Diambu dia Yave Diamoyo

Mambu Mamfunu ma Nkanda mia Paulu kwa Tito, kwa Filemone ye kwa esi Ayibere

VAVA kavaikiswa muna pelezo e nkumbu antete kuna Roma muna mvu wa 61 wa Tandu Kieto, Paulu wa ntumwa wakingul’e sanga kia Kerete. Vava kazaya kimwanda kia nkutakani zakala mo, walomba kwa Tito vo kasala kuna Kerete mu kumika ampangi. I bosi, nanga kuna Makedonia, Paulu wasonekena Tito mu kunsadisa kalungisa mbebe andi yo songa vo Paulu wa ntumwa yandi wamvana e wisa kia sala salu kiaki.

Entete, una kavaikisu ko muna pelezo muna mvu wa 61, Paulu wasonekena Filemone, wa Nkristu wakala muna Kolosai. Muna nkanda wau, Paulu diambu kalomba kwa nkundi andi.

Muna mvu wa 61, Paulu wasoneka mpe nkanda kwa minkwikizi mia esi Ayibere bakala muna Yuda, mu kubasonga una nsambil’a Kikristu isundidi nsambil’a Kiyuda. Nkanda ntatu miami mivwidi luludiku lwamfunu kwa yeto.​—Ayib. 4:12.

KALA YO VIMPI MUNA LUKWIKILU

(Tito 1:1–3:15)

Una kamana vana luludiku lwa mpila kafwete ‘tumbikila ambuta muna mavata mawonso,’ Paulu waludika Tito vo ‘katumba kikilu [yimpumbulu], kimana bakala yo vimpi muna lukwikilu.’ Walukisa awonso bakala muna nkutakani a Kerete mu ‘lembi vanina vumi wa Nzambi o nkalu, yo kala nkal’a lulungalalu.’​—Tito 1:5, 10-13; 2:12.

Paulu wavana luludiku lwakaka kw’ampangi muna Kerete mu kubasadisa bakala yo vimpi wambote muna lukwikilu. Wakanikina Tito kavenga “mpaka zazowa . . . ye nzekani a nsiku.”​—Tito 3:9.

Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:

1:15​—E ‘ma yawonso’ aweyi ilenda kadila yavelela “kw’aveledi,” kansi yafunzuka “kw’awana basafuka, yo lembi kwikila”? Muna zaya e mvutu, tufwete teka bakula dina Paulu kazola vova vava kayika ‘ma yawonso.’ Paulu kayika ko mana mesimwanga muna Nkand’a Nzambi, kansi mana keyambulanga Nkand’a Nzambi vo konso muntu kasadila ntona zandi muna bak’e nzengo. Konso muntu una vo e ntona zandi ngwizani zina ye nkanikinu mia Nzambi, yawonso yavelela. Kansi kwa ndiona wina ye ngindu zabendomoka ye ntona zayiva, yawonso yafunzuka. *

3:5​—Akristu akuswa aweyi ‘bavuluzilwa muna nsukula’ yo ‘vangululwa muna mwand’avelela’? ‘Bavuluzwa muna nsukula’ wau vo Nzambi wabasukula, i sia vo, kubavelelesa muna menga ma Yesu ma kimenga kia lukulu. ‘Bavangululwa muna mwand’avelela’ kadi bakituka se “vangwa kiampa” nze wan’a Nzambi a mianda.​—2 Kor. 5:17.

Elongi kwa Yeto:

1:10-13; 2:15. Akuluntu Akristu bafwete kalanga ye unkabu mu singika evangu diambi muna nkutakani.

2:3-5. Nze muna tandu kiantete, mpangi zamakento bena vo azikuka muna mwanda, bafwete kala “akwa vumi muna fu yau, k’akumbi ko, ngatu bundunwa kwa vinyo yayingi, alongi a wau wambote.” Muna  mpila yayi, balenda longa ‘akento andumba’ muna nkutakani.

3:​8, 14. O sia ‘mavangu mambote o moyo’ diambu ‘diambote yo mfunu’ kadi dilenda kutusadisa mu sala kwayingi muna salu kia Nzambi yo kuyivambula ye nza yayi yambi.

DODOKELA “MUNA DIAMBU DIA ZOLA”

(File. 1–25)

Filemone wasanisinwa wau vo mbandu ambote kasonga ya ‘zola ye lukwikilu.’ Paulu ‘ekembo dingi, yo fiauzi’ kamona wau vo Filemone wakala se nto ya lukasakeso kwa mpangi zandi Akristu.​—⁠File. 4, 5, 7.

Muna songa e mbandu kw’akuluntu awonso, Paulu katumina ko vava kavova diambu dia Onesemo, kansi wadodokela “muna diambu dia zola.” Wavovesa Filemone vo: “Wau nsidi lemvo waku e vuvu, i isonekène, wau nzeye wo vo olut’o vang’owu mpovele.”​—File. 8, 9, 21.

Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:

10, 11, 18​—Aweyi Onesemo “wakondwa mfunu” kakitukila se ‘wamfunu’? Onesemo ntaudi ambi kakala, wakatuka muna nzo a Filemone muna Kolosai yo tina kuna Roma. Onesemo nanga nzimbu za mfumu andi kayiya zina kafuta muna nkangalu andi wa 1.400 za kilometa. Kieleka, kakala mfunu ko kwa Filemone. Kansi, ekolo kakala kuna Roma, Onesemo wasadiswa kwa Paulu yo kituka se Nkristu. Owau nze Nkristu, ntaudi ndioyo “wakondwa mfunu” wakituka se ‘wamfunu.’

15, 16​—Ekuma Paulu kalembi lombela Filemone kavevola Onesemo? Paulu wazola kaka kuyivana mu salu kavewa kia ‘samuna kintinu kia Nzambi, yo longel’o mambu ma Mfumu Yesu Kristu.’ Muna kuma kiaki, kazola kuyikotesa mu mambu makaka ko, nze mambu ma ubundu.​—Mav. 28:31.

Elongi kwa Yeto:

2. Filemone wayambula vo e nzo andi yakala se fulu kia tukutakanu tw’Akristu. Elau diampwena kikilu vava nzo eto ikalanga se fulu kia lukutakanu lwa salu kia umbangi.​—⁠Roma 16:5; Kol. 4:⁠15.

4-7. Tufwete vitang’o ntu muna sanisina mpangi zeto ana besonganga mbandu ambote ya lukwikilu ye zola.

15, 16. Vava tubwilwanga diambu diampasi muna zingu, katufwete telamanga moyo ko. Kadi, dilenda twasa nluta miambote, nze una usonganga nona kia Onesemo.

21. Paulu wazola vo Filemone kaloloka Onesemo. Oyeto mpe tufwete lolokanga mpangi ona utuvangidi e mbi.​—Mat. 6:14.

“TWENDA YAKUNA NZIKUKA”

(Ayib. 1:1–13:25)

Muna songa vo lukwikilu muna kimenga kia Yesu lusundidi mavangu ma Nsiku, Paulu wasonga o nene wa ndiona wayantika e Kikristu, e kinganga kiandi, kimenga kiandi kumosi y’ekangu diampa. (Ayib. 3:1-3; 7:1-3, 22; 8:6; 9:11-14, 25, 26) O zayi wau nanga wasadisa Akristu a esi Ayibere mu zizidila lubangamu vana moko m’Ayuda. Paulu wawondelela mpangi zandi esi Ayibere mu ‘kwenda yakuna nzikuka.’​—Ayib. 6:1.

Lukwikilu muna nkubik’a Kikristu, ekuma lunina o mfunu? Paulu wasoneka vo: “Ovo vakondelo lukwikilu, ke dilendakana ko, edi dia kunyangidika [Nzambi].” Wakasakesa esi Ayibere vo: “Mbula twalundumukina kuna zizi o nkula tusidilu,” muna lukwikilu.​—Ayib. 11:6; 12:1.

Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:

2:14, 15​—Wau vo Satana una ye “nkum’a fwa,” nga ediadi disongele vo lenda vonda konso muntu kazolele? Ve, kalendi ko. Tuka Satana kakolamena muna Edene, o luvunu lwandi lwatwasa lufwa, kadi Adami wasumuka yo sambukisa esumu ye lufwa  kwa wantu awonso. (Roma 5:12) Vana ntandu, selo ya Satana ova ntoto bebangikanga selo ya Nzambi yamu tezo kia kubavonda nze una bavanga kwa Yesu. Kansi ke sia ko vo Satana lenda vonda konso ndiona kazolele. Kele vo i wau, nga wavonda selo ya Yave yawonso kuna nz’ankulu. Yave otaninanga nkangu andi, keyambula ko vo Satana kabasukisa. Kana una vo Nzambi oyambulanga vo akaka mu yeto bavondwa mu kuma kia lubangamu lwa Satana, tulenda kala ye vuvu vo Nzambi osukisa mpasi zawonso kekutumwesanga Satana.

4:​9-11​—Aweyi ‘tukotelanga muna vundu [kia Nzambi]’? Kuna mfoko a lumbu sambanu ya sema, o Nzambi wavunda muna salu kiandi kia sema ye vuvu vo ekani diandi mu kuma kia ntoto ye wantu dilungana. (Etu. 1:28; 2:2, 3) Tulenda ‘kota muna vundu kiaki’ muna yambula mavangu ma nitu yo tonda e nkubik’a Nzambi ya luvuluku lweto. Vava tusonganga lukwikilu muna Yave yo lemvokela landa Mwan’andi ke mu landa zolela ya yeto kibeni ko, tukalanga ye luvuvamu ye kiese lumbu yawonso.​—Mat. 11:28-30.

9:16​—Nani “wasoneka” nkand’ekangu diampa? Yave yandi wakanga ekangu diampa, Yesu i ‘nsoneki.’ Yesu i Nkambami ekangu diadi, muna lufwa lwandi i kavanina kimenga kiavavwanga mu sikidisa ekangu diadi.​—Luka 22:20; Ayib. 9:15.

11:10, 13-16​—Nkia “mbanza” kavingilanga Abarayama? Ke mbanza ina ova ntoto ko, kansi ya kimwanda. Abarayama, “Yerusaleme ezulu” kavingilanga, i sia vo, Kristu Yesu ye 144.000 ana beyala yandi. Awana beyala kumosi yo Kristu kun’ezulu beyikilwanga mpe vo “mbanz’avauka, Yerusaleme ampa.” (Ayib. 12:22; Lus. 14:1; 21:⁠2) Abarayama wavingilanga vo kakala muna wisa kia Kintinu kia Nzambi.

12:2​—Nkia kiese “kasidilwa [Yesu]” kina ‘kazizidila e nti ampasi’? I kiese kia mona dina disinga lungisa e salu kiandi, nze velelesa nkumbu a Yave, tundidika e kimfumu kia Nzambi yo kûla wantu muna lufwa. Yesu watalanga mpe e nsendo wayala nze Ntinu yo sala nze Ngang’ambuta muna wete dia wantu awonso.

13:20​—Nkia kuma ekangu diampa diyikilwa vo dia “mvu ya mvu”? Mu kuma tatu: (1) Ke divingwa ko, (2) nluta miakwele mvu ditwasa, ye (3) e “mameme makaka” nluta mi’ekangu diampa bevwa mfunu kuna nima Armangedo.​—Yoa. 10:16.

Elongi kwa Yeto:

5:​14. Tufwete longokanga Nkand’a Nzambi yo sadila mana tulongokanga. Ke vena mpila yakaka ko tulenda vwila ‘ngangu zasinswa mu zaya mpambula za wete yo bi.’​—1 Kor. 2:10.

6:17-19. Muna kalanga ye vuvu kiasikila muna nsilu mia Nzambi, dilenda kutusadisa yo lembi yambula kangalela mu nzil’aludi.

12:3, 4. Vana fulu kia ‘yoya yo lebokw’e mioyo’ mu kuma kia mpasi yovo lubangamu, tufwete kwenda yakuna nzikuka yo wokesa e ngangu za zizidila e mpasi. Tufwete zizidila e mpasi “yamu menga,” i sia vo, yamuna lufwa.​—Ayib. 10:36-39.

12:13-15. Ka tufwete yambula ko vo e “mwanzi,” i sia vo, awana bevavanga vilwa muna mpila ivangilwanga mambu muna nkutakani, batuvengomona mu lembi ‘singika nzila za malu meto.’

12:​26-​28. E ‘lekwa yavangwa’ kwa wantu, ke kwa Nzambi ko, i sia vo e nza yayi yambi kumosi ye ‘zulu’ diambi, yifwaswa. Vava divangama, “ina yilembi nikunwa” kaka, i sia vo, Kintinu ye awana beyikamanga kio, besala. Muna kuma kiaki, diamfunu twakala y’etima dia samuna e Kintinu yo zingila e ngwizani ye nsiku mandi.

13:7, 17. Olemvokela luludiku lwalu yo sakalela akengi muna nkutakani dilenda kutusadisa mu sala yau kumosi.

[Mvovo Vana Yand’a lukaya]