Ke Twamona Wonga ko​—Kadi Yave Wakala Yeto

Lusansu lwa Egyptia Petridou

Muna mvu wa 1972, Mbangi za Yave kuna Chipre bakutakana muna mbanz’a Nicosia mu wa elongi diafilwa kwa mpangi Nathan H. Knorr, ona wavitang’o ntu vana vena Mbangi za Yave. Vava kambona, wambakula vana vau, una kiyisunzwidi ko, wangyuvula: “Nga owanga e nsangu za mpangi kuna Engipito?” Mvu 20 miavioka tuka twazayanena yo mpangi Knorr kuna mbanz’a Alexandria, Engipito, kuna yawutukila.

K IA 23 kia Yanuali, 1914, yawutuka muna mbanz’a Alexandria. Mono i mwan’antete muna wana yá. E fulu twasansukila lukufi ye mbu. Alexandria mbanza yambote, itomene zayakana mu kuma kia lusansu lwandi ye nzo zatungwa mo. Wau vo esi Mputu vamosi bazingilanga y’esi Árabe, yeto wana twalongoka vova ndinga ya Árabe, Kingelezo, Kifalansa ye Italiano kumosi ye Kingerekia, ina vo i nding’a mase meto.

Vava yafokola tanga sikola, yayantika sadila mu nzo ya tungila mvwatu mia mpila ya esi França. Yazolanga kikilu tunga e mvwatu miantalu mia wan’amakento. Yazolanga mpe o sambila yo tanga Nkand’a Nzambi, kana una vo kiatoma bakulanga ko mana yatanganga.

Muna mvu mia 1930, yazayana ye toko dia mwisi Chipre. Vana ntandu a longoka salu kia nwana, Theodotos Petrides walongoka mpe salu kia vang’e mbolo yo sadila mu kompani diatoma zayakana dia vang’e mbolo. Theodotos wayantika kunzola, mono mwan’a ndumba a nitu zakete ye nsuki zandombe. Nkumbu miayingi, wayimbilanga e nkunga mianzola mia Kingerekia vana zianel’a suku diame. Kina kia 30 kia ngonde ya Yuni, 1940 twakazala. Lumbu yakiese kikilu yakala. E nzo twazingilanga lukufi yakala y’eyi ya ngudi ame. Mwan’eto antete, John, wawutuka muna mvu wa 1941.

Twalongoka e Ludi kia Nkand’a Nzambi

Theodotos kayangalelanga diaka dibundu dina twasambilanga ko. Wayantika yuvula yuvu yayingi mu kuma kia Nkand’a Nzambi. Lembi kunzayisa, wayantika longoka Nkand’a Nzambi ye Mbangi za Yave. Lumbu kimosi, ekolo yakala muna nzo yo mwan’eto ansedia, nkento mosi wadodela e kielo yo kumpana finkanda fiakala ye nsangu za Nkand’a Nzambi. Muna song’o luzitu, yavwanda yo yantika fio tanga. I bosi, wampana nkanda miakaka mikiesesanga Nkand’a Nzambi. Nkanda miau mimosi ye mina Theodotos katwasa oku nzo eto.

Yamvovesa vo: “E nkanda miami ngina miau. Vanga luzolo wakota mu nzo.” Vana vau, yayantika  yuvula ulolo wa yuvu kwa Eleni Nicolaou wa Mbangi a Yave. Kuna luzindalalu lwawonso, wasadila Nkand’a Nzambi mu kumpan’e mvutu. Yatoma yangalala kikilu. Yayantika bakula oma mena muna Nkand’a Nzambi. Ekolo twamokenanga, Eleni wamona e foto dia nkaz’ame. Wavova vo: “Eyakala diadi inzeye!” E mbumb’a Theodotos yazayakana. Yasivika kikilu vava yabakula dina kavanganga. O Theo ku lukutakanu lwa Mbangi za Yave kayendanga, lembi kunzayisa. Vava Theodotos kavutuka kuna nzo, yamvovesa vo: “Kuna wayenda kina kia Lumingu, omono mpe kwenda ikwenda yaku lumingu lwalu.”

Muna lukutakanu lwantete yayenda, tezo kia wantu kumi balongokanga o nkand’a Mika. Yayangalela mawonso bavovanga. Tuka wauna, konso Kiatanu mu masika, George Petraki yo nkaz’andi Katerini bayizanga kutukingula mu longoka yeto o Nkand’a Nzambi. O s’ame ye yaka yitu yame ke bazolanga ko vo twalongoka ye Mbangi za Yave. Kansi, o mpangi ame ankento kasianga kitantu ko, kana una vo kakituka Mbangi a Yave ko. E ngudi ame walongoka mpe e ludi kia Nkand’a Nzambi. Muna mvu wa 1942, mono yo Theodotos kumosi yo ngudi ame, twavubwa muna mbu kuna Alexandria mu songa kuyiyekola kweto kwa Yave.

Mpasi Zakota mu Zingu Kieto

Muna mvu wa 1939, e Vit’Anzole ya Nz’Amvimba yayantika. Kuna lubantiku lwa mvu wa 1940, Erwin Rommel wa Mfumu a makesa ma Alemanha ye makalu mau ma vita, bafinama e mbanz’a El Alamein, vo i mbanz’a Alexandria yabakama kala kwa makesa ma Grã-Bretanha. Twayantika kutika madia mayingi. I bosi, Theodotos wafilwa kwa mfumu andi a salu kuna mbanz’a Port Taufiq, lukufi ye mbanz’a Suez, mu kwenda kala se mfidi a salu kia vang’e mbolo, i ngyenda twayenda zingila muna mbanza yayina. Yakala dimosi yo nkaz’andi bena vo Mbangi za Yave, bavovanga nding’a Kingerekia, bayantika kutuvava. Wau vo ke bazaya fulu twazingilanga ko, bayantika sil’o umbangi mu nzo ye nzo yavana batusolola.

Ekolo twakala kuna Port Taufiq, twalongoka Nkand’a Nzambi yo Stavros yo Giula Kypraios kumosi yo wan’au, Totos yo Geogia, twakituka se akundi. Wau vo Stavros watoma zolanga longoka Nkand’a Nzambi, wavutulanga e ola ya lolozi a nzo au e manima kimana twalembi baka ekumbi diansuka mu kala kaka yau yo mokena yakuna dingi-dingi.

Ngonde 18 twakala kuna Port Taufiq, i bosi twavutuka kuna Alexandria, vava ngudi ame kayela. Wafwa ye kwikizi muna Yave muna mvu wa 1947. Nkumbu miayingi, twamonanga una Yave kasadilanga mpangi zazikuka muna mwanda mu kutukasakesa. Twatambulanga mpe misionário bayendanga muna nsi za kinzenza,  vava e nzaza zina bakangelelanga zaningamanga kuna Alexandria.

Kiese ye Mpasi

Muna mvu wa 1952, yawuta mwan’eto anzole, James. Wau vo tu mase, twazayanga o mfunu wa sansa o wan’eto mu mpila ina balenda nungunukina muna mwanda. Muna kuma kiaki, e nzo eto yakala se fulu kia lukutakanu, twatambulanga mpe ampangi bena muna salu kia ntangwa ke ntangwa. Ediadi diasadisa mwan’eto antete, John, mu zola e ludi kia Nkand’a Nzambi yo yantika salu kia kimviti a nzila vava kakala nleke. Muna kolo kiakina, wayendanga kuna sikola mu fuku kimana kafokola tanga sikola.

Ke vavioka kolo ko, Theodotos wabakama kimbevo kia ntima yo kanikinwa vo kayambula e salu kasalanga. O mwan’eto James, mvu nyá kaka kakala. Aweyi tuvanga owau? Nga Yave kasia nsilu ko vo: “Kumoni wonga ko, kadi ngina yaku”? (Yes. 41:​10) Se yindudi e kiese twamona muna mvu wa 1956 vava twalombwa mu sala se aviti a nzila muna mbanz’a Ismailia, lukufi ye Canal de Suez. E mvu mialanda miampasi miakala kuna Engipito, ampangi zeto lukasakeso bavwanga o mfunu.

Muna mvu wa 1960, twayaluka muna Engipito, konso muntu, nkutu mosi kaka ya nlele kanata. Twayenda kuna Chipre, kuna nsi a nkaz’ame. Muna kolo kiaki, e kimbevo kia Theodotos kiasaka, kalendanga diaka sala ko. Kansi, mpangi mosi anzolwa yo nkaz’andi batuvana e suku muna nzo au. Diankenda kikilu vo, mvu miole kaka miavioka, nkaz’ame wafwa, yasala kaka yo mwan’eto ansuka, James. John, ona wayiza zingila mpe kuna Chipre, wasompa, wakala ye esi nzo andi ana kafwete lunga-lunga.

Lusadisu Muna Ntangw’a Mpasi

I bosi, Stavros Kairis yo nkaz’andi Dora bayambula vo twakala muna nzo au. Yafukama yo tonda Yave muna lungisa e nsatu zeto. (Nku. 145:​16) Vava mpangi Stravos yo nkaz’andi Dora babak’e nzengo za teka nzo au yo tunga nzo yakaka yo tunga Eseka dia Kintinu vana yanda, batutungila finzo fia masuku mole.

Kuna kwalanda, James wasompa. Yandi yo nkaz’andi basala salu kia kimviti a nzila yavana kiawutuka mwan’antete muna wana nyá bawuta. Muna mvu wa 1974, vioka mvu miole tuka mpangi Knorr katukingulwila, mvwangalakani yakota  muna luyalu kuna Chipre. * Wantu ayingi kumosi ye Mbangi za Yave basisa nzo zau yo tina mu fulu yakaka. Mosi muna yau i mwan’ame John. Wayaluka yo kwenda zingila kuna Canadá kumosi yo nkaz’andi yo wan’au atatu. Kansi, muna kolo kiakina, twayangalala mu mona e mpila lutangu lwa ateleki a Kintinu lwawokelanga kuna Chipre.

Vava yayantika tambula nzimbu zifutwanga awana beyambulang’e salu mu kuma kia kinunu, yayantika sala kwayingi muna salu kia umbangi. Kansi ke vavioka mvu miayingi ko, yabakama kimbevo yo kwenda zingila kuna nzo a mwan’ame James ye esi nzo andi. Vava kimbevo kiame kiasaka, yakoteswa mu nzo ya wukila mbevo yo kala mo tumingu twayingi, i bosi yafilwa kuna nzo ilunga-lunganga anunu. Kanele vo mu mpasi yakala, yasilanga umbangi kwa madotolo, ambevo ye kw’awana bayizanga kutukingula. Yavaulanga mpe ntangwa ya kala y’elongi dia mono kibeni. Muna lusadisu lwa mpangi zame za mwanda, yalendanga kwenda kun’Elongi dia Nkanda dia Nkutakani, lukufi ye nzo twakalanga.

Lufiaulwisu Muna Kinunu Kiame

Itoma fiaulwiswanga kikilu vava iwanga e nsangu z’awana twasadisa kumosi yo Theodotos. Ayingi muna wan’au y’atekelo bena mu salu kia ntangwa ke ntangwa. Akaka besadilanga kuna Austrália, Canadá, Inglaterra, Grécia ye Suíça. O unu, mwan’ame John yo nkaz’andi yo wan’au ku Canadá bezingilanga. Mwan’au antete ankento yo nkaz’andi mu salu kia kimviti a nzila bena. O mwan’au ansuka ankento, Linda yo nkaz’andi Joshua Snape, babokelwa mu kwenda tanga Kalasi kia 124 kia Sikola ya Ngiladi.

Mwan’ame James yo nkaz’andi owau kuna Alemanha bezingilanga. Awole muna wan’au ku Betele besadilanga, omosi kuna Atenas, Grécia, wakaka kuna Selters, Alemanha. Mwan’au ansuka, kumosi yo mwan’au ankento yo nkaz’andi, aviti a nzila kuna Alemanha.

Mambu mayingi tusinga zayisa kwa ngudi ame yo nkaz’ame Theodotos vava bevutuka muna lufuluku. Beyangalala o mona evwa diantalu basisa kwa esi nzo zau. *

[Mvovo Vana Yand’a lukaya]

[Mvovo mia Sina mina muna lukaya lwa 24]

Nkumbu miayingi, twamonanga una Yave kasadilanga mpangi zazikuka muna mwanda mu kutukasakesa

[Nenga kia Nsi kina muna lukaya lwa 24]

CHIPRE

NICÓSIA

MBU A MEDITERRÂNEO

ENGIPITO

CAIRO

Alexandria

El Alamein

Ismailia

Suez

Port Taufiq

Suez Canal

[Avwe a Foto]

Based on NASA/Visible Earth imagery

[Foto ina muna lukaya lwa 23

Yo Theodotos muna mvu wa 1938

[Foto ina muna lukaya lwa 25]

Mwan’ame James yo nkaz’andi

[Foto ina muna lukaya lwa 25]

Mwan’ame John yo nkaz’andi