Kana Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca Inepahalile?
Kalulo yapili ya Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca neizwisizwe ka silimo sa 1950. Kuzwa feela silimo seo, batu babañwi bakakanya kuli Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca a inepahalile kakuli mwa libaka zeñwi, yashutana ni litoloko zeñwi za Bibele. Litaba zelatelela libonisa libaka toloko ya Bibele ye haishutana ni Libibele zeñwi.
Kunepahala. Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca itolokilwe kuzwelela fa litaba za cwanoñu fa zene babatisisize licaziba za litaba za Bibele ni ka kuitusisa miputo yakale yenepahalile. Bibele ya King James Version yenezwisizwe ka silimo sa 1611, yona neitolokilwe kuzwelela fa miputo yenesi yakale hahulu haibapanywa kwa miputo yeneitusisizwe kwa kutoloka Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca, mi buñata bwa miputo yeo neisika nepahala.
Kutalusa hande lushango lwa kwa makalelo. Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca itolokilwe ka kunepahala, ili kutalusa hande lushango lwa kwa makalelo lone luñozwi ka kususumezwa ki moya wa Mulimu. (2 Timotea 3:16) Litoloko zeñata za Bibele halitalusi hande lushango lwa Mulimu ka kunepahala, kono lilatelela feela lizo za batu. Ka mutala, mwa sibaka sa kuitusisa libizo la Mulimu, lona la Jehova, mwa litokolo zeo, bañoli baliyolisize ka malumbatina acwale ka Mulena kamba Mulimu.
Kutoloka litaba ka kubukeleza muhupulo wa puo ya kwa makalelo. Mwa sibaka sa kutoloka mañolo ka kutalusa feela litaba, Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca yona itolokilwe ka nzila yebukeleza muhupulo wa puo yeneitusisizwe kwa makalelo, ibile feela kuli litaba zeo halilyanganisi kamba kucinca litaba za niti zeneñozwi kwa makalelo. Mwa Libibele zetolokilwe ka kutalusa feela litaba, kukona kufumaneha ni mihupulo ya batu kamba mane kusiya litaba zeñwi za butokwa.
Shutano ye mwahalaa Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca ni litoloko zeñwi
Libuka zeñwi haliyo. Mwa Libibele za Makatolika ni za bulapeli bwa Eastern Orthodox, kuekelizwe libuka za Apocrypha. Kono Majuda nebasika lumela libuka zeo, mi mane Bibele ibonisa kuli Majuda ki bona bane “bafilwe manzwi akenile a Mulimu.” (Maroma 3:1, 2) Ki lona libaka libuka zeo za Apocrypha halisa fumanehi mwa Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca ni litoloko zeñwi za Bibele za mwa miteñi ye.
Litimana zeñwi haliyo. Litoloko zeñwi za Bibele liekelize litimana ni litaba zeñwi zenesiyo mwa miputo ya Bibele yakale, kono Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca yona haisika ekeza litimana zeo. Mane Libibele zeñata zetolokilwe mwa miteñi ye, haliekezangi litimana zeo kamba mane libonisanga kuli litimana zeo nelisiyo mwa miputo yakale ya Bibele. b
Muñolelo oshutana. Ka linako zeñwi, toloko ya linzwi ka linzwi haiutwahalangi hande mi yakona kulyanganisa batu. Ka mutala, manzwi a Jesu añozwi kwa Mateu 5:3 hañata atolokiwanga cwana: “Tabo ki ya babaikutwa bubotana mwa moya.” (English Standard Version; King James Version; New International Version) Batu babañata habautwisisangi taba ya “bubotana mwa moya” yetolokilwe linzwi ka linzwi, mi babañwi bona banahana kuli Jesu naakoñomeka za butokwa bwa kuba ni buikokobezo kamba bubotana. Kono Jesu naatalusa kuli batu nebakaba ni tabo sakata haiba balemuha kuli batokwa kuetelelwa ki Mulimu. Mane Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca yona ibulela hande ka kunepahala kuli “babalemuha kuli batokwa za Mulimu.”—Mateu 5:3. c
Litaba zende zebabulezi licaziba babañwi babasi Lipaki za Jehova ka za Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca
Mwa liñolo lene liñozwi la December 8, 1950, caziba yomuñwi yali mutoloki wa Bibele, yabizwa Edgar J. Goodspeed, naabulezi cwana ka za Bibele ya Toloko ya Lifasi le Linca ya Mañolo A Sigerike A Sikreste: “Nitabela hahulu musebezi omueza, mi uezwa mwa lifasi kaufela, mi nto yenitabisa hahulu ki mutolokelo wamina omunde. Nilemuhile kuli toloko yamina itusa batu kuituta lika zeñata ka bunolo.”
Caziba yomuñwi wa libizo la Allen Wikgren wa kwa University of Chicago, naaitusisize Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca sina mutala wa Bibele yetolokilwe mwa puo ya miteñi ye, yesika tolokiwa ka kulatelela molitolokezwi Libibele zeñwi, kono ka kulatelela “litaba za mwa miputo ya kwa makalelo.”—The Interpreter’s Bible, Volyumu I, likepe 99.
Mutatubisisi yomuñwi wa Bibele yapila kwa Britain yabizwa Alexander Thomson, naañozi cwana ka za Bibele ya Toloko ya Lifasi le Linca ya Mañolo A Sigerike A Sikreste: “Kusina kukakanya, Bibele yamina itolokilwe ki batu babaitutile ni babaziba hande musebezi, ili babatolokile hande mihupulo, kuzwa mwa Sigerike kuiisa mwa Sikuwa, ka mone kukonahalela kaufela.”—The Differentiator, April 1952, Likepe 52.
Nihaike kuli naakomokile kubona mone litolokezwi litaba zeñwi, muñoli yomuñwi yabizwa Charles Francis Potter naabulezi kuli: “Batoloki babasa zibahali, batolokile hande luli litaba zefumaneha mwa miputo ya Sigerike ni ya Siheberu, ki batu babaitutile luli, mi baezize likatulo zeswanela ka za toloko ye.”—The Faiths Men Live By, likepe 300.
Nihaike kuli naaikutwile kuli mwa Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca kunani litaba zeñwi zanaasa utwisisi hande libaka hane litolokilwe cwalo ni zeñwi zanaatabezi hahulu mone litolokezwi, caziba yabizwa Robert M. McCoy naabulezi cwana ka za toloko ye, hamulaho wa kuitatuba: “Toloko ya Bibele ya Testamente Yenca yebasweli kutoloka Lipaki za Jehova ibonisa kuli kunani batu babanani zibo ya mwakutatululela butata bwa kutoloka Bibele.”—Andover Newton Quarterly, January 1963, likepe 31.
Caziba yomuñwi yabizwa S. MacLean Gilmour, yanaasa lumeli molitolokezwi litaba zeñwi za mwa Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca, naabulezi kuli batoloki ba Bibele yeo “batolokile hande luli litaba za Sigerike.”—Andover Newton Quarterly, September 1966, likepe 26.
Caziba yabizwa Thomas N. Winter naabulezi cwana ka za Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca, ili yeli kalulo ya Bibele ya Kingdom Interlinear of the Greek Scriptures: “Litaba zetolokilwe ki katengo ka batoloki babasa zibahali, litolokilwe hande mwa puo ya miteñi ye mi linepahalile luli.”—The Classical Journal, April-May 1974, likepe 376.
Muuna yabizwa Benjamin Kedar-Kopfstein, yali caziba wa puo ya Siheberu mwa Israel, naabulezi cwana mwa silimo sa 1989: “Haniezanga lipatisiso zeama puo ka za toloko ya Bibele ya Siheberu ni litoloko zeñwi, hañata niyanga mwa Bibele ya Sikuwa ya Toloko ya Lifasi Lelinca. Nako kaufela haniezanga cwalo, nilemuhanga kuli Bibele ye itolokilwe hande luli ka kunepahala, mi kubunolo kuutwisisa litaba zeñozwi mwateñi.”
Caziba yaitutile za bulapeli yabizwa Jason David BeDuhn, hanaaezize lipatisiso ka za Libibele za Sikuwa ze 9, naañozi cwana: “Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca ki yona toloko yetolokilwe hande ka kunepahala haipanywa kwa litoloko zeñwi.” Nihaike kuli batu babañata ni licaziba za litaba za Bibele babañwi baanga kuli Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca ishutana ni Libibele zeñwi kabakala litumelo za bulapeli bwa batu bane batoloka Bibele yeo, kono caziba yabizwa BeDuhn naabulezi cwana: “Bibele yeo ishutana ni litoloko zeñwi bakeñisa kuli yona itolokilwe ka kunepahala luli, mi itolokilwe hande litaba zeneli mwa miputo yapili ya Testamente Yenca.”—Truth in Translation, makepe 163, 165.
a Litaba zenyakisiswa mwa taba ye, liama kwa Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca ya Sikuwa, hatiso ya 2013.
b Ka mutala, mubone Bibele ya New International Version ni ya Catholic New Jerusalem Bible. Mwa Libibele zeo, kuekelizwe litimana zelatelela: Mateu 17:21; 18:11; 23:14; Mareka 7:16; 9:44, 46; 11:26; 15:28; Luka 17:36; 23:17; Joani 5:4; Likezo 8:37; 15:34; 24:7; 28:29; ni Maroma 16:24. Mwa Bibele ya King James Version ni ya Douay-Rheims Version kuekelizwe litaba zeyemela tuto ya Silaalu kwa liñolo la 1 Joani 5:7, 8, ili zeneekelizwe hamulaho wa lilimo zeñata-ñata kuzwa foiñolelwa Bibele.
c Bibele ya J. B. Phillips ni yona itolokile manzwi a Jesu ao kuli “babaziba kuli batokwa Mulimu,” mi Bibele ya The Translator’s New Testament itolokile manzwi ao kuli “babaziba kuli batokwa za Mulimu.”