa

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Feijoada dish: © Marco Andras Est/age fotostock

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Nyunywani ye bizwa toucan

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Libaka ze li bukaufi ni Nuka ya Amazon ki kona ko ku fumaneha mushitu o mutuna ka ku fitisisa mwa lifasi o na ni pula ye ñata

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

River basin: © Juan Carlos Muñoz/age fotostock

[Mbokisi fa likepe 9]

LITABA KA BUKUSWANI

Palo ya bayahi ba naha: 201, 000,000

Muleneñi: Brasília

Puo ye itusiswa hahulu: Siputukisi ni lipuo ze ñwi ze fitelela 180 za batu ba mwa Brazil

Libizo: Brazil ne i beilwe libizo la yona ku zwelela fa kota ye bizwa brazilwood (ka sayansi i bizwa Caesalpinia echinata), ye latiwa kabakala kuli itusiswa kwa ku panga mupende o mufubelu wa masila

Muinelo wa sibaka: Kwa mutulo wa naha kwa cisa mi ku banga ni mukamo, kwa mboela fokuñwi ku nelanga litwa mwa malundu ka nako ya maliha

Naha: Naha ya Brazil i kwahela ibato ba licika la South America. Nuka ya mwa Brazil ki yona nuka ye tuna ka ku fitisisa mwa lifasi