KAUHANYO 16

Mu Fumanele Lubasi lwa Mina Nako ya Kwapili ye Inelela

1. Ki ufi o ne u li mulelo wa Jehova kwa neku la tukiso ya lubasi?

 JEHOVA ha n’a kopanyize Adama ni Eva mwa linyalo, Adama n’a bonisize tabo ya hae ka ku bulela toko ye ñozwi ya Siheberu ili ya kale ka ku fitisisa. (Genese 2:22, 23) Nihakulicwalo, Mubupi n’a lelile ze ñata ku fita ku nyakalalisa fela bana ba hae ba butu. N’a bata kuli bosinyalana ni mabasi ba eze tato ya hae. N’a bulelezi batu ba pili ba babeli bao kuli: “Mu tahise lusika, mu ate, mu tale mwa lifasi, mu buse fahalimw’a lona, mi mu buse ­litapi za mwa liwate, ni ze fufa mwa mbyumbyulu kaufela, ni ze pila kaufela, ni ze zamaya ka mba fafasi.” (Genese 1:28) W’o ne li musebezi o makaza, o tahisa mupuzo hakalo! Bona ni bana ba bona ba kwapili ne ba ka be ba ­tabile hakalo kabe Adama ni Eva ne ba ezize tato ya Jehova ka ku ipeya ku utwa ka ku tala!

2, 3. Mabasi a kona ku fumana cwañi tabo ye tuna ka ku fitisisa kacenu?

² Kacenu, hape, mabasi a tabile ka ku fitisisa haiba a sebeza hamoho ku eza tato ya Mulimu. Muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Bulapeli [“buipeyo bwa silumeli,” NW] bu tusa mwa linto kamukana, bu filwe sepiso ya bupilo bwa cwale, ni ya bo bu sa taha.” (1 Timotea 4:8) Lubasi lo lu pila ka buipeyo bwa silumeli mi ili lo lu latelela ketelelo ya Jehova ye fumanwa mwa Bibele lu ka fumana tabo mwa “bupilo bwa cwale.” (Samu 1:1-3; 119:105; 2 Timotea 3:16) Nihaike kuli ki silama a li muñwi fela wa lubasi ya sebelisa likuka za Bibele, lika li ba hande ku fita ha ku si na ni yo mukana ya sebelisa likuka zeo.

 ³ Buka ye i nyakisisize likuka ze ñata za mwa Bibele ze peta kalulo ye tuna mwa tabo ya lubasi. Mwendi mu lemuhile kuli ze ñwi za zona li bonahala ka ku kuta-kutelwa mwahal’a buka kaufela. Kabakalañi? Kakuli li yemela liniti ze tiile ze sebeza ka ku tusa bote mwa miinelo ye fitana-fitana ya bupilo bwa lubasi. Lubasi lo lu lika ka t’ata ku sebelisa likuka zeo za Bibele lu fumana kuli buipeyo bwa silumeli luli “bu filwe sepiso ya bupilo bwa cwale.” Ha lu talimeñi hape ku z’e ne za zona likuka ze butokwa zeo.

BUTOKWA BWA BUISWALO

4. Ki kabakalañi buiswalo ha bu li bwa butokwa hahulu mwa ­linyalo?

⁴ Mulena Salumoni n’a bulezi kuli: “Mutu ya palelwa ku busa pilu ya hae, u swana sina munzi o wisizwe makwakwa, o sinyehile.” (Liproverbia 25:28; 29:11) ‘Ku busa pilu ya mutu,’ ku ba ni buiswalo, ki ko ku tokwahala hahulu ku bao ba ba bata linyalo la tabo. Ku iteselela kwa maikuto a shandaula, a cwale ka buhali kamba takazo ya tobali ya muzamao o maswe, ku ka tisa sinyeho ye nga ­lilimo-limo ku i lukisa—haiba ki ye konwa ku lukiswa.

5. Mutu ya si ka petahala u kona ku tahisa cwañi buiswalo, mi ki ka ku ba ni lituso lifi?

⁵ Ka mo ku inezi fela, ha ku na ya simuluha ku Adama ya kona ku zamaisa ka ku tala nama ya hae ye si ka petahala. (Maroma 7:21, 22) Niteñi, buiswalo ki muselo wa moya. (Magalata 5:22, 23) Kacwalo, moya wa Mulimu u ka tahisa buiswalo ku luna haiba lu lapelela kona kalemeno kao, haiba lu sebelisa kelezo ye swanela ye fumanwa mwa Mañolo, ni ku swalisana ni ba bañwi ba ba na ni kona ni ku tokolomoha ba ba si na kona. (Samu 119:100, 101, 130; Liproverbia 13:20; 1 Pitrosi 4:7) Nzila ye cwalo i ka lu tusa ku ‘saba buhule,’ niha lu likiwa. (1 Makorinte 6:18) Lu ka hana mifilifili mi lu ka pima kamba ku tula ku ngongwelwa ki lino ze kola. Mi lu ka wa pilu ­hahulu  mwa ku sebelisana ni miinelo ye shemaeta ni ye t’ata. Haike kaufel’a luna—ku kopanyeleza cwalo ni banana—lu itute ku tahisa kalemeno ka moya ka butokwa ­hahulu kao.—Samu 119:1, 2.

MUBONELO O SWANELA WA BUTOHO

6. (a) Ki tomahanyo ifi ya butoho ye tomilwe ki Mulimu? (b) Ki sifi seo munna a lukela ku hupula kuli butoho bwa hae bu tise tabo kwa lubasi lwa hae?

⁶ Sikuka sa bubeli sa butokwa ki ku lemuha butoho. Paulusi n’a talusize tamaiso ya lika ye swanela ha n’a bulezi kuli: “Ni lata kuli mu zibe se: Toho ya munna kaufela ki Kreste; mi munna ki toho ya musali; mi Mulimu ki toho ya Kreste.” (1 Makorinte 11:3) Seo si talusa kuli munna u fa ketelelo mwa lubasi, musal’a hae u fa kemelo ya ka busepahali, mi bana ba ipeya ku utwa bashemi ba bona. (Maefese 5:22-25, 28-33; 6:1-4) Nihakulicwalo, mu lemuhe kuli butoho bu isa kwa tabo haiba fela bu sebeliswa ka nzila ye swanela. Banna ba ba pila ka buipeyo bwa silumeli ba ziba kuli butoho haki ku busa ka buhateleli. Ba likanyisa Jesu, Toho ya bona. Nihaike kuli Jesu n’a na ni ku ba ‘toho fahalimw’a linto kamukana,’ n’a “si ka taha kuli a sebelezwe, kono ili ku sebeleza.” (Maefese 1:22; Mateu 20:28) Ka nzila ye swana, munna wa Mukreste u sebelisa butoho, isiñi ka ku ipumanela tuso, kono ka ku babalela licisehelo za musal’a hae ni za bana.—1 Makorinte 13:4, 5

7. Ki likuka lifi za mwa Mañolo ze ka tusa musali ku taleleza ­kalulo ya hae ya filwe ki Mulimu mwa lubasi?

⁷ Ka ku ba kalulo ya hae, musali ya pila ka buipeyo bwa silumeli h’a kangisani ni munn’a hae kamba ku bata ku mu koma. U tabela ku mu fa kemelo ni ku sebeza ni yena. Bibele ka linako ze ñwi i bulela ka za musali kuli ki ‘ya luwilwe’ ki munn’a hae, ili ku sa ba ni kakanyo ni ye kana ka za kuli munna ki yena toho ya musali. (Genese 20:3, NW) Ka linyalo u fita fa ku ba mwatas’a “mulao wa munna.” (Maroma 7:2) Ka nako ye swana, Bibele i mu biza  “mutusi” ni “ya mu taleleza.” (Genese 2:20, NW) U fa tulemeno ni buikoneli b’o munn’a hae a si na bona, mi u fa munna kemelo ye tokwahala. (Liproverbia 31:10-31) Bibele hape i bulela kuli musali ki “mwanahenu tota,” ya sebeza ka ku tusana ni sinyalana ni yena. (Malaki 2:14) Likuka zeo za mwa Mañolo li tusa munna ni musali ku itebuha mayemo a yo muñwi ni yo muñwi ni k’u ngana ka likute ni ka tompo ye swanela.

‘MU TEELEZE KAPILI’

8, 9. Mu taluse likuka ze ñwi ze ka tusa bote mwa lubasi ku zwisezapili buikoneli bwa bona bwa ku ambolisana.

⁸ Mwa buka ye, tokwahalo ya ku ambolisana i koñomekilwe hañata. Kabakalañi? Kakuli lika li zamaya hande haiba batu ba bulelisana ni ku teelezana luli. Ne ku koñomekilwe ka ku kuta-kutela kuli ku ambolisana ki kezo ya likalulo ze peli. Mulutiwa Jakobo n’a bulezi seo cwana: “Mutu kaufela ibe ya teeleza kapili, ya liyeha kwa ku bulela.”—Jakobo 1:19.

⁹ Ki kwa butokwa ku tokomela mubulelelo wa luna. Manzwi a ka ku sa ikupula, a komano, kamba a’ nyaza hahulu h’a tahisi ku ambolisana ko ku kondile. (Liproverbia 15:1; 21:9; 29:11, 20) Niha ne ku ka ba kuli se lu bulela si nepahezi, haiba si bulelwa ka mukwa o situhu, wa buikuhumuso, kamba o si na nahanisiso ku ba bañwi, si kana sa tahisa kolofalo ye tuna ku fita tuso. Lipulelo za luna li swanela ku ba ze tabusa, ze “lungilwe lizwai.” (Makolose 4:6) Manzwi a luna a swanela ku ba inge “apule ya gauda ye mwa pizana ya silivera.” (Liproverbia 25:11) Mabasi a’ ituta ku ambolisana hande a’ ngile muhato o ­mutuna wa ku liba kwa ku fumana tabo.

KALULO YE BUTOKWA HAHULU YA LILATO

10. Ki lilato la mufuta mañi le li li la butokwa hahulu mwa linyalo?

¹⁰ Linzwi la “lilato” li bonahala ka ku kuta-kutelwa  mwahal’a buka ye kaufela. Kana mwa hupula mufuta wa lilato wo amiwa teñi ka butuna? Ki niti kuli lilato la mwa libato (eʹros, mwa Sigerike) li peta kalulo ye tuna mwa linyalo, mi mwa manyalo a’ kondile, ku tabelana ni silikani se si tungile (phi·liʹa, mwa Sigerike) z’a hula mwahal’a munna ni musal’a hae. Kono la butokwa ni ku fita ki lilato le li yemelwa ki linzwi la Sigerike la a·gaʹpe. Leo ki lona lilato le lu tahisa ku Jehova, ku Jesu, ni ku muyahwa ni yena. (Mateu 22:37-39) Ki lona lilato leo Jehova a bonisa kwa mufuta wa mutu. (Joani 3:16) Ki ko ku tabisa hakalo kuli lwa kona ku bonisa lilato la mufuta o swana ku sinyalana ni luna ni kwa bana ba luna!—1 Joani 4:19.

11. Lilato li tusa cwañi linyalo?

¹¹ Mwa linyalo lona lilato leo le li pahami ka buniti fela ki “tamo ye lu fa bupetehi.” (Makolose 3:14) I tamanisa bosinyalana hamoho mi i ba tahiseza ku bata ku eza se ­sinde ka ku fitisisa yo muñwi ku yo muñwi ni kwa bana ba bona. Mabasi ha talimana ni miinelo ye t’ata, lilato li ba tusa ku talima lika ka ku swalisana. Bosinyalana ha ba nze ba supala, lilato li ba tusa ku fanana kemelo ni ku zwelapili ku itebuha yo muñwi ku yo muñwi. “Lilato . . . ha li yemi fa litukelo za lona. . . . Li lwala linto kaufela; li na ni tumelo kwa linto kaufela; li na ni sepo mwa ­linto kaufela; li itiisa mwa linto kaufela. Lilato ha li na ku fela, ku ya ku ile.”—1 Makorinte 13:4-8.

12. Ki kabakalañi lilato la ku lata Mulimu la bosinyalana ha li tiisa linyalo la bona?

¹² Tamo ya linyalo ya tiya sihulu ha i si ka kopanyiwa fela ka lilato le li mwahal’a bosinyalana kono ka mutomo ha i kopanyizwe ka lilato la ku lata Jehova. (Muekelesia 4:9-12) Kabakalañi? Kihona, muapositola Joani n’a ñozi kuli: “Ku lata Mulimu, kiha lu mamela litaelo za hae.” (1 Joani 5:3) Kacwalo, bosinyalana ba swanela ku twaeza bana ba bona mwa buipeyo bwa silumeli isiñi fela kabakala kuli ba lata hahulu bana ba bona kono ka libaka la kuli yeo ki taelo ya Jehova. (Deuteronoma 6:6, 7) Ba  swanela ku tokolomoha muzamao o maswe isiñi fela ka libaka la kuli ba latana, kono ka ku ba nto ye tuna, ki ka libaka la kuli ba lata Jehova, ya ka “atula mahule ni ba ba buka.” (Maheberu 13:4) Niha ku ba kuli sinyalana yo muñwi u tisa butata bo butuna mwa linyalo, lilato la ku lata Jehova li ka susueza yo muñwi ku zwelapili ku latelela likuka za Bibele. Ka buniti fela, a na ni tabo mabasi ao ku ona lilato la ku latana li tiisizwe ka lilato la ku lata Jehova!

LUBASI LO LU EZA TATO YA MULIMU

13. Ku tundamena ku eza tato ya Mulimu ku ka tusa cwañi batu ka buñwi ku toma meto a bona fa lika zeo ka buniti fela li li za butokwa?

¹³ Bupilo kamukana bwa Mukreste bu tomile fa ku eza tato ya Mulimu. (Samu 143:10) Seo ki sona se bu talusa luli buipeyo bwa silumeli. Ku eza tato ya Mulimu ku tusa mabasi ku toma meto a bona fa lika za butokwa luli. (Mafilipi 1:9, 10) Sina ka mutala, Jesu n’a lemusize kuli: “Ni til’o fapanya mutu ni ndat’a he, mwan’a musizani ni  m’ahe, musali ni mukwenyan’a hae; mi lila za mutu ikaba ba ndu ya hae.” (Mateu 10:35, 36) Ka buniti bwa temuso ya Jesu, ba bañata ba balateleli ba hae se ba nyandisizwe ki lilama za lubasi. Ki muinelo o swabisa, ili o utwisa butuku cwañi! Niteñi, litamo za lubasi ha li swaneli ku fita lilato la luna la ku lata Jehova Mulimu ni la ku lata Jesu Kreste. (Mateu 10:37-39) Haiba mutu a itiisa ku si na taba ni twaniso ya lubasi, balwanisi ne ba kana ba cinca ha ba bona ku ama ko kunde kwa buipeyo bwa silumeli. (1 Makorinte 7:12-16; 1 Pitrosi 3:1, 2) Seo niha si sa ezahali, ha ku na bunde bo bu inelela bo bu fumanwa ka ku tuhela ku sebeleza Mulimu kabakala twaniso.

14. Takazo ya ku eza tato ya Mulimu i ka tusa cwañi bashemi k’u nga muhato ka nzila ye tusa ka ku fitisisa kwa bana ba bona?

¹⁴ Ku eza tato ya Mulimu ku tusa bashemi ku eza likatulo ze lukile. Sina ka mutala, mwa libaka ze ñwi bashemi ba tengamela fa ku bona bana ba bona sina bufumu, mi ba itinga fa bana ba bona kuli ba ka ba babalela mwa busupali bwa bona. Hailif’o ki nto ye lukela ni ye swanela kwa neku la bana ku babalela bashemi ba bona ba ba supala, nyakisiso ye cwalo ha i swaneli ku tahiseza bashemi ku libisa bana ba bona kwa mupilelo wa ku ndongwama sifumu. Bashemi ha ba tusi bana ba bona haiba ba ba hulisa ka k’u nga tutu ya kwa mubili ku ba ya butokwa ku fita lika za kwa moya.—1 Timotea 6:9.

15. Eunise, m’ahe Timotea, n’a li cwañi mutala o munde hahulu wa mushemi ya n’a ezize tato ya Mulimu?

¹⁵ Mutala o munde ku seo ki Eunise, m’ahe Timotea mucaha ya n’a li mulikan’a Paulusi. (2 Timotea 1:5) Nihaike kuli n’a nyezwi ku munna ya n’a sa lumeli, Eunise, hamohocwalo ni kukw’a Timotea wa musali Loisi, ne ba kondisize lika mwa ku hulisa Timotea ka ku ndongwama buipeyo bwa silumeli. (2 Timotea 3:14, 15) Timotea ha n’a fitile fa buhulu bo bu likani, Eunise n’a mu lumelelize ku zwa fa ndu ni ku ikungela musebezi wa ku kutaza  Mubuso sina mulumiwa ya sebeza hamoho ni Paulusi. (Likezo 16:1-5) Ku lukela ku ba kuli n’a tabile hakalo mwan’a hae ha n’a fitile fa ku ba mulumiwa ya zwile mubano! Buipeyo bwa hae bwa silumeli ha n’a hulile ne bu bonisa bunde bwa ku twaezwa kwa n’a fumani kwa bwanana. Ka buniti fela, Eunise n’a fumani buikolwiso ni tabo ka ku utwa lipiho ka za bukombwa bwa Timotea bwa ka busepahali, nihaike kuli mwendi n’a tonda ku ba ­hamoho ni yena.—Mafilipi 2:19, 20.

LUBASI NI NAKO YA MINA YA KWAPILI

16. Ka ku ba mwana, ki ku iyakatwa kufi ko ku swanela k’o Jesu n’a bonisize, kono ki ufi o ne u li mulelo wa hae o mutuna?

¹⁶ Jesu n’a utezwi mwa lubasi lwa silumeli mi, ha n’a li yo muhulu, n’a bonisize ku iyakatwa ko ku swanela kwa mwana ku m’ahe. (Luka 2:51, 52; Joani 19:26) Nihakulicwalo, mulelo o mutuna wa Jesu ne li wa ku taleleza tato ya Mulimu, mi ku yena yona yeo ne i kopanyeleza ku kwalula nzila ya kuli batu ba ikole bupilo bo bu sa feli. N’a ezize seo ha n’a file bupilo bwa hae bwa butu bo bu petehile sina sitabelo kwa neku la mufuta wa mutu o mwa sibi.—Mareka 10:45; Joani 5:28, 29.

17. Ki tibelelo ye cwañi yeo nzila ya Jesu ya busepahali ne i kwalulezi bao ba ba eza tato ya Mulimu?

¹⁷ Hamulaho wa lifu la Jesu, Jehova n’a mu zuselize kwa bupilo bwa kwa lihalimu mi a mu fa m’ata a matuna a tamaiso, mi kwa nalulelule a mu yolisa sina Mulena mwa Mubuso wa kwa lihalimu. (Mateu 28:18; Maroma 14:9; Sinulo 11:15) Sitabelo sa Jesu ne si konahalisize kuli batu ba bañwi ba ketiwe ku y’o busa ni yena mwa Mubuso w’o. Hape ne si kwaluzi nzila ya kuli ba bañwi kaufela ba mufuta wa mutu ba lipilu ze lukile ba ikole bupilo bo bu petehile fa lifasi-mubu le li kutisizwe kwa miinelo ya paradaisi. (Sinulo 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4) Ye ñwi ya matohonolo a matuna ka ku fitisisa ao lu na ni ona kacenu ki ya ku bulelela ba bañwi taba ye nde yeo ili ye tabisa.

18. Ki kupuliso ifi mi ki susuezo ifi ye fiwa kwa mabasi hamohocwalo ni kwa batu ka buñwi?

 ¹⁸ Sina ka mwa n’a boniselize muapositola Paulusi, ku pila bupilo bwa buipeyo bwa silumeli ku filwe sepiso ya kuli batu ba kone ku yola limbuyoti zeo mwa bupilo “bo bu sa taha.” Ka buniti fela, yeo ki yona nzila ye nde ka ku fitisisa ya ku fumana ka yona tabo! Mu hupule kuli, “lifasi la fela, ni takazo ya lona; kono ya eza tato ya Mulimu u ina ku ya ku ile.” (1 Joani 2:17) Kacwalo, niha mu li mwana kamba mushemi, munna kamba musali, yo muhulu ya li likwasha ya na ni bana kamba ya si na bana, mu satalale ku eza tato ya Mulimu. Niha mu li mwatas’a sineneketo kamba ha mu talimani ni butata bo butuna hahulu, ni kamuta mu si ke mwa libala kuli mu mutanga wa Mulimu ya pila. Kacwalo, haike likezo za mina li tise tabo ku Jehova. (Liproverbia 27:11) Mi haike muzamao wa mina u mi tahiseze tabo cwale ni bupilo bo bu sa feli mwa lifasi le linca le li taha!

LIKUKA ZE ZA MWA BIBELE LI KONA KU TUSA CWAÑI . . . LUBASI LWA MINA KU BA NI TABO?

Buiswalo bwa konwa ku tahiswa.—Magalata 5:22, 23.

Ka mubonelo o swanela wa butoho, munna hamohocwalo ni musali ba bata se sinde ka ku fitisisa kwa neku la lubasi.—Maefese 5:22-25, 28-33; 6:4.

Ku ambolisana ku kopanyeleza ku teeleza.—Jakobo 1:19.

Lilato la ku lata Jehova li ka tiisa linyalo.—1 Joani 5:3.

Ku eza tato ya Mulimu ki sona sikonkwani sa butokwa ka ku fitisisa kwa lubasi.—Samu 143:10; 1 Timotea 4:8.

[Lipuzo za Tuto]

[Mbokisi fa likepe 188]

MPO YA BUKWASHA

Haki mañi ni mañi ya kena mwa linyalo. Mi haki bosinyalana kaufela ba ba keta ku ba ni bana. Jesu n’a li likwasha, mi n’a bulezi ka za bukwasha sina mpo ye ­filwe ha bu li “kabakala mubuso wa kwa lihalimu.” (Mateu 19:11, 12) Muapositola Paulusi ni yena n’a ketile ku sa kena mwa linyalo. N’a bulezi ka za muinelo wa bukwasha hamohocwalo ni wa ku ba mwa linyalo sina limpo ‘ze filwe.’ (1 Makorinte 7:7, 8, 25-28) Kacwalo, hailif’o buka ye ka butuna i nyakisisize litaba ze ama linyalo ni ku hulisa bana, ha lu swaneli ku libala limbuyoti ni mipuzo ye konwa ku fumanwa mwa ku zwelapili ku ba mwa bukwasha kamba ku kena mwa linyalo kono ili ka ku sa ba ni bana.