Ba Nazi ne ba Palezwi ku ni Cinca

Taba ye Kandekilwe ki bo Hermine Liska

BUIKETO bo ne ni na ni bona kwa bwanana bwa ka ne bu felile kapili-pili ka 1938 muta Adolf Hitler ni kopano ya hae ya Nazi ne ba kalile ku busa naha ya habo na ya Austria. Hañihañi, na ni be ne ni kena ni bona sikolo ne lu tokwiwa ku itusisanga tumeliso ye li “Puluso I Zwa ku Hitler,” ku opelanga lipina za Nazi, ni ku kala ku swalisana ni sikwata sa Mikulwani ba Hitler. Ne ni hanile ku eza lika zeo. Kashe ni taluse.

Ne ni hulile hamoho ni bahulwani ba ka ba bashimani ba bane, ili fa famu ye fumaneha mwa munzi o bizwa St. Walburgen, ili mwa Carinthia, kwa Austria. Bashemi ba ka ne li bo Johann ni bo Elisabeth Obweger. Ka 1925, bo ndate ne ba bile yo muñwi wa Baituti ba Bibele, sina mo ne ba bizezwa Lipaki za Jehova ka nako yeo. Bo ma ne ba kolobelizwe ka 1937. Ku zwelela kwa bwanana bwa ka, bashemi ba ka ne ba ni lutile likuka za Bibele mi ne ba ni tusize ku lata Mulimu ni pupo ya hae. Ka mutala, ne ba ni bonisize kuli ku fosahalile ku fa mutu ufi kamba ufi likute le li tulile tikanyo ili le li swana sina ku mu lapela. Jesu Kreste naa ize: “Ki Jehova Mulimu wa hao ye u lukela ku lapela, mi ki yena feela a nosi ye u lukela ku sebeleza.”—Luka 4:8.

Bo ma ni bo ndate ne ba kona hahulu ku amuhela baenyi. Ne lu potelwanga ki batu ba bañata, mi babeleki ba sikai ba fa famu ne ba ina hamoho ni lubasi lwa luna lwa batu ba supile. Ne lu opelanga hahulu, ili mukwa o sa latiwa hahulu ki batu ba bañata mwa Carinthia, mi ne lu ikolanga ku ba ni lipuisano za Bibele ze ñata ni batu. Ni sa hupulanga linako zeo lubasi lwa luna ne lu kopananga hamoho mwa ndu inze lu potolohile tafule fa lizazi la Sunda ni la Sunda kakusasana ili ku eza tuto ya Bibele.

Bupilo Bwa ka Bwa Tukuluho bu Fetuha ku ba Bupilo Bwa Sabo

Ha ne ni na ni lilimo ze bato ba ze 8, Germany ya hapa Austria. Ku zwelela feela honafo, sineneketo ya ku latelela ze ne i tokwa kopano ya Nazi ya ekezeha, mi bayahi kaufela ba naha ya Austria ne ba tokwiwa ku lumelisanga ba bañwi ka ku bulela kuli “Puluso I Zwa ku Hitler.” Ne ni hanile ku itusisanga tumeliso yeo, kakuli puluso ha i zwi ku Hitler! Ne ni ziba kuli Jesu Kreste ki yena Mupilisi wa ka. (Likezo 4:12) Kabakala mubonelo wa ka wo, ka nako kaufela ne ni sheununwanga ki baluti ni be ne ni kena ni bona sikolo. Ha ne ni na ni lilimo za buhulu ze 11, muzamaisi wa sikolo a li ku na: “Hermine, ni ka ku kutiseza mwa giledi 1. Ha ni koni ku tuhelela mwanana wa sinundwe cwalo ku zwelapili ku ba mwa kilasi ya ka!”

Bakeñisa kuli na ni bahulwani ba ka ne lu hanile ka ku tiya ku lumbeka Hitler, bo ndate ne ba bizizwe kwa kuta. Ne ba filwe ku saina pampili ye ne i bonisa kuli ba latula tumelo ya bona. Pampili yeo hape ne i bulela kuli ne ba ka uta bana ba bona ka ku ya ka lituto za Nazi. Bakeñisa kuli bo ndate ne ba hanile ku saina pampili yeo, bona ni bo ma ne ba amuhilwe bana ba bona, mi na ne ni lumezwi kwa sibaka ko ne ni ka yo lutiwa lituto ze nca ze ne lelezwi ku cinca mubonelo wa ka ili sibaka se ne si li buhule bo ne bu li limaili ze 25 (likilomita ze 40) ku zwa kwa ndu ya luna.

Hañihañi, na kala ku shwanga hahulu bulutu bakeñisa ku hupula kwahae, mi ne ni lilanga hahulu.  Ka nako yeo, musali ya naa lu babalelanga ni ku lu luta, a lika ku ni hapeleza ku kala ku swalisana ni Mikulwani ba Hitler, kono ne ni hanile. Basizana ba bañwi ne ba likile ku nanula lizoho la ka la silyo mwahalimu ka nako ye ne ku caelwa ndembela ya Nazi silutu, kono ne ba palezwi ku ni caisa silutu. Ne ni ikutwile sina mo ne ba ikutwezi batanga ba Mulimu ba kwaikale ba ne ba ize: “Taba ya kuli lu fulalele Muñaa Bupilo, lu yo sebeleza milimu isili ibe kwahule ni luna.”—Joshua 24:16.

Bashemi ba ka ne ba hanisizwe ku ni potelanga. Nihakulicwalo, ne ba fumani linzila za ku bonananga ni na kwa mukunda ka linako ze ne ni yanga kwa sikolo ni ze ne ni banga kwa sikolo. Linako zeo ze ne ni kopananga ni bona ka nakonyana ne li ni susuelize hahulu ku zwelapili ku sepahala ku Jehova. Ka nako ye ñwi ye ne ni kopani ni bashemi ba ka, bo ndate ba ni fa Kabibele, mi na pata Kabibele kao hande fa mumbeta wa ka. Ne ni ikolanga hahulu ku ka bala nihaike kuli ne ni tokwanga ku ka balela kwa mukunda! Mane zazi le liñwi ne ni batile ku kwaciswa inze ni ka bala, kono na ka pata kapili-pili mwa kubo ya ka.

Ni Iswa Kwa Sibaka sa Masisita

Bakeñisa kuli buikatazo bo ne bu ezizwe kaufela bwa ku lika ku cinca mubonelo wa ka ka lituto ze nca ne bu si ka peta se siñwi, makwambuyu ba muso ba hupula kuli ne ni sa zamaiswa ki bashemi ba ka. Kamukwaocwalo, ka silimo sa 1942 mwa September, ba ni lumela ka sitima kwa tolopo ya Munich, kwa Germany, ili ko ne ni ilo kenywa mwa sikolo sa Katolika sa masisita se ne si bizwa Adelgunden. Ka nako ye ne ni tutisezwa kwa Munich, masisita ba bona Bibele ya ka mi ba ni amuha yona.

Nihakulicwalo, ne ni ikatulezi ku zwelapili ku kumalela kwa litumelo za ka, mi ne ni hanile ku yanga kwa lisebelezo za keleke. Ha ne ni taluselize yo muñwi wa masisita kuli bashemi ba ka ne ba ni balelanga Bibele la Sunda ni la Sunda, a eza nto ye ne i ni komokisize. A ni kutiseza Bibele ya ka! Ku bonahala kuli ze ne ni mu bulelezi ne li mu fitile kwa pilu. Mane a ni lumeleza ku mu balela Bibele.

Muta o muñwi, yo muñwi wa baluti a ni bulelela kuli: “Hermine, milili ya hao ki ye kunoñu, mi meeto a hao ki a mubala wa ndilu. U Mujelemani wena, ha u Mujuda. Jehova ki Mulimu wa Majuda.”

Naa alaba kuli: “Kono Jehova ki yena ya ezize lika kaufela. Ki yena Mubupi wa luna kaufela!”

Muzamaisi wa sikolo ni yena a ni hapeleza ku cinca mibonelo ya ka. Nako ye ñwi a ni bulelela kuli: “Bona Hermine, yo muñwi wa bahulwani ba hao u keni busole. Wo ki mutala o munde o u lukela ku latelela!” Ne ni ziba kuli yo muñwi wa bahulwani ba  ka naa keni busole, kono ne ni si na mulelo wa ku latelela mutala wa hae.

Na bulela kuli: “Ha ni mulateleli wa muhulwanaa ka.” Mi na ekeza ku bulela kuli: “Ni mulateleli wa Jesu Kreste.” Cwale muzamaisi wa sikolo a ni bemba kuli u ka ni lumela kwa sipatela sa batu ba ba si ka iketa mwa munahano, mi mane a laela sisita yo muñwi kuli a itukiseze ku ni isa kwa sipatela seo. Kono muzamaisi wa sikolo yo naa si ka eza cwalo.

Mwa mbumbi ya silimo sa 1943, tolopo ya Munich ne i taselizwe ka limbomba mi banana ba fa sikolo sa Adelgunden ba iswa kwa libaka ze ne li li kwahule ni litolopo ze ñwi. Ka nako ye ne ku ezahala zeo, hañata ne ni hupulanga manzwi e ne ba kile ba ni bulelela bo ma, a li: “Haiba nako ye ñwi ni kauhana ni wena, kuli mane ha u amuheli nihaiba mañolo a zwa ku na, u hupulange kuli Jehova ni Jesu ba ka ba ni wena. Ha ba na ku ku yumba simulamu. Kamukwaocwalo u zwelepili ku lapelanga.”

Ni Lumelezwa ku Kutela Kwahae

Ka silimo sa 1944, mwa March, na kutisezwa kwa Adelgunden ili ko ne lu inanga ka nako ye telele—busihu ni musihali—mwa mukunda o no u lu sileleza kwa limbomba za lifulai bakeñisa kuli mwa Munich ne ku sweli ku tunyisezwa hahulu limbomba ze cwalo. Ka nako ye ne ku ezahala zeo, bashemi ba ka ne ba kupanga kuli ni kutisezwe ku bona. Mafelelezo kupo ya bona ya alabiwa, mi na esha kwa ndu kwa mafelelezo a kweli ya April, mwa silimo sa 1944.

Ka nako ye ne ni laeza muzamaisi wa sikolo, a ni bulelela kuli: “Hermine, u lu ñolele ha u ka fita kwahae. Mi u zwelepili ku ba mo u inezi.” Mubonelo wa hae ne u cincize luli! Na utwa kuli ni mano funduka, basizana ba 9 ni masisita ba balaalu ne ba bulailwe ki limbomba ze ne wiswa ka lifulai. Ndwa ki nto ye maswe luli!

Kwa neku le liñwi, ne ni tabile ku yo ba hamoho ni lubasi lwa ka hape. Ka silimo sa 1944, mwa May, ndwa ha ne i zwelapili ku kolota, na kolobezwa mwa sikotolo se situna sa ku tapela, ili ku bonisa buineelo bwa ka ku Jehova. Ndwa ha i fela ka silimo sa 1945, na kalisa sebelezo ya nako kaufela, inze ni na ni takazo ye tuna ya ku taluseza ba bañwi taba ye nde ya Mubuso wa Mulimu, ili wona Mubuso u nosi feela o ka tahiseza batu kozo ni buiketo ze sa feli.—Mateu 6:9, 10.

Ka silimo sa 1950, na kopana ni bo Erich Liska, ba ne ba li sikombwa wa maeto wa Lipaki za Jehova ya naa sa li mucaha, ili ya naa zwa kwa Vienna, mwa Austria. Lwa nyalana ni bona ka 1952, mi ka nakonyana, ne ni yanga ni bo Erich ha ne ba yo potelanga liputeho ka mulelo wa ku li tiisa kwa moya.

Mweli wa luna naa pepilwe ka 1953, mi hamulaho lwa ba ni bana ba bañwi ba babeli. Bakeñisa kuli buikalabelo bwa luna ne bu ekezehile, lwa tuhela sebelezo ya nako kaufela ilikuli lu hulise bana ba luna. Ni itutile kuli haiba mutu a kumalela ku Mulimu, Mulimu ha na ku mu yubeka, kono u ka mu tiisa. Naa si ka ni yubeka. Sihulu ku zwelela feela fo ne ba timelezi bo muunaa ka ka silimo sa 2002, Jehova u zwezipili ku ni omba-omba ni ku ni tiisa.

Ha ni nahana ka za mo bu bezi bupilo bwa ka, ni itumela hahulu kwa bashemi ba ka bakeñisa kuli ha ne ni sa li mwanana ne ba ni lutile ku lata Mulimu ni Linzwi la hae le li ñozwi, ili lona simbule sa butali sakata. (2 Timotea 3:16, 17) Kono fahalimwaa zeo kaufela, ni itumela ku Jehova, yena ya zwelapili ku ni fa maata a ni tusa ku tiyela litiko za mwa bupilo.

[Manzwi a fa likepe 11]

“Ha ni mulateleli wa muhulwanaa ka . . . Ni mulateleli wa Jesu Kreste”

[Siswaniso se si fa likepe 11]

Na ni lubasi lwa ka, fa famu ya luna kwa St. Walburgen

[Maswaniso a fa likepe 11]

Bashemi ba ka, bo Elisabeth ni bo Johann Obweger

[Manzwi a bañi]

Both photos: Foto Hammerschlag

[Siswaniso se si fa likepe 11]

Na ni bo muunaa ka bo Erich