Muhato 2-Mu Babalele Mubili wa Mina

“Haisali, ha ku na mutu ya kile a toya nama ya hae; kono wa i fepa, wa i babalela.”—Maefese 5:29. Ku nga mihato ya ku ipabalela kwa kona ku mi tusa hahulu ku ba ni buikangulo bo bunde.

◯ Mu be ni nako ye ñata ya ku lobala. “Se sinde ki lizoho li li liñwi le li tezi, mo ku na ni buiketo, isi mazoho a mabeli a tezi, mo ku na ni mukatala ni ku ndaamanisa moya.” (Muekelesia 4:6) Batu ba itusisanga nako ye ba swanela ku lobala ku eza misebezi ya bona ni ku bona za mipateho ya bona. Kono ku lobala ku tusa hahulu mutu ku ba ni buikangulo bo bunde. Lipatisiso li bonisa kuli ka nako ye lu lobezi, mubili wa luna ni booko bwa luna za incaafazanga, mi ku eza cwalo ku lu tusa ku hupulanga hande litaba ni ku lu tusa ku ba ni maikuto a mande.

Ku lobala ku ekeza kwa buikoneli bwa mubili bwa ku lwanisa matuku ni ku isileleza kwa matuku a cwale ka butuku bwa shuka, butuku bwa stroke, butuku bwa pilu, kansa, ku nuna ku tula tikanyo, butuku bwa ku lembwala, mi mwendi ni butuku bwa kwa booko bo bu bizwa Alzheimers. Ku fita ku nga mihato ye lu tusa ku ambuka buloko—ili mukwa wa ka taho o tusa mibili ya luna—inge cwalo ka ku itusisa maswiti ni lino ze na ni caffeine kamba ze ñwi ze tahisa kuli mutu a si ke a utwa buloko, lu swanela ku lobalanga. Buñata bwa batu ba bahulu, ba tokwa ku lobalanga ka lihola ze 7 ku isa ku ze 8 busihu ni busihu kuli ba kone ku bonahala hande, ku ikutwa hande, ni ku eza hande misebezi ya bona ya ka zazi. Banana ba tokwa ku lobala hahulu ni ku fita. Mikulwani ba ba sa lobalangi hande hañata ba tahelwanga ki matuku a ama munahano ni ku lobalanga ha ba nze ba zamaisa mota.

Ku lobala ki kwa butokwa sihulu ka nako ye lu kula. Mubili wa luna wa kona ku lwanisa matuku a mañwi a cwale ka libelenge, haiba lu lobala feela hahulu ni ku nwa lino ka buñata.

◯ Mu babalele meno a mina. Ku kenisanga meno a mina ni ku itusisanga kahala ku kenisa mwahalaa meno ni busisini hasamulaho wa ku ca lico, mi sihulu mu si ka lobala kale ku ka tusa kuli mu si ke mwa bolanga meno, ku kula matuku a busisini, ni ku kuleha meno. Haiba lu latehelwa ki meno, ha lu koni ku tusiwa ka ku tala ki lico ze lu ca. Ku bihilwe kuli litou ha li shwangi kabakala bucembele kono li shwanga kabakala tala, meno a zona ha sa kalile ku sa sebeza hande, ili nto ye li palelwisanga ku tafuna hande lico. Banana ba ba lutilwe ku tapanga mwahanu ni ku kenisanga meno a bona ka ku itusisa kahala hasamulaho wa ku ca lico ba ka ba ni meno a mande mwa bukulwani bwa bona ni mwa bupilo bwa bona kaufela.

◯ Mu yange kwa madokota. Matuku a mañwi a tokwa kuli mutu a bonane ni dokota. Mutu ha fumanwa ni butuku ka bubebe, hañata ku bunolo kuli a alafiwe mi ha na ku sinyehelwa hahulu ki masheleñi. Kacwalo, haiba ha mu ikutwi hande, mu ye kwa baalafi kuli ba yo mi tatuba ni ku felisa butata luli bo mu na ni, ku fita feela ku fumananga lituso za ka swalelele.

Ku itatubisanga kamita kwa lipatela ze itingwa kwa kona ku mi tusa ku isileleza kwa matuku a matuna, sina feela musali ya na ni mulwalo ha kona ku tusiwa ki ku tatubiwanga ki baalafi. * Kono mu hupulange kuli madokota ha ba koni ku eza limakazo. Lu ka kona feela ku foliswa matuku a luna kaufela ka ku tala muta Mulimu a ka fetula ‘linto kaufela ku li eza ze nca.’—Sinulo 21:4, 5.

[Litaluso za kwatasi]