BABANCA BABUZA KULI
Nibonahala Cwañi?
Ki kabakalañi hamuswanela kuisa pilu kwa liapalo zemuapala? Bakeñisa kuli liapalo likona kutalusa zeñata ka za momuinezi. Liapalo zemuapalanga libonisa kuli mu batu babacwañi?
Mafosisa amalaalu ebaezanga batu ka za muapalelo ni zekona kulutusa kusaeza mafosisa ao
Mafosisa #1: Kukukuezwa ki mutinelo wa batu bababoniswa fa TV, mwa mitende, mwa limagazini kamba fa Intaneti.
Musizani yabizwa Theresa utalusa kuli: “Fokuñwi, nitabelanga sibyana sesiñwi bakeñisa kuli nisiboni hasifundotiwa hañata-ñata. Haiba mutu azwelapili kunahana za batu babañwi babaapezi nto yeñwi, kukona kuba hahulu bunolo kuli ni yena atabele kuba ni sona.”
Haki basizana feela babaamiwanga ki lika zefundotiwa. Buka yebizwa The Everything Guide to Raising Adolescent Boys, ibulela kuli: “Bashimani ni bona bakukuezwanga ki mitinelo yetumile hahulu. Kunani lika zeñata zelukiselizwe bona, ilikuli balitabele ni kulileka.”
Zekona kumitusa: Bibele ibulela kuli: “Mutu yasalemuhi kozi ulumela litaba kaufela, kono yabutali unahanisisa mihato yahae kaufela.” (Liproverbia 14:15) Ka kulatelela sikuka se, munyakisisange lika zefundotiwa. Ka mutala, hamulemuha kuli liapalo zeñwi zefundotiwa likona kutahiseza babañwi takazo ya somano, muipuze kuli:
‘Ki mañi luli yakatusiwa haiba nilikanyisa mutinelo wo?’
‘Batu babañwi bakanahana kuli ni mutu yacwañi haiba nilikanyisa mutinelo wo?’
‘Kana nibata kuli batu baange kuli ki mona moniinezi cwalo luli ni zenieza?’
Akalezo ka za mutinelo: Ka sunda iliñwi, mutalimisise hande liapalo zesweli kufundotiwa zebonisa mwakuapalela. Ki mupilelo ocwañi obasusueza? Kana balika kumikolwisa kuli muswanela kutina ka nzila yeñwi ka kulikanyisa batu babañwi? Musizana yomuñwi yabizwa Karen utalusa kuli: “Lubatanga hahulu kubonahala hande, kuapala litino zende luli, ni kuapala litino zesiya mubili fande. Balekisi babalemuhile taba yeo bafundotanga libyana zecwalo, ili zebatabela hahulu babanca.”
Mafosisa #2: Kutina ka nzila yeñwi kuli muswane sina batu babañwi.
Mushimani yabizwa Manuel utalusa kuli: “Haiba kuba ni mutinelo omunca, batu babañata bakalisanga kuapala ka nzila yeo. Haiba mutu asaapali liapalo zeo, babañwi habana kumutabela.” Musizana yomuñwi yabizwa Anna ni yena unani mubonelo oswana. Utalusa kuli: “Haki taba feela ya kutina mutinelo omunca, kono batu babatanga kubonahala sina mobabonahalela babañwi.”
Zekona kumitusa: Bibele ibulela kuli: “Mutuhele kuya ka mikwa ya lifasi le.” (Maroma 12:2) Ka kulatelela kelezo ye, munyakisise liapalo zamina mi muipuze kuli:
‘Ki lika mañi zetahisanga kuli niapale sina moniapalelanga?’
‘Kana nitabela kuba ni liapalo zelukilwe ki mutu yomuñwi kamba kampani yeñwi yetumile hahulu?’
‘Kana niapalanga ka nzila yeñwi kuli nitabise batu?’
Akalezo ka za mutinelo: Mwa sibaka sa kuapala ka nzila yeñwi kabakala lika zepeli ze—mutinelo omunca (otabelwa ki batu) kamba mutinelo wakale (osatabelwi ki batu)—munyakisise libaka leliñwi labulaalu: kuapala ka nzila yekutekehisa ni kusaikalelwa sesiñwi. Haiba mutabela momubonahalela, hamuna kuikalelwa hahulu ka za kubata kubonahala sina mobabonahalela batu babañwi.
Mafosisa #3: Kuikutwa kuli ‘haiba nitina litino zeswala fa mubili ni zekuswani, nikabonahala hande nikufita.’
Musizani yabizwa Jennifer utalusa kuli: “Kubulela feela niti, fokuñwi nibatanga kutina litino zesaswaneli, ili zekuswani hahulu kamba zeswala hahulu fa mubili kamba zenyinyani hahulu.”
Akalezo ka za mutinelo: Bibele ibulela kuli: “Kukaba kwamina kusike kwaba kwa kwande . . . kono kube kwa mutu wa mwahali.” (1 Pitrosi 3:3, 4) Kulikana ni zeibulela Bibele fa, munahanisise zeswanela kuungiwa kuba za butokwa hahulu mwahalaa kuapala liapalo zehoha mamelelo ni kuba ni mikwa yeminde.
Zekona kumitusa: Nto yende yemukona kueza ki kuapala hande ka likute. Ki niti kuli batu babañata kacenu habaezangi cwalo. Kono munahanisise taba ye:
HKana mukile mwaambola ni mutu yomuñwi yabulela hahulu mi ubulela feela litaba ka za hae? Ka bumai, mutu yo halemuhi kuli utahisa kuli musike mwatabela kuzwelapili mwa puisano yeo!
Muapalelo waluna ukona kuswana sina mutu yaambola feela ka za hae, mi ukona kutahisa kuli batu basike batabela kuba ni luna
Haiba musaapali hande ka likute, mukaswana sina mutu yo. Zemutina libonisa kuli mubata kuli batu bamibuhe, mi taba yeo ikona kubonisa kuli hamutabeli momuinezi kamba munani buitati. Hape taba yeo ikona kubonahalisa inge kuli mubata mamelelo ya batu, mane nihaiba batu babamaswe.
Kacwalo, haiba hamubati kuhoha mamelelo ya batu babacwalo, muapalange hande ka likute. Musizana yabizwa Monica utalusa kuli: “Kuapala hande ka likute hakutalusi kuli muswanela kuapala sina mobaapalelanga bo kuku wamina. Kutalusa kuapala ka nzila yekutekehisa ni yebonisa kuli mwakuteka batu babañwi.”
Hape Mwendi Mwakona Kutabela Litaba Ze
ZEBABULELA LITAKA ZAMINA
Kiñi Hanibilaezwa ki Mubonahalelo Waka?
Muitute momukona kubela ni mubonelo omunde ka za ponahalo yamina.
