Munu butukaka na mvula 1927 na buala mosi ya fioti pembeni ya Chicago, na Illinois, na États-Unis. Bibuti na munu vuandaka na bana 5​—Jetha, Don, munu, Karl, mpe Joy. Beto nionso beto vuandaka na nzengolo ya kusadila Yehova na ntima na beto ya mvimba. Jetha kotaka na kalasi ya zole ya Gileade na 1943. Don kotaka na Betele ya Brooklyn, na New York na 1944, Karl na 1947, mpe Joy na 1951. Kifuani na bau ya mbote, mpe ya bibuti na munu, simbaka mpenza ntima na munu.

Bibuti na munu vuandaka bantangi ya Biblia yina zolaka Nzambi mingi mpe balongaka beto bana nzola yango. Kasi, tata na beto vuandaka zitisa diaka ve mabundu na manima ya kusala lokola soda na Europe, na Mvita ya ntete ya yinza ya mvimba. Mama na beto, vuandaka na butondi mingi na Nzambi mutindu tata na beto kufuaka ve na mvita yango, yandi tubilaka yandi: “Karl, beto kuenda na eglize mutindu beto mesanaka kusala yau.” Papa vutulaka: “Munu kekuenda bika beno kuna, kasi munu kekota ve.” Mama yuvusaka: “Samu na yinki?” Yandi vutulaka: “Na mvita, bamfumu ya mabundu yina vuandaka sambila na dibundu kaka mosi kasi na babuala mesuasana, vuandaka sakumuna basoda yina vuandaka nuana na basoda ya dibundu na bau ya buala yankaka! Nzambi vuandaka na yinki ndambu?”

Na manima ntangu mama na beto vuandaka na eglize, Bambangi ya Yehova zole kuizaka na yinzo na beto. Bapesaka papa bavolimi zole ya mukanda Lumière (yina bimaka na Anglais), yina vuandaka tubila mukanda ya Emoniseli. Papa sepelaka na yau mpe yandi ndimaka kubaka yau. Ntangu mama monaka mikanda yango, yandi bandaka kutanga yau. Mpe kilumbu mosi, yandi monaka noti na zulunalo mosi ya buala yango yina vuandaka lomba na muntu nionso yina kesepela kulonguka Biblia na lusadusu ya bavolimi zole ya mukanda Lumière. Yandi ndimaka kukuenda kulonguka. Ntangu yandi kumaka, nketo mosi yina mepusana na bamvula kuizaka zibula porte. Yandi simbaka mosi ya mikanda yango, mama yuvusaka, “Beno kelongukaka mukanda yango awa?” Nketo yango tubaka: “Ee, nge lenda kota.” Sabala yina landaka mama nataka beto bana na yandi nionso, mpe na manima beto bandaka kukuenda mbala na mbala.

Na lukutakanu mosi, muntu yina vuandaka tuadisa lombaka munu munu tanga Nzembo 144:15, yina metuba ti bantu yina kesambilaka Yehova kevuandaka na kiese. Verse yango simbaka ntima na munu, mutindu mosi na baverse zole yayi yankaka​—1 Timote 1:11, yina ketubaka ti Yehova kele “Nzambi ya kiese,” mpe Baefese 5:1, yina kekindisaka beto beto kuma “bantu yina kelandaka kifuani ya Nzambi.” Munu bakusaka ti munu fueti sepela na mambu yina munu lenda sala  samu na Mvangi na munu mpe kupesa yandi matondo samu na lokumu yango​—yau nde mambu zole yina munu salaka na luzingu na munu ya mvimba.

Kimvuka yina meluta pene vuandaka na distanse ya bakilometre 32 kukatuka na Chicago. Atako plina, beto vuandaka kuenda na balukutakanu mpe nzayilu na munu ya Biblia kulaka. Munu kena kuzaba diaka na diluaku mosi ntuadisi ya lukutakanu ponaka Jetha samu yandi pesa mvutu. Ntangu munu vuandaka kuwa yandi, munu kukitubilaka: ‘Munu zabaka mvutu yango. Munu vuandaka na dikoki ya kunanguna diboko mpe kupesa mvutu.’ Munu bandaka kubongisa mpe kupesa bamvutu na bampova na munu mosi. Diambu meluta mfunu, mutindu mosi na bampangi na munu, munu kulaka na kimpeve. Munu bakaka mbotama na 1941.

Munu kekanisaka mingimingi na lukutakanu ya nene ya 1942 na Cleveland, na Ohio. Bambanza yankaka kuluta 50 ya États-Unis landaka yau na nzila ya telefone. Dibuta na beto vuandaka na tenta kintuadi na mabuta mingi yankaka pembeni ya kisika yina lukutakanu yango vuandaka salamina. Mvita ya zole ya yinza ya mvimba vuandaka tatamana, mpe bakumaka kutelemina mingi Bambangi ya Yehova. Na nkokila mosi, munu monaka grupe mosi ya bampangi ya bakala yina telemisaka bantomabilu na bau mpe minda na yau tadisaka na ndambu ya kan. Bau nionso babakaka nzengolo ya kupona bantu samu basunga bantomabilu na bau mpipa ya mvimba. Kana bamemona mua kidimbu ya yikiyiki, yalombaka bampangi yango pedisa minda ya bantomabilu samu bantu ya kinkesi bika mona mbote mpe bavuandaka bula baklakson. Na mutindu yango bantu yankaka lendaka pesa lusadusu na nsualu. Munu vuandaka kukitubila, ‘Bisadi ya Yehova kele ya kubongama samu na mambu nionso!’ Diambu mosi ve ya yimbi salamaka, mpe lokola munu kukimonaka na lutanunu, munu vuandaka na dikoki ya kuleka.

Na manima ya bamvula, na kukanisaka na lukutakanu yango, munu kebakusaka ti mama na munu vuandaka na wonga ve mpe yandi vuandaka kukitungisa ve. Yandi tulaka ntima na yandi nionso na Yehova mpe na nkubukulu na yandi. Munu kesala zimbakana ve kifuani na yandi ya mbote.

Ntangu fioti tekila lukutakanu yango, mama kumaka mpasudi nzila ya ngonda na ngonda. Na yau yandi vuandaka tula dikebi mingi mpenza na badiskur yina vuandaka tubila kisalu ya spesiale ya ntangu nionso. Ntangu beto vuandaka vutuka na yinzo, yandi tubaka: “Munu zolaka sepela kutatamana kisalu ya mpasudi nzila, kasi munu kekoka ve kusala yau mpe kukokisa mbote bansatu ya dibuta na beto.” Mpe yandi yuvusaka beto kana beto lenda sadisa yandi. Beto ndimaka, na yau yandi lombaka mosimosi kati na beto yandi bongisaka shambre mosi to zole tekila dejene. Ntangu beto vuandaka kuenda na ekole, yandi vuandaka tala kana yinzo mebongisama mbote mpe na manima yandi vuandaka kuenda samuna. Yandi vuandaka nketo mosi yina vuandaka na mambu mingi ya kusala, kasi yandi vuandaka sundola ve bana na yandi. Ntangu beto vuandaka vutuka samu na kudia mpe na manima ya kalasi, yandi vuandaka ntangu nionso vana samu na beto. Bilumbu yankaka na manima ya kalasi, beto vuandaka kuenda samuna kintuadi na yandi, yasadisaka beto beto bakusa yinki zola monisa kuvuanda mpasudi nzila.

Munu kumaka mpasudi nzila ntangu munu vuandaka na mvula 16. Atako papa kumaka ntete ve Mbangi ya Yehova, yandi vuandaka sepela na mambu yina munu vuandaka sala. Na nkokila mosi, munu tubilaka  yandi ti atako munu salaka ngolo, munu bakaka ve muntu yina ndimaka kulonguka Biblia. Na manima ya mua ntangu, munu yuvusaka papa: “Nge kesepela kulonguka Biblia na munu?” Yandi kanisaka fioti mpe yandi ndimaka. Na yau, nlonguki na munu ya ntete ya Biblia vuandaka tata na munu. Yavuandaka lokumu samu na munu!

Beto longukaka mukanda “La vérité vous affranchira.” Na manima ya mua ntangu, munu bakusaka ti papa sadisaka munu samu munu vuanda nlonguki mpe nlongisi ya mbote kuluta. Na kifuani, na nkokila mosi, na manima ya kutanga paragrafe mosi, yandi tubaka: “Munu mebakusa mambu yina mukanda yayi metuba. Kasi yinki mutindu nge mezaba ti mukanda yango kena kutuba kedika?” Munu kukibongisaka ve samu na yau, na yau munu tubaka: “Munu kele ve na mvutu na ntangu yayi, kasi na ndongokolo kekuiza, munu kepesa nge mvutu.” Mpe munu salaka yau. Munu monaka baverse yina vuandaka ndimisa disolo yina beto vuandaka tubila. Na manima, munu vuandaka kukibongisa mbote samu na ndongokolo na beto mpe munu longukaka kusosasosa. Yasadisaka munu mpe tata na munu beto kula na kimpeve. Yandi vuandaka sadila mambu yina yandi vuandaka longuka mpe yandi bakaka mbotama na 1952.

Munu katukaka na yinzo ntangu munu kumaka na mvula 17. Jetha a kumaka misionere, mpe Don, Betelite. Bau nionso zole bavuandaka zola biyekua na bau, yavuandaka kindisa munu mpenza. Na yau munu fulusaka formilere ya Betele mpe ya Ekole ya Gileade mpe munu bikaka nionso na maboko na Yehova. Yinki salamaka? Babokidisaka munu na Betele na 1946.

Na manima ya bamvula, munu kokisaka biyekua mingi ya kusuasana na Betele, na yau munu longukaka mambu mingi ya yimpa. Na bamvula 75 yina mesala na Betele, balongisaka munu mutindu ya kupesa maboko na kisalu ya kubongisa mikanda mpe mutindu ya kusala na comptabilité. Munu longukaka diaka kusala kisalu ya kutinda mpe kubaka bima na pore. Kasi, yina meluta, munu kesepelaka na malongi nionso ya Biblia yina beto kebakaka na Betele na nsambudulu ya sunka mpe na baprograme yankaka.

Munu bakaka diaka malongi na leki na munu ya bakala, Karl, yina kotaka na Betele na 1947. Yandi vuandaka nlonguki mpe nlongisi ya makoki ya Biblia. Kilumbu mosi, munu lombaka yandi sadisa munu samu na kubongisa diskur mosi yina bapesaka munu. Munu tubilaka Karl ti munu bongisaka deja makanisi mingi kasi munu vuandaka zaba ve mutindu ya kusadila yau. Yandi sadisaka munu na kuyuvusaka munu kaka: “Joel, yinki kele yintu ya diambu ya disolo na nge?” Munu bakusaka yandi mbala mosi​—yalombaka munu sadila kaka makanisi yina kele na nguizani na disolo na munu mpe munu katula yankaka. Munu kezimbakanaka ve dilongi yango.

Samu na kuvuanda na kiese na Betele, beto fueti kukipesa na kisalu ya kusamuna, mpe yalenda  sala ti beto kutana na mambu ya kukindisa. Diambu yina munu kena kubambuka na yau salamaka na nkokila mosi na Bronx, na New York City. Munu mpe mpangi mosi ya bakala beto kuendaka tala nketo mosi yina ndimaka deja kubaka Yinzo’a zulu ya Nkengi mpe Lamuká! Beto bandaka disolo na kutubaka: “Nkokila yayi, beto kena kusadisa bantu balonguka mambu ya mfunu ya Biblia.” Yandi tubaka: “Kana yametadila Biblia, beno kota.” Beto tangaka mpe beto tubilaka baverse mingi yina kena kutubila Kimfumu ya Nzambi mpe yinza ya yimpa. Kondua ntembe yakamuisaka yandi, mpe yandi bokidisaka bankundi na yandi mingi samu bavuanda na beto sabala landaka. Yandi mpe bakala na yandi kumaka bisadi ya kukuikama ya Yehova.

Munu salaka bamvula 10 samu na kusosa nkuelani tekila munu kutana na nkuelani na munu. Yinki sadisaka munu samu munu baka nketo ya mbote? Munu sambilaka Yehova mpe munu kanisaka samu na mambu yina munu kesepela kusala na nketo na munu na manima ya kukuelana na yandi.

Lukutakanu ya nene yina landaka na 1953 na Yankee Stadium, munu kutanaka na mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Mary Aniol. Yandi mpe Jetha kotaka na kalasi ya zole ya Gileade, mpe basalaka lokola bamisionere kisika mosi. Na kiese nionso, Mary tubilaka munu mambu metadila kisalu na yandi ya misionere na Caraïbes mpe bandongokolo ya Biblia yina yandi tuadisaka na bamvula yango nionso. Ntangu beto zabanaka mbote, beto bakusaka ti beto vuandaka na lukanu mosi ya kimpeve. Beto kumaka zolana mingi, mpe beto kuelanaka na avril 1955. Na mitindu mingi, Mary monisaka ti yandi vuandaka dikabu yina katukaka na Yehova mpe kifuani ya mbote ya kulanda. Yandi vuandaka sepela na konso kiyekua yina bavuandaka pesa yandi. Yandi vuandaka kisadi ya ngolo, yina vuandaka tudila mpenza bantu yankaka dikebi, mpe yina vuandaka tula mambote ya Kimfumu na kisika ya ntete. (Mat. 6:33) Beto salaka kisalu ya kizungidila samu na bamvula tatu, mpe na 1958, babokidisaka beto na Betele.

Munu longukaka mambu mingi na Mary. Na kifuani, na ebandeli ya dikuela na beto, beto bakaka nzengolo ya kusala ndongokolo na beto ya Biblia, beto vuandaka tadila na mbala mosi baverse kana 15. Kana mosi na beto metanga kitini mosi, beto vuandaka pesa komantere ya baverse yango mpe beto vuandaka tubila mutindu ya kusadila yau na luzingu na beto. Mbala mingi Mary vuandaka tubila munu mambu yina yandi longukaka na Gileade to na kisalu na yandi ya misionere. Masolo yango sadisaka munu munu bongisa diaka mutindu na munu ya kusala badiskur mpe munu zaba mutindu ya kukindisa bampangi ya banketo.​—Mas. 25:11.

Nketo na munu ya nzola Mary kufuaka na 2013. Munu kevingilaka na nsatu ya ngolo kumona yandi na yinza ya yimpa! Kasi na ntangu yayi, munu kele na nzengolo ya kutatamana kulonguka mpe kutudila Yehova ntima ya mvimba. (Mas. 3:5, 6) Munu kebakaka lukindusu mpe kiese na kukanisaka na mambu yina bisadi ya Yehova kesala na yinza ya yimpa. Na kifuani, bakelonguka mambu ya yimpa yina metadila Nlongisi na beto ya Nene! Na yau, munu ketatamana kupesa yandi matondo samu na mambu nionso yina yandi melonga munu tii bubu yayi mpe samu na mitindu mingi yina yandi memonisina munu nlemvo na yandi ya nene.