Kufwete Vilakana Yave ko

AKAKA muna Aneyisaele bavanga wo kala. Kansi, ayingi muna yau, wau i nkumbu antete basauk’o nkoko lembi diata maza. Yave waningamesa maza ma Nkoko a Yodani. Mazunda ma Aneyisaele basauka o nkoko vana ntoto ayuma yo kota muna Nsi a Nsilu. Nze una wavanga akulu au se vioka 40 ma mvu, vava basauka Mbu Ambwaki, ayingi mun’awana basauk’o Nkoko a Yodani nanga bavova vo: ‘Kisinga vilakana ko dina divangidi Yave.’​—⁠Yos. 3:​13-17.

Kansi, Yave wazaya wo vo akaka mun’Aneyisaele ‘nzaki bevilakana mavangu mandi.’ (Nku. 106:​13) Muna kuma kiaki, wavovesa Yosua wa mfidi a Isaele, kabonga matadi 12 muna nkoko yo kundika mo vana fulu kiantete beleka. Yosua wavova vo: “O matadi mama i luyindwilu kwa wan’a Isaele.” (Yos. 4:​1-8) E matadi mana makundikwa mesungamesa zula kia Isaele e mavangu manene ma Yave yo kubasonga e kuma bafwete kwamanena kunsadila ye kwikizi kiawonso.

Lusansu lwalu nga mfunu lwina kwa nkangu a Nzambi o unu? Elo. Yeto mpe ka tufwete vilakana Yave ko, tufwete kwamanana kunsadila ye kwikizi kiawonso. Nkanikinu miakaka miavewa kwa zula kia Isaele milenda mpe sadilwa kwa selo ya Yave o unu. Badika dina kavova o Mose: “Toma kutala, nkwa kala vo ovilakanwa Yave wa Nzambi aku, muna lembi lunda nkanikinu miandi, ye nzengo, ye mîna [miandi].” (Nsi. 8:​11) E mvovo miami misonganga vo o vilakana Yave kulenda fila muntu mu kunkolamena. Yeto mpe tulenda bwa mu vonza kiaki o unu. Vava kasonekena Akristu, Paulu wa ntumwa wabalukisa balembi landa ‘mbandu ya kolama’ yasonga Aneyisaele muna makanga.​—⁠Ayib. 4:​8-11.

Yambula twafimpa mambu makaka mabwa muna lusansu lwa Isaele mesonganga e kuma ka tufwete vilakena Nzambi ko. Vana ntandu, mbandu ya Aneyisaele wole akwa kwikizi ilenda kutusadisa mu sadila Yave yo luzindalalu ye kiese.

Kuma Tufwete Sungamena Yave

Muna mvu miawonso miakala Aneyisaele muna Engipito, Yave kasidi kubavilakana ko. ‘Wasungamena ekangu diandi yo Abarayama yo Isaki yo Yakobo.’ (Luv. 2:​23, 24) Dina kavanga muna kubakûla muna ubundu, ke bafwana dio vilakana ko.

Entete, Yave watwasa vuku vwa muna Engipito. Anganga za nkisi za Faro ke balenda vanga diambu ko mu vengomona vuku yayi. Faro wafidisa Yave e mpaka muna lembi yambula Aneyisaele. (Luv. 7:14–10:​29) Kansi, e vuku kina kiekumi kiafila ntinu ndioyo wa nkwa lulendo mu lemvokela Nzambi. (Luv. 11:​1-10; 12:​12) Yo Mose kuna ntu, wan’a Isaele kumosi ye ndonga y’awana bena vo ke Aneyisaele ko, nanga tezo kia 3.000.000 ma wantu, bavaika muna Engipito. (Luv. 12:​37, 38) Ke balwaka vala ko, Faro wasoba e ngindu. Wakubika makalu mandi ma vita ye makesa mandi, oma masunda ngolo muna tandu kiakina, mu landa abundu au. Kansi, Yave wavovesa Mose kanata Aneyisaele va fulu kia vonza kikilu, kiakala vana ndambu a Mbu Ambwaki, kiazungwa kwa miongo, kiayikilwanga vo Pi-aki-rote.​—⁠Luv. 14:​1-9.

Faro wabanza vo Aneyisaele babwidi mu ntambu, bakama bebakama kwa makesa mandi. Kansi, Yave wasia etuti dia tombe vana vakala Angipito yo sia elunzi dia tiya kuna ntwala Aneyisaele. I bosi, Nzambi  wabula maza ma Mbu Ambwaki yo ziula e nzila muna mbu. E yaka ya maza yakala yo lambuka kwa meta 15 kuna ndambu zau zole. Aneyisaele bayantika sauka mbu vana ntoto ayuma. Ke kolo ko, Angipito balwaka van’ekumu, yo mona Aneyisaele basaukanga.​—⁠Luv. 13:21; 14:​10-22.

Kele vo ntinu akaka nga wayambula landa Aneyisaele. Kansi Faro ke diau ko kavanga. Kuna lulendo lwawonso, wavovesa makesa mandi ye akwa mvalu balakama Aneyisaele muna mbu. Angipito bakota muna mbu. Kansi, una ke bafinamene Aneyisaele ko, baningameswa. Yave wakôla tungungu twa makalu ma esi Engipito.​—⁠Luv. 14:​23-25; 15:⁠9.

Ekolo Angipito banwananga ye makalu mau, Aneyisaele awonso balwaka kun’esambu diakaka. I bosi, Mose walambula koko kwandi kuna Mbu Ambwaki. Yave wavutulwisa maza. Faro ye makesa mandi balangwa kwa maza. Ke vakala mosi ko muna mbeni zazi wasala yo moyo. Aneyisaele bavuluzwa.​—⁠Luv. 14:​26-28; Nku. 136:​13-15.

E nsangu zazi zamwangana yo twasa wonga kwa esi zula yakaka. (Luv. 15:​14-​16) Una vavioka mvu makumaya, Rakabi wa mwisi Yeriko, wavovesa alangi wole a Isaele: ‘Wonga weno utuluakidi, . . . kadi tuwidi e ngyumisa kayumisa maza ma Mbu Ambwaki ova ndose eno o Yave, vava nwavaika muna Engipito.’ (Yos. 2:​9, 10) Kana nkutu esi zula yayi ke bavilakana ko una Yave kavuluzila nkangu andi. Kieleka, Aneyisaele kuma yayingi bakala yau mu lembi kumvilakana.

‘Wabalunga-lunga nze Mwan’a Disu Diandi’

Vava basauk’o Mbu Ambwaki, Aneyisaele balwaka muna Makanga ma Sinai, “makanga mampwena yo umbubu.” Vava bakangalanga muna nsi yayi ‘yayuma yakondwa maza,’ ngatu madia mu dikila nkangu wauna wawonso, Yave kabayambula ko. Mose wavova vo: ‘Yave wasolola Isaele muna nsi a makanga, muna mwangidinginza ye ngwodiana. Wanzunga yo kunlungalunga, wanlunga nze mwan’a  disu diandi.’ (Nsi. 8:15; 32:​10) Nzambi aweyi kabasadisila?

Yave wabavana “dia kun’ezulu,” kwayikilwanga vo mana, kwavaikanga mu mpil’esivi “vana ndose a makanga.” (Luv. 16:​4, 14, 15, 35) Yave wavaikisa mpe maza “muna nsenzele.” Muna lusadisu lwa Nzambi, e mvwatu miau ke miatiazuka ko ngatu vimb’o malu muna mvu 40 bakala muna makanga. (Nsi. 8:⁠4) O Yave adieyi kavavanga kwa yau? Mose wavovesa Isaele vo: “Toma kutala kaka yo si’etima dia lungalunga moyo aku, nkwa kala vo ovilakanwa mambu mamon’o meso maku, ke mekatuka muna ntim’aku e lumbu yawonso ya zingu kiaku.” (Nsi. 4:⁠9) Kele vo Aneyisaele basungamena una Yave kabavuluzila, badi zindalala kunsadila yo sia ngolo za lemvokela nsiku miandi. Aneyisaele adieyi bafwete vanga?

O Vilakana Kwabafila mu Kolamena Nzambi

Mose wavova vo: “Etadi dina diàwuta, olembi yindula, ovilakeno Nzambi.” (Nsi. 32:​18) Ke vavioka kolo ko, Aneyisaele bavilakana dina kavanga o Yave muna Mbu Ambwaki, e mpila kabasadisila muna makanga ye mambu makaka mambote kabavanga. Aneyisaele bakituka se akolami.

Vakala ntangwa ina Aneyisaele batumba Mose, wau vo ke bakala ye maza ko. (Nta. 20:​2-5) Muna kuma kia mana badianga, bavova vo: “E mioyo mieto mikankumuka dia kwaku kwayiva.” (Nta. 21:⁠5) Bakatikisa ngangu za Nzambi yo bembola Mose wa mfidi au yo vova vo: “Kele vo twafwila kweto muna Engipito! yovo twafwila muna makanga mama! . . . Twatumb’o ntu twavutuka kuna Engipito.”​—⁠Nta. 14:​2-4.

O Yave aweyi kamona vava Aneyisaele bankolamena? Vava kasungamena dina diavanga Aneyisaele, ntozi a nkunga wasoneka vo: “Ntelamena kwa bantelamena muna makanga, yo kumweses’e ntantu muna nsi ankatu! Bavutukidi, batambididi Nzambi, yo kendeleka Mvaudi a Isaele. Ke bayindwidi koko kwandi ko, e lumbu kabakûla muna ntantu. E nsia kasia sinsu yandi muna Engipito.” (Nku. 78:​40-​43) Elo, Yave wakendalala kikilu vava Aneyisaele bamvilakana.

Nzole ke Wavilakana Ko

Akaka muna Aneyisaele ke bavilakana Yave ko. Nzole muna yau i Yosua yo Kalebe. Bakala muna buka kia wantu 12 bafilwa tuka kuna Kadese-banea mu kwenda langa Nsi a Nsilu. Kumi muna yau batwasa nsangu zambi, kansi Yosua yo Kalebe bavova kwa nkangu vo: “E nsi  ina twaviokela twalanga yo, i nsi in’e mbidi a wete. O Yave ovo okutuyangalela, okutukotesa mu nsi yayi, yo kutuvana yo; e nsi ifwamfumukang’e kimvumina yo wiki. Kansi ke nutelamena Yave ko.” Vava nkangu bawa mvovo miami, bavava tubila Yosua yo Kalebe matadi. Kansi, yau nzole basikila yo bund’e vuvu muna Yave.​—⁠Nta. 14:​6-10.

Kuna kwalanda, Kalebe wavovesa Yosua vo: “Vava kantum’o Mose wa ntaudi a Yave tuka kuna Kadese-banea yalanga nsi; yakuntwasil’e nsangu ina yakala muna ntima. Kansi ampangi zame ana babàluka yame, baladisi ntima mia nkangu: vo i mono nsidi etima dia landa Yave wa Nzambi ame.” (Yos. 14:​6-8) Wau vo Nzambi babundang’e vuvu, Kalebe yo Yosua bazizidila mpasi zayingi. Babak’e nzengo za lembi vilakana Yave muna zingu kiau kiawonso.

Kalebe yo Yosua bavutula mpe matondo mu zaya vo Yave walungisa nsilu andi wa vana nkangu andi e nsi ambote iyimanga mbongo. Elo, Aneyisaele bafwana vutula matondo kwa Yave ona wabatanina. Yosua wasoneka vo: “O Yave kavana nsi kwa Isaele, ina kadila ndofi a vana kwa mase mau . . . Ke vakulukidi diambu ko, muna mawonso mambote kavovesa Isaele o Yave; mawonso malungana.” (Yos. 21:​43, 45) O unu, aweyi tulenda vutulwila matondo nze una wavanga Kalebe yo Yosua?

Tuvutulanga Matondo

Muntu mosi wa mumpina-Nzambi wayuvula vo: “Nki mvutula kwa Yave, muna mvevo andi wawonso kwa mono?” (Nku. 116:​12) Kana nkutu vava tuzinga yakwele mvu, ka tulenda futa mfuka tuna yau ko kwa Yave mu kuma kia mpila kekutusambulwilanga muna nitu yo muna mwanda ye dina kevanga muna kutuvuluza. Kieleka, ke vena ma tulenda futa Yave ko. Kansi, yeto awonso tulenda kumvutula matondo.

Nga luludiku lwa Yave lukusadisanga mu venga mpasi? O zaya vo Yave okulolokanga, nga dikusadisanga mu kala ye ntona zambote? E nluta mia mavangu mama ma Nzambi miakwele mvu. Ongeye mpe fwete kumvutulanga matondo ntangwa zawonso. Sandra, wa dumbelele kia mvu 14, mpasi zayingi kamonanga, kansi Yave wansadisa mu sunda  zo. Wavova vo: “Yalomba lusadisu kwa Yave muna sambu. Itoma sivikanga e mpila kekunsadisilanga. Owau, yabakula e kuma ese diame kampoveselanga e mvovo mina muna Ngana 3:​5, 6: ‘Bunda Yave e vuvu yo ntim’aku wawonso, kuyekamena waku umbakuzi ko: Muna ngyenda zaku zawonso untadila, oyandi osingika nzila zaku.’ Ngina ye vuvu vo Yave okwamanana kunsadisa nze una kekunsadisilanga o unu.”

Zindalala yo Songa vo Kuvilakananga Yave Ko

Nkand’a Nzambi uyikanga fu kiakaka kin’e ngwizani yo lembi vilakana Yave. Tutanganga vo: “O luzindalalu, mbula luazikul’e salu kiandi, nwazikuka, yo fwana, yo lembi kondwa ma.” (Yak. 1:⁠4) Adieyi divavwanga mu kala ‘wazikuka yo fwana’? Divavanga vo twayima fu ilenda kutusadisa mu zizidila mpasi yo bund’e vuvu muna Yave yo kala y’ekani dia sunda zo, lembi yoya. Luzindalalu lwalu kiese lutwasanga vava e ntota za lukwikilu zifokokanga. Elo, e ntota fokoka zifokokanga.​—⁠1 Kor. 10:13.

Mpangi mosi osadilanga Yave se mvu miayingi, oyelanga kimbevo kiampasi, wayika dina dikunsadisanga mu zizidila: “Isianga ngolo za yindula oma kevanganga o Yave, ke dina nzolele vanga ko omono. Luzindalalu luvavanga vo yasia sungididi mun’ekani dia Nzambi, ke mu zolela yame ko. Vava ikalanga mu mpasi, kivovanga ko vo, ‘E Yave, ekuma mpasi zazi zimbwididi’? Izindalala kaka kunsadila yo kumfinama kana nkutu vava ibwilwanga diambu dia kinsalukisa.”

O unu, Akristu akieleka besambilanga Yave “muna mwanda ye ludi.” (Yoa. 4:​23, 24) Buka kiaki ki’Akristu akieleka ke bevilakana Nzambi ko nze una wavanga zula kia Isaele. Kansi, o kala mosi muna nkutakani ke disongele ko vo konso muntu mu yeto osikila ye kwikizi. Nze Kalebe yo Yosua, yeto awonso tufwete vutulanga matondo yo zindalala muna salu kia Yave. Tuvwidi kuma yayingi mu vanga wo, kadi Yave okwamanana fila yo lunga-lunga konso muntu mu yeto mu lumbu yayi yambaninu.

Nze matadi mana kakundika o Yosua, lusansu lwa mana kavanga o Nzambi lukutusonganga e ziku vo kesinga yambula nkangu andi ko. Muna kuma kiaki, yambula wavova nze ntozi a nkunga ona wasoneka vo: ‘Nyindula mavangu ma YA; kadi nyindula masivi maku ma nz’ankulu. Mvunguta mavangu maku mawonso yo badika salu wasala.’​—⁠Nku. 77:​11, 12.

[Foto ina muna lukaya lwa 7]

Zula kiawonso kiakangalela vana “ntoto ayuma”

[Avwe a Foto]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Avwe a Foto]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Foto ina muna lukaya lwa 8]

Ekolo Aneyisaele bakala vana Kadese-banea, bafila alangi kuna Nsi a Nsilu

[Foto ina muna lukaya lwa 9]

Mu kuma kia ulolo wa mvu bakala muna makanga, Aneyisaele bafwana vutula matondo vava bakota muna Nsi a Nsilu

[Avwe a Foto]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Foto ina muna lukaya lwa 10]

O sia sungididi mun’ekani dia Yave dilenda kutusadisa mu zizidila mpasi