KANISÁ ETE ozali kosala vizite na musée oyo etondi na mayemi mpe biloko ya kala. Mayemi mpe biloko yango mosusu ebebá, enzuluká mpe ebukanábukaná. Biteni na yango mosusu ezali te. Nzokande, moko na yango ebebá ata moke te; biteni na yango nyonso, ata oyo ya mikemike, ezali na esika na yango. Otuni moto oyo azali kotambwisa bino: “Oyo ezali ya sika?” Ayanoli: “Te, kutu ezali ya kala koleka, mpe banda basalá yango babongisa naino yango te.” Otuni ye lisusu: “Elingi koloba bobatelaki yango malamu?” Azongisi: “Te, kutu ezwá mipɛpɛ ya makasi mpe mbula ebɛtɛlá yango mingi. Longola yango, bato mingi ya mobulu balukaki kobebisa yango.” Mbala mosusu okokamwa mpe okomituna: ‘Basalá yango na nini?’

Biblia ezali lokola liyemi to eloko wana ya kokamwa. Ezali buku ya kala mpenza koleka babuku mosusu nyonso. Ya solo, ezali mpe na babuku mosusu ya kala. Kasi, ndenge moko na mayemi to biloko wana ya kala oyo ebebá, makomi ya babuku yango mingi ebebá mpo eumeli mingi. Na ndakisa, ezali na makambo oyo emonisi ete makambo oyo babuku yango elobi mpo na siansi eyokani te na oyo ya siansi ya lelo. Mbala mingi, emonanaka ete batoli oyo babuku yango epesaka mpo na sante esalisaka bato te, kasi etyaka nde bomoi na bango na likama. Longola yango, makomi mingi ya kala etikalá kaka bitenibiteni mpo ndambo mosusu ebungá to ebebá.

Kasi, Biblia ekeseni mpenza na babuku wana nyonso. Ebandaki kokomama esali sikoyo basiɛklɛ koleka 35; atako bongo, ebongwani te. Atako na boumeli ya basiɛklɛ mingi bato balukaki mbala na mbala kolimwisa yango, na ndenge batumbaki yango, bapekisaki bato bátánga yango, mpe bakitisaki valɛrɛ na yango, makambo oyo yango elobi ebongwani te. Na esika ete batoli ya Biblia emonana ete esilá ngala, soki tokokanisi yango na boyebi ya mikolo oyo, makambo oyo yango  elobi emonisi ete Biblia ezali na likoki ya koloba makambo oyo ekosalema na mikolo oyo ezali koya.​—Talá etanda “Esilá ngala to eyebisaka makambo liboso?”

Okoki komituna: ‘Mateya ya Biblia ezali mpenza na ntina na mikolo na biso?’ Mpo na kozwa eyano, omituna boye: ‘Mikakatano nini eleki makasi bato bazali kokutana na yango lelo oyo? Oyo wapi ezali mpenza kobangisa koleka?’ Mbala mosusu okoloba: bitumba, kobebisama ya mai, ya zamba mpe ya mopɛpɛ, koboma bato to mobulu, mpe kozanga bosembo. Sikoyo tótalela batoli mosusu ya Biblia. Ntango tozali kotalela yango, omituna boye: ‘Mokili ekozala malamu koleka soki bato bazali kolanda batoli yango?’

KOLINGA KIMYA

“Esengo na bato oyo batyaka kimya, mpo bakobengama ‘bana ya Nzambe.’” (Matai 5:9) “Soki likoki ezali, soki etaleli kaka bino, bózala na kimya na bato nyonso.”​—Baroma 12:18.

KOZALA NA MOTEMA MAWA MPE KOLIMBISA

“Esengo na bato ya motema mawa, mpo bakomonisela bango motema mawa.” (Matai 5:7) “Bókoba kokanga motema moto na moto na makambo ya mosusu mpe kolimbisana na motema moko soki moko na bino azali na likambo ná mosusu. Kaka ndenge Yehova * alimbisaki bino na motema moko, bino mpe bósala bongo.”​—Bakolose 3:13.

BOYOKANI KATI NA BATO YA BIKÓLO NYONSO

“Na moto moko [Nzambe] asalaki bikólo nyonso ya bato, mpo na kofanda na etando mobimba ya mabele.” (Misala 17:26) “Nzambe aponaka bilongi te, kasi na ekólo nyonso moto oyo azali kobanga ye mpe azali kosala makambo ya boyengebene andimami na ye.”​—Misala 10:34, 35.

KOBOYA KOBEBISA MABELE

“Yehova Nzambe akamataki moto mpe atyaki ye na elanga ya Edene mpo na kolona yango mpe kobatela yango.” (Ebandeli 2:15) Nzambe ‘akobebisa baoyo bazali kobebisa mabele.’​—Emoniseli 11:18.

KOBOYA BILULELA, PITE MPE EKOBO

“Bókeba na motindo nyonso ya bilulela, mpo ata soki moto azali na biloko mingi, biloko na ye ekopesa ye bomoi te.” (Luka 12:15) “Pite mpe mbindo ya ndenge nyonso to lokoso etángama ata kotángama te na kati na bino, ndenge mpenza ebongi na basantu.”​—Baefese 5:3.

KOZALA SEMBO MPE KOSALA MOSALA MAKASI

“Tolingi kozala sembo na makambo nyonso.” (Baebre 13:18) “Moyibi ayiba lisusu te, kasi asala nde mosala makasi.”​—Baefese 4:28.

KOSALISA BATO OYO BAZALI NA BOSƐNGA

“Bólobaka na ndenge ya kobɔndisa epai ya milimo oyo enyokwami na makanisi, bósalisa bato ya bolɛmbu, bózala na motema molai epai ya bato nyonso.” (1 Batesaloniki 5:14) ‘Bósalisa bitike ná basi oyo mibali bakufá na bolɔzi na bango.’​—Yakobo 1:27.

Biblia esali te liste ya batoli yango nyonso. Biblia esuki kaka te na koyebisa biso nini tosengeli kosala, kasi emonisi biso mpe ndenge ya kosala yango. Soki bato mingi lelo oyo bazali kosalela mateya wana, mikakatano ekozala mingi te na mokili. Ya solo, batoli ya Biblia ezali na ntina mingi koleka mpe ebongi mpenza na ntango na biso! Kasi, bolamu nini mateya ya Biblia ekoki komemela yo sikoyo?

Mokolo moko, moto oyo aleki bato nyonso na bwanya alobaki: ‘Bwanya ya moto emonanaka na makambo oyo asalaka.’ (Matai 11:19) Ondimi yango? Bwanya emonanaka na makambo oyo moto azali kosala. Yango wana, okoki kokanisa: ‘Soki toli ya Biblia ezali malamu, esengeli kopesa ngai matomba. Ndenge nini ekoki kosalisa ngai na mikakatano oyo nazali kokutana na yango lelo?’ Tótalela ndakisa moko.

Delphine * azalaki na bomoi ya esengo mpe na makambo mingi ya kosala. Kasi na mbalakaka, abungisaki nyonso oyo azalaki na yango. Mwana na ye ya mwasi oyo azalaki naino elenge akufaki. Libala na ye ebebaki. Azalaki lisusu na mbongo te. Alobi: “Nazalaki koyeba lisusu te ndenge bomoi na ngai ebongwanaki: nazalaki lisusu na mwana te, mobali te, ndako te. Namonaki ete bomoi na ngai ezali lisusu na ntina te: nazalaki lisusu ngai te, makasi esilaki ngai, nazalaki lisusu na elikya te mpo na mikolo ezali koya.”

Na ntango wana, Delphine amonaki polele ete maloba oyo ezali solo: “Mikolo ya bambula na biso ezali mbula ntuku nsambo (70); mpe soki mpo na nguya mingi ekómi mbula ntuku mwambe (80), yango etondi kaka na mawa mpe na makambo oyo eyokisaka mpasi; mpo ekoleka mpenza nokinoki, mpe tozali kopumbwa mpe kokende.”​—Nzembo 90:10.

 Na ntango wana ya mpasi, Delphine alukaki lisalisi na Biblia. Mpe Biblia esalisaki ye na ndenge ya kokamwa. Ndenge masolo misato oyo elandi emonisi yango, bato mosusu mingi bamoni mpe ete Biblia esalaki makambo ya kokamwa mpo na bango ntango basalelaki toli na yango mpo na kolonga mikakatano oyo bakutanaki na yango na bomoi. Bamonaki ete Biblia ezali mpenza lokola liyemi to eloko oyo tolobeli na ebandeli. Biblia ekeseni na babuku mosusu mingi oyo ekómá ya kala mpe esilá ngala. Ezali bongo mpo Biblia ezali buku oyo ekeseni na babuku mosusu nyonso? Biblia ezali nde na makanisi ya Nzambe, kasi ya bato te?​—1 Batesaloniki 2:13.

Ntango mosusu, yo mpe omonaka ete bomoi ezali mokuse mpe etondi na bampasi. Soki makambo elekeli yo motó, epai wapi okozwa libɔndisi, lisalisi, mpe toli oyo ebongi kotyela motema?

Tótalela ndenge misato oyo Biblia ekoki kosalisa yo na bomoi. Ekoki koteya yo

1. okima mikakatano soki esengeli.

2. osilisa mikakatano soki ebimi.

3. oyika mpiko na mikakatano oyo okoki kobongola te.

Masolo oyo elandi ekolobela makambo wana misato.