Imonanga o Nkum’a Ludi kia Nkand’a Nzambi

LUSANSU LWA VITO FRAESE

NANGA e nkumbu Trentinara yanzenza kwa ngeye. Mbanza yakete kuna sude ya Nápoles, Itália. Mase mame yo mpangi ame Angelo i kuna bawutukila. Vava mpangi ame Angelo kawutuka, mase mame bayaluka yo kwenda zingila kuna Estados Unidos, kuna mbanza Rochester, Nova York, kuna yawutukila muna mvu wa 1926. Muna mvu wa 1922, o s’ame wazaya Alongoki a Nkand’a Nzambi, nkumbu bayikilwanga Mbangi za Yave muna tandu kiakina. Ke kolo ko, oyandi yo mama bakituka Alongoki a Nkand’a Nzambi.

O s’ame nlembami kakala, watokananga kwayingi. Kansi, o kondwa kwa unsongi makasi kwamfungisanga. Kayangalalanga ko mu mona una mfumu za mabundu bavunginikinanga wantu, muna kuma kiaki, wasadilanga konso elau mu zayisa e ludi kia Nkand’a Nzambi kwa wantu. Vava kakatuka muna salu, wakota muna salu kia ntangwa ke ntangwa yo zindalala muna salu kiaki yavana kimbevo ye nsungi a kiozi kiasaka kiamfila mu yambula e salu kiaki muna kimbuta kia mvu 74. Kana una vo i wau, wakwamanana sila umbangi tezo kia ola 40 yakuna 60 konso ngonde muna kimbuta kia vioka 90 lwa mvu. E mbandu kasonganga o s’ame yankasakesa kikilu. Kana una vo wazolanga sevesa, kavangilanga mambu mu nsaka ko. Nkumbu miayingi kavovanga vo: “E ludi ke diambu dia nsaka ko.”

O mase meto basiang’e ngolo za long’e Diambu dia Nzambi kwa yeto atanu. Yavubwa kina kia 23 kia ngonde Agositu, 1943. Muna ngonde a Yuni, 1944 yayantika sala se mviti a nzila. Mpangi ame ankento Carmela wasalanga se mviti a nzila kuna Geneva, Nova York, kumosi yo Fern wa nkundi andi a salu. Ke vavioka kolo ko, yabakula vo mpangi ankento ndioyo yandi okala se nkaz’ame. Muna kuma kiaki, twakazala muna ngonde Agositu, 1946.

Salu kia Kimisionario

E kiyekwa kiantete twatambula i kwenda sala nze aviti a nzila a espesiale kuna Geneva ye Norwich, Nova York. Muna ngonde Agositu, 1948, twakala y’elau dia kota kalasi kia 12 kia Sikola ya Ngiladi. I bosi, twafilwa kuna Nápoles, Itália kumosi ye Carl yo Joanne wa nkaz’andi ye Ridgeway. Muna kolo kiakina, e mbanza Nápoles mu vita yakala. Diampasi diakala mu solola e nzo ya futila. Muna kuma kiaki, ngonde zayingi twazingila mu nzo yakete ya masuku mole.

Vava yasansukanga yawanga mase mame bavovanga nding’a esi Nápoles. Muna kuma kiaki, o wantu babakulanga mana yavovanga muna ndinga Italiano, kana una vo yasangana ye Kingelezo. Diampasi diakala kwa Fern mu zaya ndinga yayi. Kansi kuna kwalanda, ndenda vova ye ziku kiawonso vo watoma zaya yo vova ndinga lutila nkutu mono.

Kuna lubantiku, muna mbanza Nápoles esi nzo mosi kaka ya wantu yá basonganga luzolo lwambote lwa wá e nsangu twasamunanga.  Fomo batekanga yasimwanga kwa luyalu. Konso lumbu, Teresa, mosi muna esi nzo yayi, wasobang’e mpw’andi. Muna mene, wamonekanga vo wavonga kadi wazadisanga e mvwatu miandi ye fomo. Muna masika, wamonekanga vo watoma tanda. Kansi, e ludi kiasoba kikilu esi nzo yayi. Wantu 16 muna esi nzo yayi bakituka Mbangi za Yave. Owau, tezo kia 3.700 ma Mbangi za Yave bena muna mbanza Nápoles.

Salu Kieto Kiasiwa Kitantu

Una twakala ngonde vwa kuna Nápoles, ayadi batukanikina vo ampangi yá muna yeto twakatuka muna mbanza yayi. Twayenda kuna Suíça yo kala ko ngonde mosi, i bosi twavutuka kuna Itália nze wantu bayenda mu nkangalu. Mono yo Fern twafilwa kuna Turim. Kuna lubantiku, mu nzo a nkento mosi twafutilanga ona wayambula vo twasadilanga e nzo andi akete ye kuku kiandi. Vava mpangi Ridgeway yo nkaz’andi balwaka kuna Turim, twayantika futila nzo mosi. Kuna kwalanda, akazi tanu a misionario twazingilanga mu nzo imosi.

Muna mvu a 1955, vava ayadi batukanikina vo twavaika mu mbanza Turim, nkutakani yá zampa zakivangamena kala. Vakala ye mpangi zazikuka bafwana lunga-lunganga nkutakani zazi. Ayadi batuvovesa vo: “Tuna ye vuvu vo vava yeno esi América nukwenda, akaka mwangana bemwangana.” Kansi, o wokela kwamoneka muna lumbu yalanda kwasonga vo Nzambi yandi osikidisanga e salu kieto. O unu, vioka 4.600 za Mbangi za Yave ye nkutakani 56 zina muna mbanza Turim.

Florença—Mbanza Yambote

Kuna kwalanda, twafilwa kuna mbanza Florença. Nkumbu miayingi twawanga e nsangu za mbanza yayi, vava mpangi ame ankento Carmela yo nkaz’andi Merlin Hartzler basalanga salu kia kimisionario. Se yindula e zingu muna mbanza yayi. E fulu iyikilwanga vo Piazza della Signoria, Ponte Vecchio, Piazzale Michelangelo ye Palazzo Pitti, yakitulanga e mbanza yayi se mbanza yambote. Diakiese diakala mu mona una esi Florença batambulwilanga e nsangu zambote.

Twalongokanga y’esi nzo mosi, i bosi se yo ngudi bavubwa. Kansi, o se fomo kanuanga. Muna mvu a 1973, Eyingidilu diasasila vo nua fomo evangu diasafu yo kasakesa atangi mu yambula evangu diadi. O wan’andi ambuta banwondelelanga vo kayambula nua fomo. Wabavovesa vo yambula keyambula,  kansi kalenda wo vanga ko. Lumbu kimosi muna fuku, o nkaz’andi watuma e nsimba zau za mvu vwa benda leka, kansi o ngudi kasamba ko. I bosi, o ngudi wamona vo diambi kavanga, muna kuma kiaki wakota kuna suku dia wana. Wabawana bavangidi kala e sambu. Wabayuvula vo: “Adieyi nulombele muna sambu?” Bavutula vo: “E Yave dodokolo, sadisa papa kayambula nua fomo.” O nkento wabokela nkaz’andi oku vo: “Wiza wá e sambu kia wan’aku.” Vava kayenda, wayantika dila yo vova vo: “Tuka o unu, kinua diaka fomo ko.” Walungisa dina kavova. Owau, 15 muna esi nzo yayi se Mbangi za Yave.

Twayenda Sadila Kuna África

Muna mvu a 1959 twafilwa kuna mbanza Mogadiscio, Somália kumosi ye mpangi zole za misionario, Arturo Leveris yo Angelo wa mpangi ame. Vava twalwaka, mavwanga makala ko ma mambu ma luyalu. Luyalu lwa Itália lwavava vana Somália e kimpwanza muna lutumu lwa Nações Unidas. Kansi, e mambu saka kaka masakanga. Esi Itália akaka ana twalongokanga yau bakatuka muna nsi yayi. Diampasi diakala mu sikidisa e nkutakani.

Muna kolo kiaki, o nkengi a zona wampovesa vo yakala nsadisi andi. Muna kuma kiaki, twayantika kingula nsi zakaka zakala lukufi. Akaka mun’awana twalongoka yau Nkand’a Nzambi banungunuka muna mwanda, kansi basisa nsi au mu kuma kia kitantu. Akaka basala kana una vo bamweswanga mpasi zayingi. * Tukasakeswanga kikilu vava tuyindulanga zola ye kwikizi kiau muna Yave.

Kuna Somália ye Eritréia e mbangazi ye kiozi ngolo kiakalanga. E madia makaka malambwanga, nitu mayandulanga. Nkumbu antete twadia madia mama kuna nzo a nlongoki a Nkand’a Nzambi, o nkaz’ame wavova kuna tusevo vo matu mandi mayandukidi mu kuma kia ndungu zasaka zasiwa muna madia.

Vava Angelo yo Arturo bafilwa ku fulu kiakaka, twasala yeto kaka. Diampasi diakala wau vo ke twakala yo muntu ko on’olenda kutukasakesa. Kansi, ediadi diatusadisa mu toma finama Yave yo kumbund’e vuvu. O kingula e nsi zina zasianga salu kieto kitantu, diakala se nto a lukasakeso lweto.

Kuna Somália, zingu kiampasi kiakala. Wau vo ke twakala ye geladeira ko, madia ma lumbu kimosi kaka twasumbanga, nze mbizi za maza, manga, kikila, mankondo, kokoti ye bundu yakaka. E má yamoyo itilumukanga yayingi yakala. Ezak’e ntangwa yatubelanga vana nsingu ekolo twalongokanga Nkand’a Nzambi yo  wantu. Wau vo twakala ye motorizada, ke diakala mfunu ko vo twakangala ola zayingi kuna nsi a mbangazi a mwini.

Twavutuka Kuna Itália

Muna lusadisu lw’akundi eto, twabaka e nzaza yatananga mankondo, mu vutuka kuna Itália mu kwenda lungana kuna lukutakanu lwa nsi zayingi lwakala kuna mbanza Turim muna mvu wa 1961. Twawá e nsangu vo kiyekwa kiakaka tuvewa. Muna ngonde a Setemba ya mvu wa 1962, twavutuka kuna Itália yo yantika e salu kia nkengi a zunga. Twasumba ekalu diakete dina twakangalelanga mu kingula zunga yole.

Una twazingila ku fulu kia mbangazi kuna África, owau twayenda zingila ku fulu kia kiozi. Muna mvu wantete, ekolo twakingulanga e nkutakani ya vata dimosi diakala va ndambu a mongo, twaleka mu nzo yalundilwanga titi ya bulu, ke yakala ye aquecedor ko. Muna kuma kia kiozi kiasaka, twaleka ye nzaka muna nitu. Muna fuku wauna, nsusu yá ye mbwa zole zafwa vana ndambu a nzo twaleka mu kuma kia kiozi.

Kuna kwalanda, yayantika sala se nkengi a mvivu. Muna mvu miami, twakangala muna zunga yawonso ya Itália. Nkumbu miayingi twakingula e zunga nze Calábria ye Sicília. Twakasakesanga aleke banungunuka muna mwanda yo kala y’ekani dia kituka se akuluntu a nkutakani, akengi a zunga ye mvivu yovo sadila kuna Betele.

Mayingi twalongoka kw’akundi eto akwa kwikizi ana basadilanga Yave ye nsi a ntima wawonso. Twayantika yangalela mpangi zazi mu kuma kia fu basonganga nze kwikizi muna Yave, kayila akaka, zola muna mpangi zau ye kuyivana kuna mvevo. Tukwendanga muna tukazalu tw’ampangi muna Maseka ma Kintinu. Ampangi bavewa nswa kwa luyalu yau bekazalesanga Ambangi za Yave. Muna mvu miavioka, ke muntu ko wayindulanga wo vo ediadi dilenda vangama. E nkutakani ke zivangilanga diaka tukutakanu mu kuku ya nzo za mpangi ko ngatu vwanda vana nti, nze una bavanganga kuna Turim. Owau, nkutakani zayingi zina ye Maseka mambote ma Kintinu mevananga nkembo kwa Yave. Muna tukutakanu twampwena, ke tulunganenanga diaka mu fulu yabatakana ko, kansi mu Maseka manene ma Lukutakanu. Ekwe kiese kia mona vo lutangu lw’ateleki lulweke se vioka 243.000. Vava twalwaka kuna Itália, ateleki 490 kaka twawana ko.

Nsola Yambote Twavanga

Tunwananga mpe ye mambu mampasi nze mayela y’etima dia vutuka kuna nsi eto. Konso  ntangwa Fern kemonanga e kalunga, okalanga y’etima dia vutuka. Se nkumbu ntatu kala kavangilu lupasu. Lumbu kimosi, vava kayenda fila elongi dia Nkand’a Nzambi, muntu mosi wanwanda e mbindi a sengwa. Ediadi diankotesa diaka mu lupitalu.

Ezak’e ntangwa tukendalalanga, kansi ‘tubundang’e vuvu muna Yave’ nze una wasonama muna Maniongo ma Yeremiya 3:24. Yave, Nzambi a lufiaulwisu. Lumbu kimosi, vava twakala twakendalala, Fern watambula nkanda wa lukasakeso watuka kwa mpangi Nathan Knorr. Wasoneka vo, tuka kawutukila lukufi ye mbanza Bethlehem, Pensilvânia, kuna Fern kayantikila salu kia kimviti a nzila, watoma wo zaya vo akento esi Pensilvânia nze yandi akwa nkuma ye fululu. Ludi kieleka kavova. Vioka mvu miayingi, tutambulanga lukasakeso lwa mpila mu mpila ye lutukanga kwa wantu ayingi.

Kana una vo tunwananga ye mpasi zayingi, tusianga ngolo za sala yo vema kwawonso muna salu kia umbangi. Fern watezanesa o vema ye Lambrusco, vinyo yambote ya Itália iyilanga ye fulufulu yo vova vo: “Ke tufwete yambula ko vo vema kweto kwa lembi kala ye fulufulu.” Una twasala vioka 40 ma mvu muna salu kia nkengi a zunga ye mvivu, twatambula kiyekwa kia kingula yo sikidisa buka ye nkutakani mu ndinga za nzenza. E buka yayi isilanga umbangi kwa esi Bangladesh, China, Eritréia, Etiópia, Gana, Índia, Nigéria, Filipinas, Sri Lanka ye nsi zakaka. Kana nkutu nkanda, ke wafwana ko mu yika mpila zayingi tumwenanga una nkum’a Diambu dia Nzambi usobelanga zingu ki’awana bemonang’e nkenda za Yave.—Mika 7:18, 19.

E lumbu yawonso tulombanga kwa Yave kakwamanana kutuvana ngolo kimana twazindalala sala salu kia umbangi. E kiese kia Mfumu i ngolo zeto. E kiese kiaki kikiesesanga meso meto yo kutukwikidisa vo nsola yambote twavanga muna zingu yo sayanesa e ludi kia Nkand’a Nzambi. —Ef. 3:7; Kol. 1:29.

[Mvovo Vana Yand’a lukaya]

[Ndandani za Mambu​/Mafoto zina muna lukaya lwa 27]

(Muna zaya una mena o mambu, tala muna nkanda)

Mase mame kuna Rochester, NY

1948

Vava yakota kalasi kia 12 kia Sikola ya Ngiladi kuna South Lansing

1949

Kumosi yo Fern vitila twenda kuna Itália

Kuna Capri, Itália

1952

Kumosi ye misionario zakaka kuna Turim ye Nápoles

1963

Fern kumosi y’alongoki andi akaka a Nkand’a Nzambi

“Ke tufwete yambula ko vo vema kweto kwa lembi kala ye fulufulu”