Дәрса математикайе тәрʹа чәтьн ә? Дьбә кӧ тӧ гәрәке һе рʹьнд һин би. Спортеда жи һәрге тӧ сьст и, гәрәке һе зедә пева мьжул би. Дьԛәԝьмә сәбәба ԝан һʹәму чәтьнайед тә ԝе йәкеда нә, кӧ тӧ хәԝа хԝә настини. Ԝәре әм пебьһʹәсьн чьма әв ӧса фәрз ә.

•  Чьма гәрәке хәԝа хԝә бьстиньн?

•  Чь рʹийа тә дьгьрә кӧ ԝәʹдәда рʹазейи?

•  Чь дькари бьки, кӧ хәԝа хԝә бьстини?

•  Һьнә щаһьл чь дьбежьн

Дохдьр дьбежьн, ԝәки щаһьл гәрәке һәр рʹож ԝәкә 8-10 сьһʹәта рʹазен. Ле чьма хәԝ ӧса фәрз ә?

• Хәԝ аликʹарийе дьдә, кӧ һʹьш рʹьнд бьхәбьтә. Дьбежьн, ԝәки хәԝ «һʹьш тʹер дькә». Хәԝа баш аликʹарийе дьдә кӧ мәкʹтәбеда рʹьнд һин би, спортеда сәрфьраз би, ӧса жи рʹьнд щурʹә-щурʹә шьхӧла бьки.

• Хәԝ бәшәра мәрийа хԝәш дькә. Чахе мәрьв хәԝа хԝә настинә, жь бо ве йәке әԝ мәʹдәкьри, бехәйсәт у бинтәнг дьбә. Әв йәк ӧса жи хьраб һʹӧкӧм дьбә сәр һәләԛәтийа ԝи тʹәви мәрьва.

• Хәԝ али ажована дькә фәсал бьн. Ль гора леколина Ԝәлатед Йәкбуйи, ажованед 16-24 сали һьмбәри ажованед 40-59 сали «ԝәкә дӧ щара зедәтьр дькʹәтьнә ԛәзийе, чьмки хәԝа хԝә нәдьстандьн».

• Хәԝ сьһʹәт-ԛәԝата мә баш дькә. Хәԝ аликʹарийе дьдә бәдәна мә, кӧ шанә у тамаред хуне бенә хԝәйкьрьне у тʹәзәкьрьне. Хәԝа баш мәрийа жь хӧртбуне, нәхԝәшийа шәкьр у инсулте хԝәй дькә.

Рʹаст ә хәԝ гәләк керһати йә, ле диса жи гәләк щаһьл хәԝа хԝә настиньн. Мәсәлә, Елейна йа кӧ 16 сали йә, дьбежә:

«Дәрсдара мә пьрс да шагьрта, ԝәки әԝана сьһʹәта чәнда рʹадьзен. Һʹәчʹи зәʹф жь ԝан готьн, кӧ шәв сьһʹәта 2 рʹадьзен, һьнәка готьн ԝәки һәла һе бәрбанге сьһʹәта 5 жи рʹадьзен. Тʹәне шагьртәки гот, ԝәки еваре 21:30 рʹадьзе».

Чь рʹийа тә дьгьрә кӧ хәԝа хԝә бьстини?

Хәбәрдана тʹәви һәвала. «Һеса йә һʹәта дәрәнг рʹунейи у бадиһәва ԝәʹде хԝә хәрщ ки, илаһи чахе тʹәви һәвала йи» (Памела).

Гәләк шьхӧл. «Әз һʹьз дькьм рʹазем, ле жь бо графика хԝәйә чәтьн, хԝәрʹа ԝәʹдә навиньм кӧ рʹазем» (Анна).

Һащәтед әләктроник. «Жь бо тʹела хԝәйә мобил әз нькарьм хәԝа хԝә бьстиньм. Гава әз нав-щийада мә жи, мьнрʹа ԛәԝат лазьм ә, ԝәки бькарьбьм хԝә бьгьрьм тʹеле һьлнәдьм» (Аниса).

• Ньһерʹандьна хԝә сәр хәԝе бьгӧһезә. Кʹьтеба Пироз дьбежә: «Бь арамийе тʹьжибуна ләпәки, жь дӧ ләпед тʹьжи йед кӧ бь кʹәде у жь хәбата кӧ жь бо гьртьна байе ԛәнщтьр ә» (Ԝаиз 4:6). Хәԝ нә бона һʹәԝасе йә, ле лазьм ә. Бе хәԝе те нькарьби шьхӧле хԝә рʹьнд бьки, һәла һе те нькарьби жь ԝәʹдәдәрбазкьрьне ләзәте жи бьстини!

• Тедәрхә, чь рʹийа тә дьгьрә кӧ хәԝа хԝә бьстини. Мәсәлә, тӧ тʹәви һәвалед хԝә гәләк щар һʹәта дәрәнг рʹудьнейи? Йан дәрсед тәйи мәкʹтәбе у щабдарийед мале гәләк ьн? Йан жи дьԛәԝьмә жь бо тʹела хԝәйә мобил тӧ дәрәнг рʹадьзейи у ниве шәве жи һʹьшйар дьби.

Бьфькьрә: Дьԛәԝьмә тәрʹа лазьм бә гәләк ԛәԝате бьди хәбате, кӧ хԝә контрол ки, сәва кӧ ԝәʹдәда рʹазейи. Ле әв йәк һежайи йә! Мәтʹәлок 21:5-да те готьне: «Тʹьвдира мәрьве хирәт әʹсә кʹаре тинә».

Һәмьки чь кӧ кʹаре дьдә мәрьвәки, бона мәрьвәки дьн дьбәкә кʹар нибә. Мәсәлә, кәсәк шәв дьһа рʹьнд рʹадьзе, һәрге нивро һʹәвәки рʹазе. Ле мәрьвед дьнрʹа жь бо ве йәке дькарә чәтьн бә еваре рʹазе. Тедәрхә, кӧ бона тә ԝе чь дьһа баш бә. Жере чәнд ширәт тенә дайине:

• Пешда бона хәԝе хԝә һазьр кә. Пешийа рʹазане, хԝә сьст кә у һеса бә. Әв йәк ԝе али тә бькә зу хәԝрʹа һәрʹи.

  «Әз сәр хԝә дьхәбьтьм, кӧ һʹәму шьхӧлед хԝә зу хьлаз кьм, сәва кӧ пешийа рʹазане дәрһәԛа ве йәке бәрхԝә нәкʹәвьм» (Мариа).

• Дәрәще бьгьрә дәсте хԝә. Изьне нәдә кӧ дәрәщә тә контрол кьн. Дәԝсе графика хԝә ӧса чекә, кӧ бькарьби рʹьнд хәԝа хԝә бьстини.

  «Сәва кӧ хԝә баш тʹәхмин кьм әз гәрәке һʹәйшт сьһʹәта рʹазем. Мәсәлә, һәрге лазьм ә сьбәтьре зу рʹабьм, әз пешда сафи дькьм, кӧ сьһʹәта чәнда гәрәке рʹазем» (Винсент).

• Хԝә ль графике бьгьрә. Сьһʹәтед тәйә биоложи ԝе һьнге рʹьнд бьхәбьтьн, һәрге тӧ хԝәха ԝана контрол бьки. Дохдьр дьбежьн, ԝәки тӧ гәрәке һәр рʹож ԝәʹдәкида рʹазейи у һʹьшйар би. Сәр хԝә бьхәбьтә, кӧ бькарьби һәма мәһәк жи ӧса бьки, у те хԝә дьһа баш тʹәхмин ки.

  «Һәрге һәр рʹож тӧ ԝәʹдәкида рʹазейи, рʹожа дьн тӧ хԝә рʹьһʹәт у бь ԛәԝат тʹәхмин ки. У һәр шьхӧле хԝә тӧйе бькарьби дьһа рʹьнд бьки» (Щаред).

• Синора дайнә кӧ чьԛас ԝәʹдә тʹәви һәвала дәрбаз ки. Кʹьтеба Пироз дьбежә, ԝәки әм «хԝәгьрти ... бьн», у дькʹәвә нава ве йәке әԝ, кӧ чаԝа әм ԝәʹде хԝә дәрбаз дькьн (1 Тимотʹейо 3:2, 11).

  «Әз һин бум хԝәгьртьне бьдьмә кʹьфше у тедәрхьм, кӧ евара чьԛас ԝәʹдә тʹәви һәвалед хԝә хәбәр дьм. Һәрге әз синора данәйньм, тьштәки ԝе зийан кʹәвә, у һәмьки әв хәԝ ә!» (Ребека).

• Бьра һащәта тәйә әләктроник жи «һеса бә»! Ԝе баш бә, кӧ сьһʹәтәк пешийа рʹазане һʹәму һащәтед хԝәйә әләктроник бьди алики, нәкʹәви интернете у һәрге һәвалед тә еваре тәрʹа ледькьн, щаба ԝан нәди. Дохдьр дьбежьн, ԝәки әԝ шәԝԛа жь екранед тʹелефоне, таблета у телевизийоне, чәтьн дькьн кӧ мәрьв һеса рʹазе.

  «Мәрьв дьфькьрьн, ԝәки тӧйе һәр рʹож 24 сьһʹәта бәр тʹелефоне би. Ле һәрге тӧ бь рʹасти дьхԝази хәԝа хԝә бьстини, гәрәке тʹелефона хԝә бьди алики» (Йулиса).