Kauhanyo 14

Jehova U Kokobeza Munzi O’ Ikuhumusa

Isaya 13:1–14:23

1. Buka ya Isaya cwale i polofita lika mañi ze ñwi ze ka ezahala kwapili?

BUKA ya bupolofita ya Isaya ne i ñozwi mwa lilimo za mwanda wa bu 8 B.C.E. Ka yona nako yeo, Asirya ne i lwanisa Naha ya Sepiso. Sina mo se lu bonezi mwa likauhanyo ze felile za buka ya hae, Isaya u polofita ka ku nepahala ko ku komokisa ka za mo li ka ezahalela lika. Kono yona buka yeo hape i talusa ze ñwi ze ka ezahala hamulaho wa ku ba ni m’ata kwa Asirya. I polofita za ku kuta kwa batu b’a itamile bulikani ni bona Jehova. Ba ka kuta ku zwa mwa linaha ze ñata mo ba hapezwi, ili ku kopanyeleza ni Shinari, sona sibaka mo ne i fumaneha Babilona. (Isaya 11:11) Mwa Isaya kauhanyo 13, lu fumana teñi bupolofita bo bu makaza ili b’o ha bu ka talelezwa bu ka konahalisa kona ku kuta k’o. Bona bupolofita b’o bu kala ka manzwi a: “Ki bo bupolofita bo bu bulelwa fahalimw’a Babilona, bo bu patululezwi Isaya mwan’a Amosi.”—Isaya 13:1.

‘Ni Ka Kokobeza Buikanyiso’

2. (a) Ezekiasi u ipumana cwañi a li mwa sango ni Babilona? (b) Ki ifi “ndembela” ye ka yemiswa?

² Mwa nako y’a pila Isaya, Juda i ikeza sango ni Babilona. Mulena Ezekiasi u kenelwa ki butuku bo butuna, kono hasamulaho wa fola. Lindumeleti za kwa Babilona li taha ku to bonisa tabo ya bona kwa ku fola kwa hae. Kono mwendi hape ba na ni mulelo o ba sa patululi wa ku ezisa Ezekiasi  ku swalisana ni bona mwa ku lwanisa Asirya. Mulena Ezekiasi ka ku sa nahana u ba bonisa bufumu bwa hae kaufela. Kacwalo, Isaya u bulelela Ezekiasi kuli mulena ha s’a shwile, bona bufumu b’o kaufela bu ka iswa kwa Babilona. (Isaya 39:1-7) Nto yeo i ezahala ka 607 B.C.E., Jerusalema ha i sinyiwa mi sicaba si iswa mwa buhapiwa. Kono batu ba Mulimu ba ba ketilwe ha ba na ku inelela mwa Babilona. Jehova u bulela cimo mw’a ka tahiseza kuli ba kutele habo bona. U kala ka ku bulela kuli: “Mu yemise ndembela fa lilundu le li si na likota, mu ba huweleze, mu ba kobete ka lizoho, ba kene mwa minyako ya malena.” (Isaya 13:2) “Ndembela” yeo ki mubuso o m’ata ka ku fitisisa mwa lifasi o taha o’ ka lundula Babilona fa situlo sa yona se si pahami. I ka tomiwa “fa lilundu le li si na likota”—i ka mbaluka, i iponelwe nihaili kwahule-hule. Ona mubuso o munca o m’ata ka ku fitisisa mwa lifasi w’o ha u ka biziwa kuli u lwanise Babilona, u ka kena “mwa minyako ya malena,” ili mwa minyako ya ona muleneñituna w’o, mi u ka u hapa.

3. (a) Ki bomañi “baketiwa” b’a ka tahisa Jehova? (b) Limpi za bahedeni li ‘ketilwe’ ka nzila ifi?

³ Jehova cwale u li: “Ni laelize baketiwa ba ka, ni bizize ni bahali ba ka, kuli ba lombote bakeñisa ka; bona ba ba tabela bulena bwa ka. Siyongili si utwahala fa lilundu, inge sa sicaba se situna; ku utwahala siyongili sa mibuso ni sa macaba a’ putehile hamoho; [Muñ’a] Bupilo wa limpi ki Yena ya tatuba limpi ze ya kwa ndwa.” (Isaya 13:3, 4) Ki bomañi bona “baketiwa” bao ba ba ka kokobeza Babilona ye ikuhumusa? Ki limpi za macaba a’ kopani, ili “macaba a’ putehile hamoho.” Ba zwa kwa naha ya kwahule ya malundu mi ba lwanisa Babilona. “Ba zwa kwa naha ye kwahule, ni kwa mafelelezo a lihalimu.” (Isaya 13:5) Ba ketilwe ka mukwa ufi? Kaniti haki kuli ki ba ba kenile. Ki limpi za bahedeni ba ba si na taba ni za ku sebeleza Jehova. Kono mwa Mañolo a Siheberu, ku ba ya “ketilwe” ku talusa “ku itusiswa ki Mulimu.” Jehova u kona  ku keta limpi za macaba ni ku itusisa litakazo za bona za ku lata libubo kuli a bonise buhali bwa hae. N’a itusisize Asirya ka yona nzila yeo. Ni Babilona u ka itusisa yona ka nzila ye swana. (Isaya 10:5; Jeremia 25:9) Mi hape u ka itusisa macaba a mañwi kwa ku ota Babilona.

4, 5. (a) Jehova u polofitañi ka za Babilona? (b) Ba ba ka lwanisa Babilona ba ka talimana ni lika mañi?

⁴ Mubuso wa Babilona ha u si ka ba kale ona o m’ata ka ku fitisisa mwa lifasi. Kono Jehova u bonela cimo nako fo u k’a ngela sona situlo seo, mi ka Isaya u zibahaza ka za ku wa kwa ona. U li: “Mu bokolole, kakuli lizazi la [Muñ’a] Bupilo li fakaufi; li ka ta sina sinyehelo ye lumezwi ki Ya-Mata-Kaufela.” (Isaya 13:6) Ee, muikuhumuso wa Babilona u ka yoliwa ki ku bokolola ka maswabi. Libaka? Kabakala “lizazi la [Muñ’a] Bupilo,” lona lizazi f’o Jehova a ka atulela Babilona.

⁵ Kono ku ka konahala cwañi kuli Babilona i hapiwe? Nako ya Jehova ya kuli nto yeo i ezahale ha i ka fita, munzi u ka bonahala ku ba o silelelizwe hande. Limpi ze taha pili li ka talimana ni silelezo ya nuka ya Eufrati. Nuka yeo i fita fahal’a munzi mi mezi a yona a mañwi a bubisezwa mwa mukokolombwa o’ li silelezo mi hape ki mona mw’a zwelela mezi e ba nwa batu ba munzi. Ku tuha f’o ku ka ba ni mamota a matuna-tuna a mabeli a’ potolohile Babilona a’ bonahala kuli h’a koni ku tubiwa. Fahalimw’a seo, mwa munzi ku ka bulukiwa lico ze ñata. Buka ye bizwa Daily Bible Illustrations i bulela kuli Nabonidus, yena mulena wa mafelelezo wa Babilona “n’a sebelize ka t’ata ili ku kubukanya lico mwa munzi, mi ne ku akalelizwe kuli [lico] ze n’e li mwa munzi ne li ka kona ku fepa bayahi ba ona ka lilimo ze 20.”

6. Ki lifi ze si ka libelelwa ze ka ezahala ku lwaniswa kwa Babilona ko ku polofitilwe ha ku ka ezahala?

⁶ Kono ponahalo y’a kona ku puma. Isaya u li: “Kabakaleo mazoho kaufela a ka fokola, lipilu za batu kamukana li ka  letuka. Ba ka ziyeleha, ba kenwe ki butuku bo butuna ni ki ñalelwa; ba ka indukwa sina musali ya pepa; ba ka talimana ba komokile; lipata za bona li ka fubela sina malimi a mulilo.” (Isaya 13:7, 8) Limpi ze to hapa ha li ka kena mwa munzi, hañihañi mbombolelwa ya ba ba yahile ku ona i ka yoliwa ki butuku bo butuna inge bwa musali ya pepa. Lipilu za bona li ka letukiswa ki sabo. Mazoho a bona a ka fokola mi ha ba na ku kona ku itwanela. Lipata za bona li ka “fubela” kabakala sabo ni butuku. Ba ka talimana ba komokile, ili ku komoka kuli munzi wa bona o mutuna u kona ku bitwa cwañi cwalo.

7. Ki lifi “lizazi la [Muñ’a] Bupilo” le li taha, mi ki lika mañi ze ka tahela Babilona?

⁷ Nihakulicwalo, Babilona i ka bitwa luli. I ka welwa ki lizazi la katulo, lona “lizazi la [Muñ’a] Bupilo,” le li ka ba le li butuku luli. Muatuli ya pahami ka ku fitisisa u ka bonisa buhali bwa hae ni ku fa katulo ye swanela luli kwa bayahi ba Babilona ba ba li baezalibi. Bupolofita bu li: “A mu bone, lizazi la [Muñ’a] Bupilo la ta, le li situhu, le li tezi buhali ni ku bifa ko kutuna; ka lona, naha i ka ezwa matota, mi ba ba maswe ba ku yona ba ka timiswa.” (Isaya 13:9) Babilona ha i na litibelelo ze nde. Ku swana inge kuli lizazi, kweli, ni linaleli kaufela ha li sa bonisa liseli. “Kakuli linaleli za kwa lihalimu, ni mulalambinda, ha li sa na ku bonisa liseli la zona; lizazi li ka unsufala li sa pazula fela, ni yona kweli ha i na ku bonisa liseli la yona.”—Isaya 13:10.

8. Ki kabakalañi Jehova h’a laela kuli Babilona i we?

⁸ Ki kabakalañi munzi o ikuhumusa w’o ha u ka welwa ki bumai bo bu cwalo? Jehova u li: “Ni ka nata lifasi kabakala bumaswe bwa lona, ni ba ba maswe kabakala bumaswe bwa bona; mi ni ka felisa buikuhumuso bwa ba ba ipahamisa, ni kokobeze buikanyiso bwa banyandisi.” (Isaya 13:11) Jehova u ka sululela buhali bwa hae fahalimw’a Mababilona ili ku ba ota kabakala situhu se ne ba ezize  kwa batu ba Mulimu. Naha kaufela i ka nyanda kabakala bumaswe bwa Mababilona. Banyandisi ba baikanyisi bao ha ba sa na ku shwaula Jehova patalaza!

9. Ki lifi ze ka ezahala mwa Babilona fa lizazi la Jehova la katulo?

⁹ Jehova u li: “Ni ka eza kuli banna ba be ba butokwa ku fita gauda ye nde, ba tokwahale ku fita gauda ye kenile ya kwa Ofiri.” (Isaya 13:12) Ee, munzi u ka ba ni batu ba banyinyani maswe. Jehova u zwelapili ku bulela kuli: “Kiha ni ka nyanganyisa lihalimu, lifasi li zikinyehe, li zwe mwa sibaka sa lona, kabakala ku halifa kwa [Muñ’a] Bupilo wa limpi, ka lizazi la buhali bwa hae bo bu tuka.” (Isaya 13:13) “Lihalimu” la Babilona, yona milimu ya yona ye miñata-ñata, li ka nyanganyiswa. Li ka palelwa ku tusa munzi ka nako ye u ka tokwa tuso. “Lifasi,” ona Mubuso wa Babilona, li ka zwiswa mwa sibaka sa lona, li ka ba la ku kandekanga fela sina mo ku bezi kwa mibuso ye miñwi ye n’e kile ya banga teñi. “Mutu ni mutu u ka ba sina lizwii le li ndongwamiwa ni sina lingu ze tokwa ya li kopanya; yo muñwi ni yo muñwi a libe habo, mutu ni mutu a sabele mwa naha ya habo.” (Isaya 13:14) Bayemeli ba Babilona kaufela ba ba zwa ku sili ba ka i yubeka ni ku baleha. Ba ka sepa ku yo kalisa bulikani bo bunca ni mubuso o m’ata ka ku fitisisa o’ taha. Babilona ha ne i na ni m’ata, ne i utwisize minzi ye miñata butuku ka ku i hapa. Cwale ni yona i ka utwa butuku bo bu swana: “Ya fumanwa kaufela u ka tabiwa lilumo; mi mutu ni mutu ya ka swalwa a bulawe ka mukwale. Bana ba bona ba ka pyatwa fapil’a meto a bona; mandu a bona a ka bikulwa, basali ba bona ba shubulwe.”—Isaya 13:15, 16.

Z’a Ka Itusisa Mulimu kwa ku Tahisa Sinyeho

10. Jehova u ka itusisa bomañi kwa ku fenya Babilona?

¹⁰ Jehova u ka itusisa mubuso mañi kuli Babilona i bitiwe? Jehova u fa kalabo ibat’o ba lilimo ze 200 pili nto yeo i si ka  ezahala kale: “A mu bone, ni ka zuseza Babilona Mamedi, ili batu ba ba sa talimi silivera, ba ba sa lakazi gauda. Ba ka bulaya micaha ka masho, ha ba na ku shemuba bana ba ba sa li mwa limba; meto a bona h’a na ku utwela banana butuku. Mi Babilona, lona libubo la mibuso, ni bunde bo bu bubekwa ki Makalade, u ka ba sina minzi ya Sodoma ni Gomora, nako y’a sinyiwa ki Mulimu.” (Isaya 13:17-19) Babilona ye nde hahulu i ka bitwa, mi kwa ku eza nto yeo, Jehova u ka itusisa limpi ze zwelela kwa naha ya kwahule  ya malundu, yona Media. * Kwa mafelelezo, Babilona i ka ba matota sina mo i bezi minzi ya Sodoma ni Gomora ye ne i na ni buhule bo bu fitelezi.—Genese 13:13; 19:13, 24.

11, 12. (a) Ku konahala cwañi kuli Media i be ona mubuso o m’ata ka ku fitisisa? (b) Ki moya mañi o komokisa o bu bulela bupolofita ka za limpi za Media?

¹¹ Mwa mazazi a Isaya, Media hamoho ni Babilona li busiwa ki Asirya. Ibat’o ba hamulaho wa lilimo ze mwanda, ka  632 B.C.E., Media ni Babilona za swalisana mi li hapa Ninive, ona muleneñi wa Asirya. Seo si konahalisa kuli Babilona i be yona mubuso o m’ata ka ku fitisisa mwa lifasi. Mi ha i lemuhi kuli hamulaho wa lilimo ze bat’o ba ze mwanda, i ka yundiswa ki Media! Ki Jehova Mulimu a nosi ya kona ku bulela cimo taba ye tuna cwalo!

¹² Jehova h’a zibahaza b’a ka itusisa kwa ku tahisa sinyeho, u bulela kuli mpi ya Media ha i ‘talimi silivera, . . . mi ha i lakazi gauda.’ Kwa komokisa masole ba ba cinezi mwa ndwa ha ba na ni moya o cwalo! Muituti wa za Bibele Albert Barnes u li: “Kaniti luli, ki limpi li sikai fela ze lwanile lindwa li si na hahulu taba ni za ku hapa tutu hasamulaho.” Kana limpi za Mamedi li eza mwa n’a polofitezi Jehova? Ee. Mu lemuhe manzwi a, a’ mwa hatiso ye bizwa The Bible-Work, a n’a bulezwi ki J. Glentworth Butler: “Ka ku fapana ni buñata bwa macaba a’ kile a lwana, Mamedi, sihulu Maperesia, ne ba si na hahulu taba ni gauda. Se ne ba lata hahulu ki ku tula mwa ndwa ni ku bubana.” * Ka ku hupula nto yeo, ha ku komokisi kuli Sirusi, mubusi wa Muperesia, h’a lukulula Maisilaele ku zwa mwa buhapiwa bwa kwa Babilona, u ba kutiseza libyana ze likiti-kiti za gauda ni silivera za n’a kubuluzi Nebukadenezare mwa tempele ya kwa Jerusalema.—Ezira 1:7-11.

13, 14. (a) Lindwalume za Media ni Peresia niha ba si na hahulu taba ni ku hapa tutu, se ba lakaza hahulu ki sifi? (b) Sirusi u tula cwañi lisilelezo ze n’e ikuhumusezwa za Babilona?

¹³ Lindwalume za Mamedi ni Maperesia niha ba si na hahulu taba ni ku hapa tutu, ba lakaza hahulu ku ba ni m’ata. Ha ba lati ku fitiwa ki sicaba sifi kamba sifi mwa lifasi. Fahalimw’a seo, Jehova u beya “sinyehelo” mwa lipilu za bona. (Isaya 13:6) Kacwalo, ba bata luli ku hapa Babilona ka buta bwa bona—bo bu kona ku itusiswa kwa ku kunupa masho  hamoho ni kwa ku nata ni ku pyata masole ba ba li lila, bona bana ba Mababilona ba basali.

¹⁴ Sirusi, yena muzamaisi wa limpi za Media ni Peresia, h’a tibelwi ki lika ze silelelize Babilona. Busihu bwa la October 5/6, 539 B.C.E., u laela kuli mezi a nuka ya Eufrati a keluswe. Mezi h’a kala, balwanisi bao ba nanalela mwa munzi, ili ka ku zamaya fa lilaho la nuka yeo mo ku buba mezi a s’a fitiseza fela mwa malupi. Bayahi ba Babilona ba patiswa, mi Babilona ya bitiwa. (Daniele 5:30) Jehova Mulimu u buyelela Isaya kuli a polofite zona likezahalo zeo, ili ku bonisa hande-nde kuli ki Yena ya zamaisa lika.

15. Ki sifi se si ka eziwa ku Babilona?

¹⁵ Babilona i ka sinyiwa ku fitisa kai? Ha mu utwe zibahazo ya Jehova: “Ha u sa na ku zuswa ni kamuta; batu ha ba sa na ku yaha mwateñi, ku zwa kwa lusika lo luñwi ku isa ku lo luñwi, ku ya ku ile. Maarabe ha ba sa na ku toma litende za bona mwa teñi, nihaiba balisana ku olosa mitapi ya bona. Kono ki mo ku ka lobala libatana za mwa naheñi; lifi li ka tala mwa mandu a ona, limpye li ka yaha mwateñi, mi u ka ba sibapalelo sa litolo. Litongwani li ka lila mwa mabumbuywa a mwa teñi, ni boluwawa mwa mandu a ona a bulena. Nako ya Babilona s’e li fakaufi, ha u na ku ekelezwa kwa mazazi.” (Isaya 13:20-22) Munzi u ka shandaulelelwa.

16. Muinelo wa Babilona wa cwale u lu kolwisañi?

¹⁶ Seo ne si si ka ezahala honaf’o ka 539 B.C.E. Niteñi, kacenu kwa iponahaza hande-nde kuli zote za n’a polofitile Isaya ka za Babilona li talelelizwe. Mutalusi yo muñwi wa za Bibele u li, Babilona “cwale, ni ku zwelela lilimo ze mianda-nda kwamulaho, i bile matota luli, i shandaukile.” Mi hape u ekeza kuli: “Mutu h’a talima ponahalo yeo, ha ku na mukwa kwand’a ku hupula mo bu talelelizwe ka ku nepahala luli bupolofita bwa Isaya ni Jeremia.” Ku si na kuli cwañi, ha ku na mutu ni yo mukana mwa mazazi a Isaya ya n’a ka be a konile ku polofita za ku wa kwa Babilona ni ku ba matota  kwa yona kwa mafelelezo. Sihulu ka ku ba kuli Babilona ne i hapilwe ki Mamedi ni Maperesia lilimo ze bat’o eza 200 ku zwa Isaya fa n’a ñolezi buka ya hae! Mi ku ba matota kwa yona luli ne ku til’o ezahala lilimo ze mianda-nda hasamulaho. Seo luli si tiisa tumelo ya luna ya kuli Bibele ki yona Linzwi la Mulimu le li buyelezwi. (2 Timotea 3:16) Hape, ka ku ba kuli Jehova n’a talelelize bupolofita mwa linako za kwamulaho, lwa kona ku ba ni sepo ye tiile ya kuli bupolofita bwa Bibele bo bu si ka talelezwa kale bu ka talelezwa ka nako y’a tomile Mulimu.

‘U Katuluhe mwa Maswabi A Hao’

17, 18. Ku hapiwa kwa Babilona ku ka konahalisa kuli Isilaele i be ni limbuyoti mañi?

¹⁷ Ku bitiwa kwa Babilona ku ka tahiseza Isilaele kimululo. Ku ka konahala kuli Isilaele i lukululwe mwa buhapiwa ni ku kutela kwa Naha ya Sepiso. Kacwalo, Isaya cwale u li: “[Muñ’a] Bupilo u ka shemuba Jakobo, u ka iketela Isilaele hape, a ba yahise mwa lifasi la bona; ba macaba ba ka kopana ni bona, ba kumalele ba ndu ya Jakobo. Macaba a ka ba nga, a ba kutiseze mwa naha ya habobona; ba ndu ya Isilaele ba ba luwe mwa naha ya [Muñ’a] Bupilo, ba macaba ba be batanga ba bona ba banna ni ba basali; ba ba eze batanga sina mo ne ba ezelizwe batanga ki bona; ba buse ba ba ne ba ba nyandisa.” (Isaya 14:1, 2) “Jakobo” u yemela Isilaele kaufela—ona masika a’ 12 kaufela. Jehova u ka shemuba “Jakobo” ka ku tuhelela sicaba ku kutela habo sona. Ba ka latelelwa ki likiti-kiti za ba macaba, mi buñata bwa bona ba ka sebeleza Maisilaele ka ku ba batanga ba kwa tempele. Mane Maisilaele ba bañwi ba ka busa batu be ne ba ba hapile. *

 ¹⁸ Butuku bwa ku pila mwa buhapiwa ha bu sa na ku ba teñi. Batu ba hae mwa sibaka sa butuku, Jehova u ka ba “[katulusa] mwa maswabi a [bona], ni mwa liziyezi za [bona], ni mwa butanga bo bu tata [bo ba] nyandisizwe ka bona.” (Isaya 14:3) Ka ku ba ye s’e imuluzwi kwa manyando a mwa butanga, Isilaele hape ha i sa na ku utwa butuku ni bumaswe bwa ku pila mwahal’a batu ba ba lapela milimu ya buhata. (Ezira 3:1; Isaya 32:18) Buka ye bizwa Lands and Peoples of the Bible i talusa cwana ka za taba yeo: “Mubabilona n’a nga kuli milimu ya hae ne i swana fela inge yena, ni kuli ni yona ne i na ni bumaswe bo bu fitisisa bwa n’a na ni bona yena. Milimu ya Sibabilona yeo ne i li mapyeha, macakolwa ni litoto.” Ne li kimululo luli ku banduka mwa muinelo wa bulapeli bo bu bolile b’o!

19. Maisilaele kuli ba swalelwe ki Jehova ba na ni ku ezañi, mi lu itutañi ku seo?

¹⁹ Nihakulicwalo, Jehova h’a na ku bonisa sishemo sa hae fela-fela. Batu ba hae ba na ni ku bonisa kuli ba bakezi bumaswe bwa bona, bona bo ne bu tisize kuli Mulimu a ba ote maswe cwalo. (Jeremia 3:25) Ku itumelela bufosi bwa bona ka buniti luli ku ka tahisa kuli Jehova a ba swalele. (Mu bone Nehemia 9:6-37; Daniele 9:5.) Sona sikuka seo sa sebeza ni kacenu. Kabakala kuli “ha ku . . . na mutu ya sa fosi,” kaufel’a luna lu tokwa ku shemubiwa ki Jehova. (2 Makolonika 6:36) Jehova, yena Mulimu ya sishemo, ka lilato u lu mema kuli lu ipulele libi za luna ku yena, lu bake, ni ku tuhela bumaswe kaufela bo ne lu eza, kuli lu foliswe. (Deuteronoma 4:31; Isaya 1:18; Jakobo 5:16) Nto yeo i lu tusa kuli Mulimu a lu utwele butuku mi hape ya lu omba-omba.—Samu 51:1; Liproverbia 28:13; 2 Makorinte 2:7.

“Nguli” Fahalimw’a Babilona

20, 21. Ba ba yahile bukaufi ni Babilona ba tabela cwañi ku wa kwa yona?

²⁰ Lilimo ze fitelela 100 pili Babilona i si ka ba kale ona  mubuso o m’ata ka ku fitisisa, Isaya u polofita ka za m’o batu ba lifasi ba k’a ngela ku bitiwa kwa yona. Ka bupolofita, u laela Maisilaele ba ba lukuluzwi mwa butanga bwa Babilona kuli: “U ka bulela nguli ye, ka mulena wa Babilona, u li: Munyandisi u felile cwañi? Munzi wa luswenyo u sinyehile ka mukwa ufi? [Muñ’a] Bupilo u lobile mulamu wa ba ba maswe, ni sukulu ya bazamaisi, bona ba ba ne ba nata macaba ka buhali, ka nako ni nako, ba ba ne ba fenya linaha ka situhu, inze ba li nyandisa ku si na ya ba hanisa!” (Isaya 14:4-6) Babilona i ile libubo ka ku ba muhapi, ili muswenyi ya fetula batu ba ba lukuluhile ku ba eza batanga. Kwa swanela luli kuli ku wa kwa yona ku tabelwe ka “nguli” ye bulelelwa sihulu lusika lwa bulena lwa Babilona—ku kala ka Nebukadenezare ni ku yo feleza ku Nabonidus ni Belishazare—be ne ba busize ka nako ye ne u bubana munzi o mutuna w’o!

²¹ Ku wa kwa yona ku ka tisa cinceho ye tuna! “Lifasi kaufela li pumuzi, li na ni kozo; ku tabelezwa lipina za tabo. Mane ni zona likota za mikiprese ni misidare ya kwa Lebanoni, li tabezi sinyehelo ya hao, li bulela li li: Isamba u wa, ha ku sa na ya t’o lu lema.” (Isaya 14:7, 8) Kwa babusi ba Babilona, malena ba macaba a n’a li bukaufi ne ba swana sina likota ze n’e kona ku lemiwa ni ku itusiswa mo ne ba latela. Kono zeo kaufela li felile. Mulemi wa likota wa Mubabilona s’a pumile kota ya mafelelezo!

22. Ka mubulelelo wa toko, libita l’inga cwañi lifu la malena ba Babilona?

²² Ku wa kwa Babilona ki ko ku mbwetukisa luli kuli mane ni libita la sisimuha: “Sibaka sa ba ba shwile sa sisimuha ka wena Babilona, si t’o ku katanyeza ha u fita; si zusa ba ba shwile, ni bona ba ba mata ba lifasi; mi si nanula malena kaufela a macaba mwa mabona a bona, ba yema. Kaufel’a bona ba bulela ba li ku wena; Eshe! kanti ni wena u felizwe mata sina luna? Kikuli u ezizwe ya likana ni luna?  Bunde bwa hao bu nepezwi mwa sibaka sa ba ba shwile, hamoho ni lilata la liharepa za hao; mabuku ki museme wa hao kwatas’a hao; mabuku ki kubo ya hao ye ku apesize.” (Isaya 14:9-11) Yeo ki toko ye m’ata luli! Ku swana inge mabita a batu ha n’a ka zusa malena kaufela be ne ba shwile pili malena ba Babilona ba si ka shwa kale. A ba zuseza kuli ba amuhele bafu ba banca bao. Malena bao ba soma malena ba Babilona, be se ba si na tuso. Se ba lobala fa museme wa mabuku ku fita ku lobala fa mumbeta o’ tula, mi se ba apala mabuku ku fita ku apala likubo ze tula.

“Sina Situpu Se si Hatikelwa ka Mautu”

23, 24. Malena ba Babilona ba bonisa buikuhumuso mañi bo bu fitelezi?

²³ Isaya u zwelapili ku bulela nguli, u li: “U wile cwañi kwa [lihalimu], wena naleli ya masa, mwan’a malungasiku? U lapalalizwe cwañi fafasi, wena ya n’a hatikela macaba?” (Isaya 14:12) Buikuhumuso bu ezisa malena ba Babilona ku ipeya fahalimw’a macaba a’ ba potolohile. Sina naleli ye benya kakusasana-sasana, ba ipa m’ata ka buikuhumuso. Ba ikuhumusa sihulu ka za kuli Nebukadenezare u hapile Jerusalema, ili nto yeo Asirya ne i palezwi ku eza. Nguli i bonisa kuli malena ba Babilona ba ba ikuhumusa ba li: “Ni ka kambamela kwa lihalimu, ni beye lubona lwa ka fahalimw’a linaleli za Mulimu, ni ine fa lilundu la mukopano kwa mafelelezo a Mutulo; ni ka pahama fahalimw’a malu, mane ni likane ni Muambakani-Ya-Pahami.” (Isaya 14:13, 14) Ha ku na nto ye halifisa ku fita yeo!

²⁴ Mwa Bibele, ba lusika lwa bulena lwa Davida ba swanisezwa ku ba linaleli. (Numere 24:17) Ku zwa f’a kalela ku busa Davida, zona “linaleli” zeo ne li buseza kwa Lilundu la Sione. Salumoni ha s’a yahile tempele mwa Jerusalema, munzi kaufela wa kala ku bizwa Sione. Mwatas’a bulikani bwa Mulao, banna kaufela ba Maisilaele ne ba tamehile ku  ya kwa Sione halalu ka silimo. Kacwalo, Sione ya bizwa “lilundu la mukopano.” Ka ku lela ku hapa ni ku zwisa malena ba Majuda fa lilundu leo, Nebukadenezare u zibahaza mulelo wa hae wa ku ipeya fahalimw’a zona “linaleli” zeo. H’a lemuhi kuli Jehova ki yena ya mu tusa ku ba tula. Kono z’a eza ki ku ipeya mwa sibaka sa Jehova ka buikuhumuso.

25, 26. Malena ba Babilona ba ba cwañi ni mafelelezo a’ swabisa?

²⁵ Ki cinceho kwa butuna ye ka ezahala kwa malena ba Babilona ba ba ikuhumusa! Babilona ni hanyinyani ha i na ku ba fahalimw’a linaleli za Mulimu. Kono, Jehova u li: “U ka wisezwa mwa sibaka sa ba ba shwile, mwa butungi bwa sikoti. Ba ba ku bona ba ka ku ukumela, ba ku talimiseze fakaufi, ba buze ba li: Kana ki yo munna ya n’a zikinyisa lifasi, ya n’a nyanganyisa ni mibuso? Yena ya fetuzi lifasi ku li eza lihalaupa, ya wisize minzi, ya n’a sa lukululi lihapwa ze mwa tolongo ya hae?” (Isaya 14:15-17) Lusika lwa babusi ba ba lata ku ipahamisa bao ba ka ya mwa libita, sina mutu ufi kamba ufi.

²⁶ Kacwalo, u ka ba ka kai mubuso o n’o hapile mibuso, ku sinya lifasi, ni ku wisa minzi ye miñata-ñata? U ka ba kakai mubuso o m’ata ka ku fitisisa o ne u hapa batu ni ku sa ba tuhelela ku kutela habo bona? Mane malena ba Babilona ha ba na ku fiwa kepelo y’e ba swanela! Jehova u li: “Haili malena kamukana ba macaba, ba lobezi ka likute, yo muñwi ni yo muñwi mwa libita la hae la bulena. Kono wena, u latezwi kwahule ni libita la hao, sina mutai o’ nyaziwa, ni sina kubo ya ba ba bulailwe ka lilumo, ba ba nepelwa mwa sikoti sa macwe, ni sina situpu se si hatikelwa ka mautu. Ha u na ku kopana ni bona mwa libita, kakuli u sinyize naha ya hao mi u bulaile sicaba sa hao. Lusika lwa ba ba maswe ha lu sa na ku bulelwa ni kamuta.” (Isaya 14:18-20) Mwa linako za kale, ne li nto ye swabisa mulena ha n’a sa pumbekiwi ka likute. Kacwalo, ku cwañi ka za lusika lwa bulena lwa Babilona? Ki niti kuli mwendi malena ka buñwi ba  pumbekiwa ka likute, kono lusika lwa malena lo lu simuluhile ku Nebukadenezare ba zwiswa “sina mutai o’ nyaziwa.” Ku swana inge kuli malena bao ne ba nepezwi mwa libita le li sa zibahali—inge lisole la nyau le li shwezi mwa ndwa. Ki ku kokobezwa kwa butuna!

27. Masika a Babilona a’ sa taha a nyanda cwañi kabakala bumaswe bwa bondat’a bona?

²⁷ Nguli i fela ka litaelo za mafelelezo kwa Mamedi ni Maperesia ba ba ka hapa: “Mu lukiseze bana ba hae pulao, kabakala bumaswe bwa bondat’a bona; kuli ba si ke ba zuha ba luwa lifasi, ba si ke ba taza lifasi minzi ya bona.” (Isaya 14:21) Sinyeho ya Babilona i ka ba ya ku ya ku ile. Lusika lwa bulena lwa Babilona lwa feliswa. Ha lu na ku zuswa ni kamuta. Masika a Babilona a’ sa taha a ka nyanda kabakala “bumaswe bwa bondat’a bona.”

28. Ki sifi se ne si tisize kuli malena ba Babilona ba eze sibi, mi lu itutañi ku seo?

²⁸ Katulo ye fiwa lusika lwa bulena lwa Babilona i lu fa tuto ya butokwa. Se ne si tisize kuli malena ba Babilona ba eze sibi ki takazo ya bona ye sa feli ya ku lata libubo. (Daniele 5:23) Lipilu za bona ne li tezi takazo ya ku ba ni m’ata. Ne ba bata ku hatelela ba bañwi. (Isaya 47:5, 6) Mi ne ba lakaza hahulu ku bubekiwa ki batu, ili nto ye lukela Mulimu. (Sinulo 4:11) Yeo ki temuso ku ba ba na ni m’ata kaufela—mane nihaiba mwa puteho ya Sikreste. Ku lata libubo ni muikuhumuso ki mikwa y’a si ke a tuhelela Jehova kwa batu, ibe ka buñwi kamba ka sicaba.

29. Muikuhumuso ni ku lata libubo ze ne ba na ni zona malena ba Babilona ne li bonisañi?

²⁹ Muikuhumuso o ne ba na ni ona malena ba Babilona ne u bonisa moya wa Satani Diabulosi, yena “mulimu wa lifasi le.” (2 Makorinte 4:4) Ni yena u lakaza ku ba ni m’ata  mi u bata hahulu ku ipeya fahalimw’a Jehova Mulimu. Sina mo ne ku bezi ku mulena wa Babilona ni batu ba n’a hapile, takazo ya Satani ye maswe i tiselize batu kaufela matomola-pilu ni manyando.

30. Ki Babilona mañi yo muñwi ya bulezwi mwa Bibele, mi u bonisize moya mañi?

³⁰ Fahalimw’a seo, mwa buka ya Sinulo, lu bala za Babilona ye ñwi—yena “Babilona yo mutuna.” (Sinulo 18:2) Yona kopano yeo, ili kopano ya mwa lifasi kamukana ya bulapeli bwa buhata, ni yona i bonisize moya wa buikuhumuso, bunyandisi, ni situhu. Kabakaleo, ni yona i na ni ku talimana ni “lizazi la [Muñ’a] Bupilo” ni ku sinyiwa ka nako y’a tomile Mulimu. (Isaya 13:6) Ku kala ka 1919, mwa lifasi kaufela ku fitisizwe lushango lo lu li: “U wile Babilona yo mutuna.” (Sinulo 14:8) Ha n’a palezwi ku buluka batu ba Mulimu ba li lihapwa, s’a wa. Honafa u ka tuha a sinyelezwa. Jehova n’a laezi cwana ka za Babilona ya kwakale: “Mu mu kutiseze mikwa ya hae; mw’a ezelize kaufela, mu mu eze cwalo; kakuli u ikanyiselize [Muñ’a] Bupilo, Ya Kenile wa Isilaele.” (Jeremia 50:29; Jakobo 2:13) Babilona yo mutuna u ka fiwa katulo ye swana.

31. Ki sifi se si ka tuha si ezahala ku Babilona yo mutuna?

³¹ Kacwalo, manzwi a Jehova a mafelelezo mwa bupolofita bo, bo bu mwa buka ya Isaya h’a ami fela Babilona wa kwakale, kono a ama hape ni Babilona yo mutuna. A li: “Ni ka ba lwanisa . . . Ni ka feza libizo la Babilona ni ba ba siyezi ku bona, ili bana ba bashimani, ni baikulu ba baikulu ba bona . . . Ni ka u eza musima wa linuku ni mataba; ni u fiyele ka lufiyelo lwa ku sinya.” (Isaya 14:22, 23) Matota a Babilona wa kale a bonisa seo Jehova a ka tuha a eza ku Babilona yo mutuna. Nto yeo ya omba-omba luli ku ba ba lata bulapeli bwa niti! Yeo ki susuezo ye nde luli ya kuli ni kamuta lu si tuheleli mikwa ya busatani ya buikuhumuso, buikankabeki, kamba situhu ku hula ku luna!

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 178]

Babilona ye wile i ka ba lona lihae la libatana

 [Siswaniso se si fa likepe 186]

Sina Babilona wa kwakale, Babilona yo mutuna ni yena u ka sinyiwa