Mamela, mwa Libizo la Mulimu?

MUBAPALE

MASWANISO A ZA KWAMULAHO | ZE TOKWAHALA

Mamela, mwa Libizo la Mulimu?

“Haiba ha mu na ku eza nto ye, . . . ka tuso ya Mulimu, ni ka kena mwa munzi wa mina ka maata, mi ni ka mi lwanisa kwa maneku kaufela ka mo ni konela kaufela, ni ku mi eza batanga ba ba utwa Keleke ni mulena wa Spain; mi ni ka nga basali ni bana ba mina ku ba eza batanga, . . . ni ku nga tutu ya mina ni ku mi eza maswe ka mo ni konela kaufela. . . . Mafu ni likolofalo ze ka ba teñi, i ka ba mulatu wa mina isiñi wa luna kamba wa mulena wa Spain.”

MUSHAA wo, ki wo muñwi wa mishaa ye komokisa hahulu. Manzwi ao, ne li kalulo ya mushaa o ne u bizwa kuli Ze Tokwahala kamba el Requerimiento mwa puo ya Sisipanishi, a ne ba na ni ku balanga ka ku tumusa bahapi ba ne ba zwa kwa Spain ha ba esha mwa libaka za Americas ka mulelo wa ku li hapa, mwa lilimo za ma-1500.

Ki lika mañi luli ze ne ba shaelanga bahapi kwa bayahi ba linaha ze ne ba hapanga, mi ki kabakalañi?

Ku Hapelezwa ku ba Makatolika

Mwa silimo sa 1492 Columbus a esha mwa libaka za Americas, mi hamulahonyana wa fo, linaha za Spain ni Portugal za ipapata kuli libaka zeo ze nca li tokwa ku busiwa ki zona. Bakeñisa kuli bubeli bwa linaha zeo ne li nga papa sina muyemeli wa Kreste fa lifasi, za mu kupa ku tatulula kañi ye ne li teñi mwahalaa zona. Ka taelo ya papa, keleke ya abela linaha za Spain ni Portugal libaka ze nca zeo, ibile feela linaha zeo li lumela ku luma balumiwa ku yo cinca bulapeli bwa bayahi ba libaka zeo.

Ha ne ba nze ba zwelapili ku hapa libaka zeo, mubuso wa Spain wa bata nzila ya ku bonisa kuli likezo ze maswe za bahapi ba naha ya wona ne li lukile. Batu ba kwa Spain ba nga kuli, bakeñisa kuli papa naa yemela Mulimu ha naa file linaha zeo ku bona, bahapi ne ba lukuluhile ku bulaya bayahi ba linaha ze ne ba hapa, ku sinya lika za bona, ni ku kusufaza kwa tukuluho ya bona.

Batu ba kwa Spain ba ñola pampili ya butokwa ya ku zibisa bayahi ba libaka ze ne ba hapa ka za katulo ya papa. Bayahi ba linaha ze ne hapiwa ne ba tokwiwa ku amuhela bulapeli bwa Sikreste ni ku ba babusiwa ba mulena wa Spain. Ha ne ba hana ku eza cwalo, batu ba kwa Spain ne ba ikutwa kuli ne ba na ni tukelo ya ku ba lwanisa, ni kuli Mulimu na ka ba fuyola ha ba eza cwalo.

“Nto ye si ka Luka, ye Nyefula Mulimu, ye Swabisa”

Babusi ba Spain ne ba boni teñi kuli mushaa wo, ne u baliwanga kuli ba si ke ba sisitwa ki lizwalo ni ku bonisa kuli ne li nto ye swanela ku hapa libaka zeo. Bahapi bao, hañata ne ba balanga mushaa wo inze ba sa li mwa lisepe za bona ba si ka hapa kale sibaka, kamba ha se ba inzi fa likamba kwa bañi ba naha ba ne ba sa zibi lipuo za kwa Europe. Fokuñwi mushaa wo, ne u balelwanga fapilaa mandu a si na batu, ili a naa siilwe ki bañi ba ona ka sabo.

Likezo za ku lika ku hapeleza batu ku cinca bulapeli bwa bona, ne li tahisize kuli batu ba bañata-ñata ba bulaiwe. Ka mutala, ibato ba batu ba ba eza 2,000 ba mushobo wa si-Araucanian ne ba bulailwe mwa ndwa ye ne bile teñi mwa naha ya Chile mwa silimo sa 1550. Ka za batu ba ne ba siyezi, yo muñwi wa bahapi wa libizo la Pedro de Valdivia, naa bulelezi mulena kuli: ‘Ne ni laezi kuli bahapiwa ba 200 ba pumiwe mazoho ni lingo bakeñisa kuli ne ba hanile ku latelela litaelo ze ne ni ba lumezi hañata-ñata.’ *

Ku balanga mushaa wo, mwendi ne ku tiisize mazwalo a bahapi. Niteñi, ne u si ka tusa hahulu mwa musebezi wa ku susueza batu ku amuhela bulapeli bwa kwa Spain. Mulumiwa wa bulapeli bwa Katolika wa mwa lilimo za ma 1500 wa libizo la Bartolomé de las Casas, ili ya naa iponezi lika ze ne tahiswa ki mushaa wo, naa ñozi kuli: “Mushaa wo, ne li nto ye si ka luka, ye nyefula Mulimu, ye swabisa, ye sa utwahali, ili ye si na tuso! Ne u tahisize kuli bulapeli bwa Sikreste bu si ke bwa tabelwa ki batu ba bañata.” Muñoli wa litaba ze ezahezi wa libizo la Gonzalo Fernández de Oviedo naa bilaezi kuli bumaswe bo ne bu ezizwe kwa bayahi ba libaka za Americas, ne bu tahisize kuli ba kale ku unga bulapeli bwa Sikreste ku ba bo bu maswe.

Kana ki mulatu wa Mulimu kuli babusi ni ba eteleli ba bulapeli ba ezize lika ze maswe cwalo mwa libizo la hae? Bibele i bulela kuli: “Taba ya kuli Mulimu u ka eza bumaswe i kwahule, Kamba Ya-Mata-Kaufela ku fosisa litaba!”—Jobo 34:10.

[Litaluso za kwatasi]

^ para. 12 Libuka ze ñwi li bonisa kuli mushaa wo, ne u felisizwe mwa silimo sa 1573.

[Siswaniso se si fa likepe 14]

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

[Manzwi a fa likepe 15]

“Likezo ze maswe ne li lumelezwa haiba li ezwa ka mulelo o lukile, kamukwaocwalo batu ne ba sa ngi lika ka mo li swanela ku bela. Kabakaleo, naha ya Spain ya ipangela mabaka a sa swaneli a ku yemela likezo za yona ze maswe.”—Francis Sullivan, Muprisita wa Katolika ya li caziba mwa litaba za bulapeli.

[Chati fa likepe 15]

LINAKO ZA LIKEZAHALO

1492▸ Columbus u esha mwa libaka za Americas

Ibato ba ka 1493▸ Papa Alexander VI u fa linaha za Spain ni Portugal maata a ku busa libaka za Americas ze ne ba bata ku busa

1513▸ Fo ne u kalezi ku itusisezwa mushaa wa Ze Tokwahala

1550▸ Ma-Araucanian ba ba bato eza 2,000 ba bulaiwa mwa naha ya Chile

1573▸ Mulena wa kwa Spain u felisa mushaa wa Ze Tokwahala

[Siswaniso]

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

[Siswaniso]

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

[Mbokisi fa likepe 14]

LITABA KA BUKUSWANI

▶ Mushaa wa el Requerimiento kamba Ze Tokwahala ne li mamela ye ne ba balelanga sicaba bahapi ba ne ba zwa kwa Spain ha ba esha mwa libaka za Americas mwa lilimo za ma-1500.

▶ Bañi ba naha ne ba “tokwiwa” ku amuhela puso ya Keleke ya Katolika.

▶ Manzwi a mushaa wo, naa baliwanga ka ku tumusa mwa puo ya Sisipanishi kamba ya Silatini kwa bañi ba naha ba ne ba sa utwisisi lipuo zeo.

▶ Mushaa wo, ne li o muñwi wa mishaa ye ne i bilaeza hahulu kwa litaba za kwaikale za batu ba mwa libaka za Americas.