1, 2. (a) Nani i mbangi a Yave osundidi? (b) Ayeyi i nsas’a nkumbu Yesu? Aweyi Mwan’a Nzambi kazingila ngwizani ye nkumbu andi?

 “MUNA diadi i ngutukìdi, muna diadi i ngizìdi ova nza, yasila ludi o umbangi.” (Tanga Yoane 18:33-37.) Vava kafundiswanga, Yesu Kristu wavova e mvovo miami kwa ntinu a mwisi Roma ona wayalanga muna Yuda. Yesu wayisunzula nze ntinu. Muna mvu mialanda, Paulu wayika unkabu wa Yesu ‘ona wasi’o umbangi vana vena Pontio Pilatu.’ (1 Tim. 6:13) Kieleka, ezak’e ntangwa unkabu divavanga mu kala “mbangi akwikizi ye ludi” mu nza yayi ya Satana yazala ye kitantu.—Lus. 3:14.

² Ayuda awonso bayikilwanga vo mbangi za Yave, kansi Yesu i mbangi wasunda mun’awonso. (Yes. 43:10) Una kawutukidi ko, mbasi wavovesa Yosefe wa se diandi ansansi vo: “Nkumbu andi okumvana, Yesu: okala vo kadi, i yandi yun’ovuluza nkangu andi muna masumu mau.” (Mat. 1:20, 21) Muna Kiyibere, e nkumbu Yesu ina ye nsasa vo “Yave i Mvuluzi.” Yave wasadila Yesu mu vuluza wantu muna sumu ye lufwa. Yesu wavovesa Ayuda vo bafwete viluka ntima muna masumu mau kimana batondakana diaka kwa Yave. (Mat. 10:6; 15:24; Luka 19:10) Yesu wasamunanga oma ma Kintinu kia Nzambi. Maku wasoneka vo: “Yesu wizidi muna Ngalili, wizidi asamunang’e nsangu zambote  za Nzambi, oku vo, e ntangwa ifwene, e kintinu kia Nzambi se kin’omu ngenga: nuvilukw’e ntima, yo kwikila muna nsangu zambote.” (Maku 1:14, 15) Yesu kuna unkabu wawonso, watumba mfumu za mabundu za Ayuda. Ekiaki i kuma kiafila Ayuda muna kumvonda.—Maku 11:17, 18; 15:1-15.

3. Adieyi diabwa vioka lumbu tatu vava Yesu kafwa?

³ Vioka lumbu tatu vava Yesu kafwa lufwa lwampasi, diambu diasivi diavangama. Yave wamfula, ke mu nitu a kimuntu ko, kansi mu nitu a kimwanda. (1 Pet. 3:18) Yesu wasonga e ziku kw’alongoki andi vo wafuluka, vava kamoneka kwa yau ye nitu ya kimuntu. Muna lumbu kafuluka, Yesu tezo kia nkumbu tanu kamoneka kw’alongoki aswaswana.—Mat. 28:8-10; Luka 24:13-16, 30-36; Yoa. 20:11-18.

4. Adieyi diabwa vava Yesu kamoneka kwa ntumwa zandi? Adieyi kabakanikina?

⁴ Muna nkumbu watanu kamoneka o Yesu, wayisunzula kwa ntumwa zandi ye wantu akaka bakutakana yau. Muna lumbu kiakina, Yesu wabasadisa mu bakula vo lufwa ye lufuluku lwandi lwateka yikwa muna Diambu dia Nzambi. Kuna mfoko a lukutakanu lwaluna, Yesu wazayisa alongoki andi dina bafwete vanga. Wabavovesa vo: “O luviluku lua ntima yo luyambulwilu lua masumu lusamunwinwa muna nkumbu andi muna zula yawonsono, tuka kuna Yerusaleme.” Wabakanikina vo: “Oyeno nwa mbangi za mambu mama.”—Luka 24:44-48.

5, 6. (a) Ekuma Yesu kavovela vo: “Nukala mbangi zame”? (b) Nkia diambu alongoki a Yesu badi sila umbangi?

⁵ Vioka lumbu 40, vava Yesu kamoneka e nkumbu ansuka, ntumwa zandi batoma bakula o nkanikinu walanda. Wabavovesa vo: “Nukala mbangi zame muna Yerusaleme, yo muna Yuda ye Samaria yawonso, yo kuna nsuk’a nza.” (Mav. 1:8) Ekuma Yesu kavovela vo “nukala mbangi zame,” ke mbangi za Yave ko? Yesu wafwana vova vo nukala mbangi za Yave, kansi Aneyisaele ana kavovananga yau bayikadila kala se mbangi za Yave.

⁶ Owau, alongoki a Yesu bakala ye mbebe ya yantika zayisa kwa akaka vo Yave wasadilanga Yesu muna vuluza wantu. O luvuluzu lwalu lwaswaswana kikilu ye mpila Yave kavuluzila Aneyisaele kuna nz’ankulu. O lufwa yo lufuluku lwa Yesu lwaziula e nzila kwa wantu kimana bavevoka muna sumu yo lufwa. Vava alongoki a Yesu bakuswa muna mwand’avelela muna lumbu kia Pentikosti ya mvu wa 33 wa tandu kieto, bayantika sila umbangi wa “mavangu manene ma Nzambi.” Ndonga mun’awana bawá e nsangu zazi, baviluka o ntima yo kwikila muna kimenga kia Yesu. Yesu una ye wisa kuna zulu, Yave wayantika kunsadila muna vuluza ulolo wa wantu ova ntoto.—Mav. 2:5, 11, 37-41.

7. Mana mabwa muna lumbu kia Pentikosti ya mvu wa 33 wa tandu kieto, adieyi masonga?

⁷ Mana mabwa muna lumbu kia Pentikosti ya mvu wa 33 wa tandu kieto, masonga vo Yave watonda e ntalu a kimenga kialunga kia Yesu muna fuka masumu. (Ayib. 9:11, 12, 24) Yesu wasasila vo, “kayiz’asadilwa kwa selo ko, kasadila kaka, yo vana moyo andi se lukûlu lua wantu ayingi.” (Mat. 20:28) O “wantu ayingi” ana bevwa e nsambu za  lukûlu lwa Yesu, ke Ayuda kaka ko ana baviluka o ntima. Kansi, i luzolo lwa Nzambi vo ‘wantu a mpila zawonso bavuluzwa’ wau vo lukûlu ‘lwakatul’esumu dia nza!’—1 Tim. 2:4-6; Yoa. 1:29.

8. Yamu nkia tezo alongoki a Yesu basamunwina nsangu zambote? Nki kiabasadisa mu vanga wo?

⁸ Nga alongoki antete a Yesu bakala yo unkabu wa sila umbangi mu kuma kiandi? Elo, kansi ke bavangila wo mu ngolo za yau kibeni ko. O mwand’avelel’a Yave wabasadisa mu kwamanana sila umbangi. (Tanga Mavangu 5:30-32.) Vioka mvu 27 tuka muna lumbu kia Pentikosti ya mvu wa 33 wa tandu kieto, diafwana vovwa vo e “diambu dia ludi, dina dia nsangu zambote,” dialwaka kuna kwa Ayuda y’Esi Zula “muna nsema wawonso, wina kunansi ezulu.”—Kol. 1:5, 23.

9. Nze una wasakulwa, nkia diambu diabwa muna nkutakani antete ya Kikristu?

⁹ Diankenda vo, ekolo e mvu miaviokanga, akaka mun’awana bakala muna nkutakani bayantika longa malongi ma luvunu. (Mav. 20:29, 30; 2 Pet. 2:2, 3; Yuda 3, 4) Kuna kwalanda, alongi awaya a luvunu bayivisa e nkutakani yawonso. Yesu wasakula vo umpengomoki wau ukwamanana yakuna “mbaninu a nza.” (Mat. 13:37-43) Muna ngonde a Okutoba ya mvu wa 1914, Yave wayadika Yesu se Ntinu ona oyala e nza. Tuka muna mvu wau, e “lumbu yambaninu” ya nza ya Satana yayantika.—2 Tim. 3:1.

10. (a) Nkia mvu wamfunu basamuna Akristu akuswa? (b) Nkia diambu diabwa muna ngonde a Okutoba ya mvu wa 1914? Aweyi tuzayidi wo?

¹⁰ Mvu 30 vitila ngonde a Okutoba ya mvu wa 1914, Akristu akuswa bayantika samuna vo e Kintinu kia Nzambi kiyantika yala mu mvu wau wamfunu. O umbakuzi wau mu ungunza wa Daniele watuka, owu uvovelanga nti ampwena wazengwa yo savuka diaka vava ‘kolo nsambwadi yavioka.’ (Dan. 4:16) Yesu wayika sinsu kiadi sadisa alongoki andi mu zaya vo oyantikidi yala se Ntinu, e lumbu yambaninu mpe iyantikidi. E mambu mebwanga tuka muna mvu wa 1914 mesonganga e ziku vo Yesu se Ntinu. (Mat. 24:3, 7, 14; Luka 21:24) O unu, dimosi muna “mavangu  manene ma Nzambi” tusamunanga, i nsangu za sia vo Yave wayadika Yesu se Ntinu a Kintinu muna mvu wa 1914.

11, 12. (a) Nkia diambu diabwa muna mvu wa 1919? (b) Nkia diambu diatoma moneka muna mvu wa 1935? (Tala e fwaniswa kuna lubantiku lwa longi.)

¹¹ Muna mvu wa 1914, vava Yesu Kristu kakituka se Ntinu, wayantika vevola alandi andi akuswa muna ubundu wa “Babele Anene,” i sia vo, nsambil’aluvunu. (Lus. 18:2, 4) Muna mvu wa 1919, vava Vit’Antete ya Nz’Amvimba yafokoka, akuswa bayantika sila umbangi mu nza yawonso. Basilanga umbangi mu kuma kia nkum’a lukûlu wa vuluza ye nsangu zambote za Kintinu kia Nzambi. Muna kuma kiaki, mazunda ye mazunda ma wantu balongoka e ludi yo kuswa se atinu mu yala kumosi yo Kristu kuna zulu.

¹² Muna mvu wa 1935, diatoma moneka vo Kristu wayantika kutika “mameme makaka” ana bekituka se “ndong’ayingi” ituka muna zula yawonso. Muna luludiku lw’Akristu akuswa, e ndong’ayingi belandanga mbandu a Yesu ya samuna kuna unkabu wawonso vo luvuluzu lwau muna Nzambi yo Kristu lwina. Avo bazindalele muna salu kia umbangi yo kwamanana songa lukwikilu muna lukûlu lwa Kristu, bekala ye lau dia vuluka muna “mpasi zayingi” ezi zisukisa e nza ya Satana.—Yoa. 10:16; Lus. 7:9, 10, 14.

13. Wau vo tu Mbangi za Yave nkia kani tufwete kala diau? Aweyi tulenda tanginina Akristu a tandu kiantete?

¹³ Yambula twakwamanana yangalela elau dieto dia kala Mbangi za “mavangu manene” ma Yave wa Nzambi ye nsilu miandi mia kusentu. Dialudi, ke ntangwa zawonso ko dikalanga diasazu mu kwamanana sala e salu kiaki. Ndonga muna mpangi zeto besadilanga muna zunga ina vo wantu ayingi ke betambulwilanga nsangu zambote ko, bevezwanga yo siwa kitantu. Tulenda vanga dina Paulu wa ntumwa ye akw’andi bavanga. Paulu wavova vo: “Twakabukila muna Nzambi eto twanusamunwin’e nsangu zambote za Nzambi muna ndwan’ayingi.” (1 Tes. 2:2) Muna kuma kiaki, ke tuvutuka manima ko. Tufwete kala ye kani dia zingila e ngwizani ye kuyiyekola kweto yavana nza ya Satana ifwaswa emvimba. (Yes. 6:11) Ka tulendi wo vanga muna ngolo za yeto kibeni ko. Kansi, nze Akristu a tandu kiantete, tufwete sambanga kwa Yave muna lomba mwand’andi kimana watuvana “ulolo wa nkuma.”—Tanga 2 Korinto 4:1, 7; Luka 11:13.

14, 15. (a) Aweyi Akristu babadikilwanga muna tandu kiantete? Adieyi Petelo wa ntumwa kavova mu kuma kiau? (b) Aweyi tufwete mona vava tusiwanga kitantu mu kuma kia kala Mbangi za Yave?

 ¹⁴ O unu, ndonga bekiyikilanga vo Akristu, “kansi muna mavangu mau nkalu bekumvananga [Nzambi], wau bena vo angemi, yo kolama, yo lembi fwana muna mavangu mawonso mambote.” (Tito 1:16) Diambote twasungamenanga vo muna tandu kiantete Akristu akieleka bamengwanga kwa wantu ayingi. Ekiaki i kuma Petelo wa ntumwa kasonekena vo: “Ovo nusembelwa muna nkumbu a Kristu, nu akwa nsambu; e kuma kadi . . . mwand’a Nzambi win’omo yeno.”—1 Pet. 4:14.

¹⁵ Nga mvovo miami miavumunwinwa milenda vovwa mpe mu kuma kia Mbangi za Yave o unu? Elo, kadi tusilanga luyalu lwa Yesu o umbangi. Muna kuma kiaki, o siwa kitantu mu kuma kia yikilwa nkumbu a Yave, diau dimosi yo ‘sembwa muna nkumbu a Yesu Kristu’ ona wavovesa atantu andi vo: “Ngizidi muna nkumbu Es’ame, yeno ke nuntambudi.” (Yoa. 5:43) Muna kuma kiaki, avo owanane ye kitantu muna salu kia umbangi, kala yo unkabu. E kitantu kiaki kisonganga vo una ye dienga dia Nzambi, o mwand’andi ‘win’omu ngeye.’

16, 17. (a) Aweyi nkangu a Yave mu nza yawonso bemonanga mu kuma kia salu kia umbangi? (b) Adieyi i kani diaku?

¹⁶ Sungamenanga dio vo wantu ayingi beyangalelanga e ludi mu nza yawonso. Kana nkutu muna zunga itoma sadilwanga, tusololanga wantu ana besonganga luzolo lwa wá e nsangu zambote za luvuluzu tusamunanga. Muna kuma kiaki, vava tusololanga akwa luzolo lwambote, tufwete vanganga mawonso muna vutuka kubakingula yo longoka yau Nkand’a Nzambi. Muna mpila yayi tulenda kubasadisa bazaya Yave yo yekola zingu kiau kwa yandi yo vubwa. Aweyi omonanga vava osalanga e salu kiaki? Sarie kuna África do Sul ona una vo Mbangi a Yave se vioka mvu 60, wavova vo: “Ivutulanga matondo wau vo muna nzil’a kimenga kia Yesu kia lukûlu, ngina ye ngwizani ambote yo Yave wa Mfunu a nsema wawonso. Ikalanga ye kiese mu zaya vo ndenda zayisa e nkumbu andi anene kw’akaka.” Yandi yo Martinus wa nkaz’andi, basadisa wantu ayingi kumosi yo wan’au tatu mu kituka asambidi a Yave. Wakudikila vo: “Ke vena salu kiankaka ko kikututwasilanga e kiese kiayingi. Muna lusadisu lwa mwand’andi avelela, Yave okutuvananga nkuma tuvwidi o mfunu mu kwamanana sala e salu kiaki kivuluza mioyo mia wantu.”

¹⁷ Diakala vo twavubwa yovo ve, tuvwidi kuma yayingi mu vutula matondo muna lau dia kala muna kintwadi kia wana-ngudi mu nz’amvimba. Muna kuma kiaki, kwamanana sila umbangi ekolo osianga ngolo za kala wavelela mu nza yayi yambi ya Satana. Avo vangidi wo, otwasa nkembo kwa S’eto a zulu anzodi ona ovwidi e nkumbu anene eyi tuyikilwanga.