Lusansu

“O Mawete oku Koko Kwaku Kwalunene, Yakwele mvu”

Lwa Lois Didur

Nanga wakibanza kala muna zingu kiaku yo vova vo: ‘Kele vo ndenda vutuka manima kiadi vanga diambu diadi ko.’ Muna mvu 50 se ngina mu salu kia ntangwa ke ntangwa, i sia vo oku koko kwalunene kwa Yave, kisungamene konso diambu ko diantwasila ntantu zakwele mvu. Yambula yasonga e kuma.

MUNA mvu a 1939 yawutuka yo sansukila muna mbanz’a Saskatchewan, Canadá, kumosi ye mpangi zame yá z’akento ye mbunzi ame mosi. E zingu muna mavata ma mpatu kia kiese kiakala. Lumbu kimosi, Mbangi za Yave bakingula se diame. Yabayuvula kana vo Nzambi una ye nkumbu. Batusonga nkumbu a Yave muna Nkunga 83:18. Ediadi diamfila mu vava zaya mayingi mu kuma kia Nzambi ye Diambu diandi.

Muna ntangwa yayina, wana mu sikola za vata batangilanga, tuka muna kalasi kiantete yamuna kalasi kia nana. Mu mvalu yovo kiamalu bayendelanga kuna sikola. Esi nzo muna zunga yau bavananga fulu kia leka yo madia kw’alongi. Mvu mosi, mase mame yau bavana fulu kia leka kwa John Didur wa nlongi ampa.

Lembi wo zaya, etoko diodio oma ma Nkand’a Nzambi mpe kazolanga. Lumbu kimosi yayantika sanisina mbumb’a comunismo ye socialismo ina kayikamanga ese diame. John wavova vo: “Ka vena muntu ko una ye nswa wa yala akw’andi. Nzambi kaka una ye nswa wau.” Ediadi diatufila mu moko kiambote.

Wau vo muna mvu a 1931 kawutuka, John wazaya mpasi za vita. Vava Vita ya Coreia yayantika muna mvu a 1950, John wayuvula afidi a mabundu mayingi e kuma bayikamenanga e vita. Awonso bavova vo ke diambi kwandi ko kw’Akristu mu nwana e vita. I bosi, wayuvula diambu diadi kwa Mbangi za Yave. Basadila Nkand’a Nzambi muna kunsonga e sambu bakala Akristu a tandu kiantete muna ntangw’a vita. John wavubwa muna mvu a 1955. Muna mvu walanda mono mpe yavubwa. Yeto awole twabakula vo twazola sadila Yave muna zingu ye ngolo zeto zawonso. (Nku. 37:3, 4) Muna ngonde a Yuli ya mvu a 1957, mono yo John twakazala.

 Nkumbu miayingi e lumbu kia lukazalu lweto kiayendanga betela ye lumbu kia lukutakanu lwa mvivu. Twayangalelanga kala entwadi ye mpangi zayingi ana bazitisanga longo. Muna mvu a 1958, twayenda kuna lukutakanu lwa mvivu lwa nsi zayingi mu nkumbu antete. Wantu atanu twatuka kuna Saskatchewan yo kwendela mun’ekalu kuna Mbanza Nova York. Wau vo mu mwini kaka twakangalanga, lumingu lwamvimba twavanga mu nzila, vava kuma kwafwanga twakubikanga nzo a ngoto ina twalekanga. Yindula kiese twamona vava twalwaka muna mbanza Bethlehem, Pensilvânia. Mpangi mosi watuvovesa vo twaleka muna nzo a yitu yandi. Wau vo watoma kutulunga-lunga kuna mvevo, twalwaka kuna Mbanza Nova York wavelela ye toma kuyikubika. O lukutakanu lwalu lwampwena lwa wokesa kiese kieto kia sadila Yave. Twamona ziku kia dina ntozi a nkunga kasoneka vo: “O mawete oku koko kwaku kwalunene, yakwele mvu.”—Nku. 16:11.

SALU KIA KIMVITI A NZILA

Muna mvu a 1959, twayantika salu kia kimviti a nzila. Twazingilanga vana ntandu a mongo muna mbanza Saskatchewan mun’ekalu twakitula se nzo. Kuna vala olenda mona e zunga kiampwena kina twasilanga umbangi.

Lumbu kimosi yatambula nkanda watuka kuna vula. Yayenda nzaki kuna kwasadilanga John yo mankalala. Muna nkanda wauna twabokelwa twenda sala se aviti a nzila a espesiale kuna zunga kia Red Lake, Ontario. Wau vo ke twazaya e zunga kiakina ko, twatala muna nenga kia nsi (mapa).

E zunga kiaki kiaswaswana kikilu ye mavata ma mpatu twakala. Owau twayenda zingila muna mbanza zakete za mfinda zatiminwanga wolo. Ekolo twavavanga fulu kia leka muna lumbu kiantete, dumbelele kimosi wawá vava twamokenanga yo mfinangani au. Vana vau wayenda dio zayisa kwa ngw’andi ona watuvana e fulu kia leka muna fuku wauna. Batusonga fulu kia leka mun’elundilu diakala ye mvindu. Muna lumbu kialanda, twasolola nzo yakala yo masuku mole, kansi ke yakala yo maza ye salanganu yakaka ko. Ziku dia yotela tiya kaka diakala mo. I bosi, twayangalala vava twasumba lekwa yakete muna vula diatekelwanga lekwa yasadilwa kala.

Ke mwakala nkutakani ko muna zunga kiakina kia 209 dia kilometa. Ndonga basadilanga muna fulu yatiminwanga wolo, ku nsi za mputu batuka; batulombanga kimana twabavavila Nkand’a Nzambi muna ndinga zau. Muna kolo kiakete, twayantika longoka Nkand’a Nzambi yo wantu 30 basonga luzolo lwambote. Vava twalungisa ngonde sambanu, twaziula nkutakani yakete.

Nkento mosi twalongokanga yandi Nkand’a Nzambi, nkaz’andi wabokela mfumu a dibundu diandi muna telefone kimana kansonga vo malongi ma luvunu kalongokanga. Vava twamokenanga, mfumu a dibundu wavova vo tufwete longanga elongi dia Nzambi mu Ntatu ye malongi makaka. O nkento wabonga e nsekol’a Nkand’a Nzambi ya Katolika kimana kasonga e ziku kia mana kavova. O mfumu a dibundu waveta Nkand’a Nzambi vana mesa yo vova vo ke diakala mfunu ko mu songa ziku kia konso diambu. Ekolo kavaika, wavova muna ndinga y’esi Ucrânia vo bafwete kutuyinga muna nzo au yo kutukanikina twalembi vutuka diaka. Kazaya wo ko vo John wabakulanga ndinga y’esi Ucrânia.

Ke vavioka kolo ko, twakatuka muna mbanza Red Lake kadi John wayantika longwa salu kia nkengi a zunga. Kansi, vioka mvu mosi, vava John kafilanga elongi dia luvubu muna lukutakanu lwa mvivu, eyakala diodio diabokela mfumu andi a dibundu wakala muna buka ki’awana bavubwa. Dina kavanga o mfumu a dibundu diamfila mu yantika longoka Nkand’a Nzambi yandi kibeni.

 SALU KIA NKENGI A ZUNGA

Muna salu kia nkengi a zunga twakala ye kiese kiakala kumosi y’esi nzo zaswaswana. Twavanganga kikundi y’awana batutambulanga muna nzo zau. Lumbu kimosi muna nsungi a kiozi batusonga e lombo muna suku diantandu. Muna mene-mene, twawanga mpangi ankento wanunu wakotanga malembe-malembe muna suku dieto yo lunga tiya. I bosi, watwasanga longa dia yowelela yo maza ma tiya kimana twayola yo kuyikubika. Yalongoka mayingi muna lulembamu lwandi ye ngemba kasonganga.

E salu kia nkengi a zunga kiansadisa mu toma finama Yave. Kuna Node ya zunga kia Alberta kwakala mbanza imosi yatiminwanga matadi mantalu. Mpangi mosi ankento wazingilanga muna zunga kiakina. E nkubik’a Yave aweyi yabadikilanga mpangi ndioyo wakala yandi mosi kaka? Muna konso ngonde sambanu twayendanga kunkingula. Nze una twavanganga muna nkutakani zanene, lumingu lwamvimba twananganga yandi, kutakana yandi yo vaika yandi ntwadi muna salu kia umbangi. Ediadi dia tusungamesanga o walakazi Yave kesonganga kwa konso meme diandi.

Twakwamanana kala ye ngwizani ambote y’awana batuvananga fulu kia leka. Ediadi dikunsungamesanga e nkele ya papela John kankayila mu nkumbu antete. Tusadilanga papela zazi muna soneka nkanda kwa akundi eto awaya. Yamu wau yiswekanga nkele yayi.

Vava twasalanga salu kia nkengi a zunga kuna Toronto, mpangi mosi kuna Betele dia Canadá watubokela muna telefone. Watuyuvula kana vo tulenda kwenda sadila kuna Betele. Nkia lumbu kazola vo twamvana e mvutu? Wavova vo: “Mbazi avo dilendakana.” Muna lumbu kialanda twatambulwila kwenda sadila kuna Betele.

SALU KIA BETELE

Konso ntangwa twasobanga e salu, twamonanga nsambu za kala oku koko kwa Yave. Eziku kia diambu diadi kiamoneka vava twalwaka kuna Betele muna mvu a 1977. O sala entwadi ye mpangi zakaka zakuswa diatusadisa mu toma bakula nkal’au y’etima diau muna Diambu dia Nzambi.

E zingu kiampa ku Betele kiambote kikilu. Kasikil’owu, vana fulu kia lundila e nlele muna nkele, owau tuna y’esuku diavaulwa dia lundila nlele. Tuna mpe ye nkutakani ina tukutakananga. Vana ntandu a salu kiame, okiyisa ampangi bekwiza kingulanga Betele kiese kiayingi dikuntwasilanga. Yitoma yangalelanga kubasasila salu kisalwanga ku Betele, wá mvovo miau mia lusanisinu yo vana mvutu za yuvu yau.

E mvu nzaki miavioka, muna mvu a 1997, John wabokelwa kimana kakota sikola y’Ambuta Befilanga Mavula kuna Patterson, Nova York. I bosi, batuyuvula kana vo tulenda kwenda sadila kuna Ucrânia. Batukasakesa twatoma yindula mu kuma kia diambu diadi yo samba. Vava kuma kwakiá, twakala ye mvutu zasikila. Twatambulwila kwenda sadila kuna Ucrânia.

SALU KIAKAKA KUNA UCRÂNIA

Muna mvu a 1992, twayenda kuna lukutakanu lwa mvivu lwa nsi zayingi muna mbanza St. Petersburg, Russia, i bosi, muna mvu a 1993 twayenda lungana diaka kuna mbanza Kiev, Ucrânia. O lukutakanu lwaluna lwatufila mu wokesa o zola muna mpangi zeto batuka kuna Europa Oriental. Muna mbanza a Lviv, Ucrânia twazingilanga mun’esuku diantandu muna nzo mosi yankulu. E zianela mantalani zakala ye yanzala kiadilanga e koko dia nsusu ambwaki ye sina dia nsusu diakala ye wana. Diadi diatusungamesanga e zingu kia Saskatchewan. Wantu kumi ye zole twazingilanga muna nzo yayina.  Lumbu yawonso muna mene-mene twaviokanga mbanza yawonso mu kwenda sala kuna Betele.

Aweyi twabadikilanga e zingu kuna Ucrânia? Twatoma kisakidikanga vava twakalanga ntwadi ye mpangi zayingi bazizidila ntota vava salu kieto kiasimwa yo siwa mu pelezo. Kansi, bazindalala ye kwikizi. Vava twabasanisinanga, bavovanga vo: “Mu ngolo za Yave twazindalela.” Ke basidi yindula ko vo mu ngolo za yau kibeni bazizidila. Kana nkutu owau, kele vo ovutwidi matondo kwa muntu ovangidi owete, muna songa vo Yave i Nto ya lekwa yawonso yambote, olenda kuvutula vo: “Tonda Yave.”

Wau vo kuna Ucrânia ndonga kia malu bekwendelanga muna tukutakanu, bekalanga ye ntangwa yafwana mu mokena yo kasakesa muntu yo nkw’andi. Tezo kia ola mosi ye ndambu bekangalanga. Muna tezo kia nkutakani 50 zina muna mbanza Lviv, nkutakani 21 mu vula dimosi dina ye Maseka mayingi ma Kintinu bekutakenenanga. Kina kia Lumingu, kiese kiayingi ditwasanga mu mona ulolo wa mpangi betukanga muna tukutakanu.

Vana vau twakulukiana ye mpangi z’akala y’akento, akwa ngemba, bevwanga akaka mfunu. Vava ikalanga ye nkakalakani za bakula ndinga, bekalanga yo luzindalalu lwa toma kunsasila. Nkumbu miayingi o zola kwau kumonekanga vana ndose zau.

O lukutakanu lwa mvivu lwa nsi zayingi lwakala muna mvu wa 2003 muna mbanz’a Kiev, lwatoma songa ziku kia zola kwakieleka vana vena mpangi zeto. Vava twakulumuka mun’ekumbi dia ntoto, dumbelele kimosi watufinama yo vova vo, “Mvididi, kimwene ko kuna kele nkak’ame.” Vava dumbelele kiaki kamona lapela zeto wabakula vo tu Mbangi za Yave. Wasonga unkabu yo lembi dila. Nkaz’a nkengi a zunga twakala yandi, kuna ngemba wanata kuna fulu kia eki Kivididi ye Kisolokele. Vana vau dumbelele wasolola nkak’andi. Yatoma sivika kikilu e vuvu kakala kiau dumbelele kiakina, kana una vo wavila va ndonga, watoma vuvama.

Muna ngonde a Mayu ya mvu a 2001 ampangi batuka muna nsi zayingi bayiza ku Ucrânia muna lukutakanu lwa ziula e vula dieto diampa. Kuna mfoko elongi dia espesiale, mpangi zayingi z’akala y’akento bayiza kingula e vula diampa dia Betele. Ke tusinga vilakana e lumbu kiakina ko. Diatoma kunsivikisa mu mona ampangi awaya bakala avuvama ye ngemba. Diatoma wokesa luyangalalu lwame muna nsambu za sadila Nzambi.

NSOBANI ZA KINSALUKISA

Diankenda kikilu kadi muna mvu wa 2004, John wasoloka ye kimbevo kia câncer. Twayenda kuna Canadá mu wukisa kimbevo kiandi. E lumbu kiantete kavangisa quimioterapia wafwa kiambu, muna kuma kiaki waviokesa tumingu twayingi muna suku dia lusadisu lwa nzaki. I bosi, wasikama. Kana una vo kalendanga vova ko, e ndose andi yasonganga kiese kamona mu kuma kia wantu awonso bangikulanga.

Kansi, kasasuka ko, wafwa kina kia 27 kia ngonde a Novemba ya mvu 2004. Yamona nze kikwa kiampwena kiakatuka mu to kiame. Mono yo John twakala ye kiese kia sadila Yave kumosi. Adieyi yafwana vanga? Yabaka nzengo zavutuka ku Ucrânia. Ivutulanga kikilu matondo mu kuma kia zola bekunsonganga ampangi ku Betele yamuna nkutakani.

Ke vakala lumbu ko twakibanza mu kuma kia zingu twasola. Zingu kiakiese twasola kumosi ye akundi ambote. Nzeye wo vo yakinu longoka mayingi mu kuma kia wete wa Yave. Ngina ye luzolo lwa kwamanana mu salu kiandi, kadi nzeye wo vo ‘okala oku koko kwalunene kwa Yave, nsambu zakwele mvu ditwasanga.’

[Babu muna lukaya lwa 6]

“Ke vakala lumbu ko twakibanza mu kuma kia zingu twasola”

[Foto ina muna lukaya lwa 3]

Vava yakazala yo John

[Foto ina muna lukaya lwa 4]

Vava yasalanga se mviti a nzila a espesiale kuna Red Lake, Ontario

[Foto ina muna lukaya lwa 5]

Mono yo John kuna Ucrânia 2002