LISESE moko elobaka ete nsoso amɛlaka mbuma oyo ekoki na mongongo na ye.

Maloba wana elimboli ete soki ozali na mbongo mingi te, koluka makambo ya mindɔndɔ te. Tokoki kokokanisa mbongo oyo ozwaka na mbuma oyo elekaka na mongongo ya nsoso. Mbongo oyo obimisaka ezali lokola mbuma oyo elekaka na mongongo ya nsoso. Esengeli te kobimisaka mbongo mingi koleka oyo ozwaka.

Atako likanisi ya kobika kaka na oyo ozali na yango ezali pɛtɛɛ, kasi kosalela yango mpe kozwela yango litomba ezali likambo mosusu. Bato bakoki kokima mikakatano mingi ya mbongo soki kaka basali makasi mpo na kolanda toli oyo ya ntina. Yango ekoki kosalema ndenge nini? Epai wapi tokoki kozwa malako oyo ebongi mpenza? Biblia ezali na batoli mingi oyo ekoki mpenza kosalisa na likambo yango. Tótalela mwa moke makambo yango.

Biblia ezali na batoli mingi ya malamu oyo ekoki kosalisa yo oyeba ndenge ya kosalela mbongo na yo. Tokolobela kaka mwa ndambo na yango. Meká naino kotala soki batoli yango ekoki kosalisa yo na kobika na kotalela makoki na yo.

Yebá liboso ndenge okosalela mbongo.

Mpo na kosalela mbongo malamu, osengeli koyeba mbongo boni ozwaka mpe mbongo boni obimisaka. Biblia elobi boye: “Myango ya moto ya etingya ememaka mpenza na litomba, kasi moto nyonso oyo asalaka makambo mbangumbangu akokelela mpenza kokelela.” (Masese 21:5) Bato mosusu basalelaka baanvɛlɔpi mpo báyeba ndenge basalelaka mbongo na bango. Anvɛlɔpi mokomoko ezali mpo na likambo moko, na ndakisa “bilei,” “kofuta ndako,” to “bilamba.” Ezala osalelaka mayele wana to lolenge mosusu ya malamu koleka, likambo ya ntina ezali ete oyeba epai mbongo na yo ezali kokende, otyaka ntango nyonso biloko oyo eleki ntina na esika ya liboso, kasi te ya ntalo mingi.

Boyá bilulela.

Bato mingi na bikólo ya bobola balulaka biloko oyo bato ya bikólo ya bozwi bazali na yango. Bato mingi bakweaka na motambo ya kolula biloko oyo bazalani na bango balakisaka na lolendo nyonso. Mbala mosusu mozalani akoki te kozala na makoki ya kosomba biloko yango. Mpo na nini kolanda moto moko na bisalela na ye mpe kokwea na mokakatano ya mbongo? Biblia ekebisi ete: “Moto ya liso ya bilulela alandaka bozwi, kasi ayebaka te ete kokelela ekokómela ye.”​—Masese 28:22, Bible de Jérusalem.

Zalá na bomoi oyo ezangi mindɔndɔ.

Yesu apesaki bayekoli na ye toli ete bábatela liso  “alima.” (Matai 6:22) Koluka kolya mosuni ya ngɔmbɛ mpe komɛla vinyo ntango ozali kaka na likoki ya kosomba mwa kamundele mpe komɛla mai, ekozala mpasi te okóma na mokakatano ya mbongo. Banki moko ya Azia elobi ete bato mingi (pene na 1/3) ya Philippines mpe koleka katikati ya bato ya Inde, bakómaka ata na dolare 1,35: mbongo oyo esengeli mobola ya Azia abikela na yango mokolo na mokolo. Soki moto azwaka mbongo moke ndenge wana, ekozala malamu atya likebi na biloko oyo eleki ntina. Nzokande, ata na bikólo ya bozwi, toli wana ekoki mpe kosalisa bato mpo bákoma te na mokakatano makasi ya mbongo.

Sepelá na oyo ezali mpenza na ntina.

Yango etambolaka nzela moko na toli etali kobatela liso alima. Biblia epesi toli oyo na 1 Timote 6:8: “Soki tozali na bilei mpe na eloko ya kozipa nzoto, tósepela na biloko yango.” Bato mosusu oyo bazali na esengo mingi na mokili bazalaka na mbongo mingi te; atako bongo, basepelaka na oyo bazali na yango, elingi koloba kaka biloko te kasi mpe bolingo ya libota mpe ya baninga.​—Masese 15:17.

Boyá kokɔta banyongo ya mpambampamba.

Maloba oyo ya Biblia ezali mpenza solo: “Mozwi nde ayangelaka bato oyo bakelelá, mpe modefi azali mosaleli ya moto oyo azali kodefisa”! (Masese 22:7) Atako makambo mosusu ekoki kosala ete tózanga te kokɔta nyongo, baoyo bakɔtaka banyongo mpambampamba kaka mpo na kosomba eloko, bakómaka na banyongo mingi. Likambo yango ekoki komonana mingimingi soki moto azali kosalela bakarte ya kredi ya mbongo. Zulunalo Time elobaki ete: “Ntango moto azwi karte ya kredi na mabɔkɔ, akómaka na makanisi ebele na motó mpe akómaka motema mɔtɔmɔtɔ mpo na kosomba biloko.” Eric, oyo afandaka na Philippines, alobi boye: “Mbala mingi ntango nasalelaka karte ya kredi, nasombaka biloko mingi koleka ntango nazali na mbongo na mabɔkɔ. Yango ebebisaka programɛ na ngai ntango esɛngi nafuta bafaktire mosusu.” Ezali mpenza likambo ya mayele kosalela karte ya kredi na likebi!​—2 Bakonzi 4:1; Matai 18:25.

Saláká ekonzo liboso ya kosomba biloko.

Atako kosala ekonzo liboso ya kosomba eloko ekoki komonana lokola likambo oyo esilá ngala, kasi yango ezali lolenge malamu mpenza ya kokima mikakatano ya mbongo. Kosala bongo esalisaka bato mingi bakɔtaka banyongo te mpe bákima mikakatano oyo eutaka na banyongo, na ndakisa kofuta nyongo na matabisi ebele, likambo ebakisaka ntalo ya biloko nyonso oyo moto asombaka. Biblia elobi ete furmi ezali na “bwanya” mpo ebombaka “biloko na yango ya kolya na ntango ya kobuka mbuma” mpo elya yango na mikoko ezali koya.​—Masese 6:6-8; 30:24, 25.

Toli nyonso ya Biblia oyo touti kotalela ebongi mpenza, kasi ezali mpenza kosalisa bato mpo bábika na kotalela makoki na bango? Tótalela bandakisa ya bato mosusu oyo basalelaki toli yango mpe basilisaki mikakatano ya mbongo.

Diosdado, tata ya bana minei, alobi ete ndenge nkita ekweaki esali ete akoka lisusu te kokokisa bamposa ya libota na ye. Atako bongo, amonaka ete ezali na ntina koyeba eloko nyonso akosomba. Alobi ete: “Nabongisaka liboso  biloko oyo nakosomba na mbongo nyonso oyo nazwaka. Nakomaka makambo nyonso oyo nasengeli kobimisa mbongo.” Danilo mpe asalaka ndenge wana. Mwa mombongo oyo bazalaki kosala ná mwasi na ye ekweaki. Kasi, liboso ya kosomba eloko nyonso, batalelaka malamu mpenza mbongo oyo bazwaka. Alobi boye: “Toyebi mbongo boni tozwaka sanza nyonso mpe oyo tobimisaka. Na yango, tosololaka malamumalamu mpo na koyeba mbongo boni tokoki kosalela.”

Bato mosusu baboyaka kobimisa mbongo na makambo mosusu mpo na kobebisa te programɛ oyo basalaki. Myrna, mama moko oyo mobali akufá mpe abɔkɔlaka bana na ye misato ye moko, alobi boye: “Na esika ya kofuta tike mpo tókende na makita, ngai ná bana na ngai totambolaka na makolo.” Myrna asalaki makasi ya kosalisa bana na ye bámona ntina ya kozala na bomoi oyo ezangi mindɔndɔ. Alobi boye: “Nasalaki makasi ngai moko napesa ndakisa malamu ya kosalela toli oyo ezali na 1 Timote 6:8-10, oyo emonisi ntina ya kosepela na oyo ozali na yango.”

Gerald, tata ya bana mibale, asalaki mpe bongo. Alobi ete: “Na ntango ya Losambo na kati ya libota, totalelaka masolo ya bakristo oyo batyaki likebi na makambo oyo eleki ntina, elingi koloba boyokani na bango na Yehova. Yango ebimisi mpenza matomba mpo bana na biso batingamaka te na kosɛnga biloko oyo ezangi ntina.”

Janet, ndeko mwasi moko oyo azali monzemba amipesá mingi na mosala ya koteya bato Biblia na Philippines. Autaki kobungisa mosala na ye, kasi azali bobika na kotalela makoki na ye. Alobi ete: “Eloko esalisaka ngai ezali mpo nalukaka te makambo minene mpe nasalelaka malamu mbongo mpe biloko oyo nazali na yango. Na esika nakende na bamagazini ya ntalo makasi, nalukaka nde oyo ya ntalo ya malamu. Mpo na nini nasomba biloko na ntalo makasi ntango oyo nakoki kozwa yango na ntalo moke? Naboyaka mpe kosomba biloko kozanga kokanisa liboso.” Janet amonaka kobomba mbongo liboso, ezali likambo ya mayele. Alobi ete: “Soki esalemi ete mwa mbongo etikali, nabombaka yango mpo soki likambo moko ebimi mbalakaka, nasalela yango.”

Mpo na oyo etali bakarte ya kredi, Eric, oyo tolobelaki liboso, alobi boye: “Nasalelaka karte ya kredi kaka na likambo moko ya mbalakaka.” Diosdado alobi ete: “Mpo namipekisa, natikaka bakarte na ngai ya kredi na biro.”

Na ntembe te, bato mingi bamonaka ete atako Biblia elobelaka libosoliboso makambo ya Nzambe, epesaka mpe batoli oyo ekoki kosalisa biso na makambo mosusu. (Masese 2:6; Matai 6:25-34) Soki osaleli batoli oyo tolobeli na lisolo oyo mpe olandi ndakisa ya bato oyo bazwelaki yango matomba, yo mpe okoki kobika na kotalela makoki na yo. Soki osali bongo, okoki kokima bampasi mpe mitungisi oyo ezali kokómela bato mingi lelo oyo.