1-3. (a) Omolwashike tashi dulika Ester a li a tila okuya komushamane waye? (b) Omapulo elipi hatu ka kundafana e na sha naEster?

ESTER okwa li ta kendabala okungungumaneka omutima waye eshi a li popepi nokufika moshihale shomombala, muSusan. Kasha li shipu kuye, molwaashi ongulu yohamba oya li ya tungwa monghedi oyo tai dimbulukifa keshe umwe oo te uya okutalela po kutya, omu na omulumenhu omunaenghono, oo e li yo omushamane waEster nohe li ifana ye mwene “ohamba inene.” Pashihopaenenwa, omwa li mu na omafano eemhedi di na omavava, ovaumbi vomauta, eenghoshi da takelwa mekuma di na omaluvala mawa e lili noku lili haa vema, eengudi domamanya noihongwafano i kumwifi. Oya li ya tungilwa polwaamba lomhunda Zagros ponhele ya lalakana opo omunhu ta dulu okumona omeva mayela omulonga waChoaspes.

² Ahasveros haye ngeno a li a teelelika a ninge omushamane waEster. Omulumenhu oo ka li tuu a yooloka ko kwaao okakadona okadiinini okaJuda keshe ka li ngeno ka teelela okukala ka hombolwa kuye! * Ka li a shikula oihopaenenwa ngaashi shaAbraham, oo a li a tambula ko nelininipiko omayele aKalunga eshi a li a lombwelwa a pwilikine komukainhu waye Sara. (Gen. 21:12) Ohamba oyo otashi dulika ya li ihe shii sha kombinga yaJehova Kalunga kaEster, nosho yo eemhango daye. Ahasveros okwa li e shii omhango yomuPersia oyo ya shilika nokuli oshinima osho Ester a li pokuninga. Oshike mbela osho Ester a li e li pokuninga? Omhango oyo oya ti kutya, keshe oo ta ka holoka koshipala shohamba yaPersia ina ifanwa ko, ota ka tokolelwa efyo. Ester okwa li ta i kohamba nonande ka li a ifanwa. Eshi a li ta ehene popepi noshihale shomeni, opo a li ta dulu okumonika kohamba i li kolukalwapangelo, otashi dulika a li nokuli e udite ta ka fya. — Lesha Ester 4:11; 5:1.

³ Ndele mbela omolwashike a li te litula moshiponga? Oshike hatu lihongo keitavelo lomukainhu oo mudidilikwedi? Tete na tu ka tale kutya osha enda ngahelipi opo Ester a ninge omumbada wohamba muPersia.

4. Onakudiwa yaEster oya li ya tya ngahelipi, nosha enda ngahelipi opo a ka kale namhedi yaye Mordekai?

⁴ Ester okwa li ofiye. Katu shii shihapu kombinga yovadali vaye ovo ve mu luka edina Hadassa, oshitya shoshiHeberi “myrtle,” tashi ti, ongala iwa itoka. Eshi ovadali vaEster va fya, umwe womovakwanedimo laye omulumenhu omunanghenda wedina Mordekai, okwa li a ninga omutekuli waye noku mu fila oshisho. Mordekai okwa li mhedi yaye, ashike okwa li omukulunhu lela kuye. Okwa li a eta Ester meumbo laye nokwa kala te mu file oshisho nawa ngaashi ashike omonakadona. — Ester 2:5-7, 15.

5, 6. (a) Ongahelipi Mordekai a li a tekula Ester? (b) Ester naMordekai ova li nonghalamwenyo ya tya ngahelipi muSusan?

⁵ Mordekai naEster ova kala ve li moupongekwa moshilandopangelo shaPersia, omo tashi dulika va li ve na okulididimikila omasheko noutondwe omolwelongelokalunga neemhango odo va li tava kendabala okushikula. Ndele Ester okwa kala e na ekwatafano liwa namhedi yaye oo e mu honga kombinga yaJehova, Kalunga omunanghenda oo a kala nokuxupifa ovapiya vaYe momaudjuu monakudiwa note ke shi ninga natango. (Lev. 26:44, 45) Osha yela kutya Ester naMordekai ova li ve na ekwatafano lopahole la kola.

⁶ Osha fa shi li ngaha kutya, Mordekai okwa li ha longo mohotengulu yomoshilando shaSusan, a li alushe ha kala omutumba poshivelo pamwe novapiya vakwao vohamba. (Ester 2:19, 21; 3:3) Ombibeli inai popya lela shi na sha neputuko laEster ashike otashi dulika tu fike pexulifodiladilo kutya okwa kala ta file oshisho mhedi yaye neumbo lavo, olo tashi dulika la li moshitukulwa sha hepa. Otashi dulika a li ha hafele okuya komalandifilo muSusan, oko ovahambwidi voingoli noisilveri nosho yo ovashingifi hava kala tava ulike oipindi yavo. Ester ka li a diladila kutya ota ka kala monhele youdjeko ya tya ngaho; ka li a teelela onghalamwenyo yaye i ka lunduluke.

7. Omolwashike Vasti a li a kanifa oufembanghenda wokukala omumbada, noshidjemo osha li shike?

⁷ Efiku limwe muSusan omwa li mwe lihanena ehokololo li na sha noupyakadi moukwaneumbo wohamba. Poshivilo shinene,  Ahasveros okwa li ta hafifa omalenga aye neendja diwa nomaviinyu, nokwa li a tokola okwiifana omumbada waye, Vasti, oo a li ta tyapula e likalela novakainhu. Ashike Vasti okwa li a anya ko. Molwaashi oya li ya fya ohoni noya handuka, oya li ya pula ovayandjimayele vayo kutya Vasti na pewe ehandukilo la tya ngahelipi. Oshidjemo osha li shike? Ohamba oya li ya tokola kutya ita kala vali omumbada ndele ota pingenwa po. Ovapiya vohamba ova hovela okwoongela oukadona vawa moshilongo, omo ohamba tai ke lihoololela mo omumbada mupe. — Ester 1:1–2:4.

8. (a) Omolwashike Mordekai tashi dulika a li e na omalipulo shi na sha naEster eshi ta kulu? (b) Ongahelipi hatu dulu okutula moilonga etaleko lopaMbibeli li na sha nouwa wokoshipala? (Tala yo Omayeletumbulo 31:30.)

⁸ Natu kale nee ngeno twa fa tu wete Mordekai ta tale Ester nohokwe e udite etumba ye te lipula kutya mumwaina okwa kula nokwa ninga omukainhu wondjelo iwa. Ombibeli oya ti: “Ndele ye okwa li okakadona kawa kondjelo yako nokoshipala shako.” (Ester 2:7) Ombibeli oya popya shi na sha nouwa wokoshipala kutya oshinima shiwa, ashike omunhu okwa pumbwa yo okukala omunaendunge nomulininipiki. Ngeenge hasho, omunhu ota ka kulika omaukwatya mai ngaashi ounhwa, elinenepeko nosho yo oikala ikwao ii yomutima. (Lesha Omayeletumbulo 11:22.) Mbela oto diladila kutya osho oshoshili? Shi na sha naEster, mbela ouwa waye owa li tau ke mu kwafela ile owa li tau ke mu ningifa a kale e na ounhwa? Efimbo olo tali ka ufa.

9. (a) Oshike sha li sha ningwa po eshi ovapiya vohamba va didilika mo Ester, nomolwashike okutopoka kwaye naMordekai kwa li kudjuu? (b) Omolwashike Mordekai a efa Ester a hombolwe komulumenhu oo ehe fi omwiitaveli? (Mwa kwatelwa oshimhungu.)

⁹ Ovapiya vohamba ova li va didilika mo Ester. Ova li ve mu kufa puMordekai nove mu twala koshihale shohamba osho shi li kombinga ikwao yomulonga. (Ester 2:8) Oshi na okukala sha li shidjuu kuvo aveshe vavali okutukauka, molwaashi ova kala ve li ngaashi xe nomonakadona. Mordekai ka li a hala omonakadona a hombolwe komulumenhu ehe fi omwiitaveli, kutya nee ohamba, ashike ka li e na eshi ta dulu okuninga po. * Ester oku na okukala a li a pwilikina nawa komayele oo a li ta pewa kuMordekai ofimbo ina kufwa po puye. Eshi a li ta twalwa keumbo lohamba muSusan, okwa li te lipula neenghono. Onghalamwenyo yaye otai ka kala ya tya ngahelipi?

10, 11. (a) Onghedi yaEster ipe yokukalamwenyo oya li tai dulu oku mu kuma ngahelipi? (b) Mordekai okwa li a ulika ngahelipi kutya okunakonasha nonghalonawa yaEster?

¹⁰ Onghalamwenyo yaEster oya li ya lunduluka filufilu. Okwa li  mokati ‘koukadona’ vakwao ovo va ongelwa okudja koitukulwa yokokule mouhamba waPersia. Eenghedindjikilile, omalaka noikala yavo oina okukala ya yoolokafana neenghono. Oukadona ova li va yandjwa komupashukili Hegai nova li ve na okufewekwa oule womudo, naasho osha li sha kwatela mo okufulwa nomaadi edimba liwa. (Ester 2:8, 12) Onghedi yokukalamwenyo ya tya ngaho, oya li tai dulu okunwefa mo ovakainhu ovo ovanyasha va kale ashike tava yandje elitulemo keholokepo lavo, va kale ovalinenepeki nove na omhepo yefiyafanepo. Mbela osho osha li sha kuma ngahelipi Ester?

¹¹ Kapa li nande omunhu umwe a li te lipula unene shi na sha naEster e dule Mordekai. Ombibeli oya ti kutya efiku nefiku okwa li ha ende popepi noshihale shovakainhu opo a ude kutya Ester oku li po ngahelipi. (Ester 2:11) Mordekai oku na okukala a li ha kala e udite etumba ngeenge ovanhu, tashi dulika ovapiya vomombala,  tave mu lombwele kutya Ester ote shi endifa nawa. Omolwashike mbela?

12, 13. (a) Ovanhu ovo va li va mona Ester ova li ve mu uditile ngahelipi? (b) Omolwashike Mordekai a li a hafa okushiiva kutya Ester ka li e liholola kutya ye Omujuda?

¹² Hegai okwa li e hole Ester, onghee hano, okwa li a ungaunga naye nonghenda, nokwa li e mu pa oukadona ovapiya va-7 nonhele iwaelela mongulu yovakainhu. Ehokololo ola ti: “Ester okwa pandwa kuaveshe ovo ve mu mona.” (Ester 2:9, 15) Mbela ovanhu aveshe ova li ashike ve mu hokwa omolwouwa waye? Ahowe.

¹³ Pashihopaenenwa, Ombibeli oya ti: “Ester okwa li ina holola oshiwana shaye noludi laye, shaashi Mordekai okwe mu lombwela e he shi hepaulule.” (Ester 2:10) Mordekai okwa li a lombwela Ester a ha lombwele ovanhu kutya ye Omujuda, molwaashi okwa li e shi shii kutya vamwe vomouhamba waPersia ove tonde oshiwana shaye.  Ka li tuu a hafa okushiiva kutya Ester natango okwa li e na omhepo yeendunge noyeduliko nonande ka li vali puye.

14. Ongahelipi ovanyasha kunena tava dulu okushikula oshihopaenenwa shaEster?

¹⁴ Ovanyasha kunena navo otava dulu okuhafifa ovadali vavo ile ovo tave va tekula. Nonande ova kale va dingililwa kovanhu ovo ihava yavala, inava koshoka paenghedi ile ovakwanyanya, otava dulu okuhenuka omanwefemo mai nokudiinina omifikamhango odo ve shii kutya oda yuka nonande ovadali vavo kave va wete. Ngeenge ova ningi ngaho, ngaashi Ester, otava hafifa omutima waXe womeulu. — Lesha Omayeletumbulo 27:11.

15, 16. (a) Omolwashike Ester a li a hokiwa kohamba? (b) Omolwashike omalunduluko oo a li a ningwa monghalamwenyo yaEster tashi dulika a li eshongo kuye?

¹⁵ Eshi olufo laEster la fika opo a ka holoke koshipala shohamba, okwa li a pewa oufemba opo a hoolole keshe osho tashi dulika a li a pumbwa opo a dule okuweda ko kewapalo laye. Molwaashi Ester okwa li e na ondjele, ka li a pula shihapu shi dulife pwaasho Hegai a li e mu lombwela. (Ester 2:15) Okwa li a didilika kutya ouwa hao ashike tau dulu oku mu ningifa a kale a hokiwa kohamba, ndele ota ka kala a hokiwa ngeenge okwa kala e na ondjele nomulininipiki. Mbela okwa li ngoo e li mondjila?

¹⁶ Ombibeli oya ti: ‘Nohamba i hole Ester komesho yovakainhu aveshe ye mu hokwa ndele ye mu filaonghenda komesho youkadona aveshe. Ndele yo oye mu dika komutwe waye oshikoroni shohamba ndele ye mu ninga omumbada ponhele yaVasti.’ (Ester 2:17) Oshi na okukala sha li shidjuu kokakadona okalininipiki okaJuda ka tambule ko onghedi ipe yokukalamwenyo eshi ka ninga omumbada mupe, omukainhu wohamba oyo ya li inaenghono kombada yedu pefimbo opo. Mbela ondodo yaye ipe oya li ye mu ningifa a kale e na ounhwa?

17. (a) Omeenghedi dilipi Ester a kala omuduliki kuxe omutekuli? (b) Omolwashike oshihopaenenwa shaEster sha fimana kufye kunena?

¹⁷ Hasho nandenande. Ester okwa kala nokudulika kuxe Mordekai, omutekuli waye. Ka li a holola kutya naye owomoshiwana shOvajuda. Kakele kaasho, eshi Mordekai a li a holola omhangela yomeholeko yokudipaa Ahasveros, Ester okwa li a dulika nokuyandja elondwelo kohamba, nomhangela oyo oya li ya iwa moshipala. (Ester 2:20-23) Okwa ulika yo eitavelo muKalunga kaye, mokukala omulininipiki nomuduliki. Osha fimanenena kufye okushikula oshihopaenenwa shaEster, molwaashi ovanhu vahapu kunena inava lenga eduliko, ponhele yaasho ove li ovanashibofa. Ndele ovaitaveli vashili ova lenga eduliko ngaashi Ester.

18. (a) Omolwashike Mordekai a li a anya okutwila Haman eengolo? (Tala yo eshangelo lopedu.) (b) Ongahelipi ovalumenhu novakainhu veitavelo hava shikula oshihopaenenwa shaMordekai kunena?

¹⁸ Omulumenhu wedina Haman okwa li a pewa ondodo ya tumbala mouhamba waAhasveros. Ohamba oya li ye mu nangeka po e li omuprima nomuyandjimayele wayo, nokwa li omutivali mouhamba. Ohamba oya li nokuli ya yandja oshipango kutya keshe ou ta mono elenga olo oku na oku li linyongamena. (Ester 3:1-4) Omhango ya tya ngaho oya li oupyakadi kuMordekai. Okwa li a itavela kutya oku na okudulika koshipango shohamba, ashike hangeenge shi li omhinge nehalo laKalunga. Haman okwa li “Omuagag.” Osha yela kutya okwa dja moludalo laAgag, ohamba yOvaamalek oyo ya li ya dipawa komuprofeti waKalunga, Samuel. (1 Sam. 15:33) Ovaamalek ova li ovakolokoshi nova li ve lininga ovatondi vaJehova naIsrael. Ovaamalek ova li va tokolwa kuKalunga. * (Deut. 25:19) Ongahelipi Omujuda omudiinini ta dulu okutwila eengolo Ovaamalek? Mordekai ka li ta dulu oku shi ninga, onghee okwa li a anya okutwila Haman eengolo. Fiyo okunena ovalumenhu novakainhu veitavelo, ohava tula eemwenyo davo moshiponga mokudiinina efinamhango olo tali ti: “Okudulika kuKalunga ku dule okudulika kovanhu.” — Oil. 5:29.

19. Haman okwa li a hala okuninga shike, noshike a li a ninga po opo a itavelife ohamba?

¹⁹ Haman okwa li a handuka neenghono, nomolwaashi ka li ashike a wanenwa kokudipaifa Mordekai aeke. Ndele okwa li a hala okudipaifa ovanhu aveshe vomoshiwana shaMordekai. Haman okwa li a itavelifa ohamba eshi a lundila Ovajuda noku va ningifa va kale ovanhu vai momesho ayo. Nonande ka li e va tumbula kondadalunde, okwa ti kutya kava li va fimana kohamba, ve li oshiwana “she lihana ndee tashi likalele mokati koiwana.” Osho shii unene osheshi a ti kutya ihava dulika keemhango dohamba; onghee hano ove li ovanashibofa va nyika oshiponga. Okwa li a udaneka a wedele ko oimaliwa ihapu komamona ohamba, opo Ovajuda aveshe va dipawe mo mouhamba. * Ahasveros okwa li a pa Haman oshihakolinga shaye opo a hakife oshipango osho a li ta diladila. — Ester 3:5-10.

20, 21. (a) Eshiivifo laHaman ola li la kuma ngahelipi Ovajuda aveshe ovo va li mepangelo laPersia, mwa kwatelwa Mordekai? (b) Mordekai okwa li a indila Ester a ninge shike?

²⁰ Diva, ovatumwa ve li keenghambe ova li ve lihanena  mouhamba aushe, tava shiivifa etumwalaka letokolo lefyo lOvajuda. Diladila nee kutya onghundana oyo oya li ya kuma ngahelipi Ovajuda eshi ya ya fiyo okuJerusalem, oko ooluxupe ovo va aluka moupongekwa waBabilon va li tava kendabala okutungulula oshilando osho sha li shihe na natango ekuma loku shi amena. Eshi Mordekai a li a uda onghundana oyo i nyikifa oluhodi, otashi dulika a li te lipula shi na sha nooluxupe ovo, ookaume kaye nosho yo ovapambele vaye ovo va li muSusan. Okwa li a nyika oluhodi unene ndele ta pombaula oikutu yaye nokudjala eeshako ndele te liundu omute komutwe waye, nokwa lila mokule mokati koshilando. Haman okwa kala omutumba ndele ta nu pamwe nohamba, noka li e nako nasha noluhodi linene olo a li a etela Ovajuda nosho yo ookaume kavo ovo ve li muSusan. — Lesha Ester 3:12–4:1.

²¹ Mordekai okwa li e shi shii kutya oku na okuninga po sha opo a xupife Ovajuda. Mbela oshike a li ta dulu okuninga po? Ester okwa li a uda oluhodi laMordekai ndele te mu tumine oikutu, ashike Mordekai ka li a hala okuhekelekwa. Otashi dulika a kala nokulipula efimbo lile kutya omolwashike Kalunga kaye, Jehova, a efa omuholike waye Ester a kufwe po puye noku ka ningwe omumbada womupangeli oo e he fi omwiitaveli. Paife osha fa ngoo tashi yela mo kutya omolwashike. Mordekai okwa li a tumina omumbada etumwalaka te mu indile a ye kohamba opo a “popile oshiwana shaye.” — Ester 4:4-8.

22. Omolwashike Ester a li a tila okuya koshipala shomushamane waye, ohamba? (Tala yo eshangelo lopedu)

 ²² Otashi dulika Ester a li te lipula neenghono eshi a uda onghundana oyo. Osho osha li eyeleko linene leitavelo laye. Okwa li a tila, naasho osha li sha hololwa kenyamukulo olo a li a pa Mordekai. Okwa li e mu dimbulukifa omhango yohamba, kutya omunhu ngeenge okwa i kohamba ina ifanwa ko ota tokolelwa efyo, okuninga shapo ohamba tai mu ulike nepangelodibo layo loshingoldo opo ashike ta kala nomwenyo. Mbela Ester okwa li ngoo ta diladila kutya ota ka xupifa, unene tuu ngeenge ta diladila osho sha li sha ningilwa Vasti oo a li ina dulika koshipango shohamba, eshi a li a anya oku ka holoka koshipala shayo? Ester okwa li a lombwela Mordekai kutya opa pita omafiku 30 ohamba inai mu ifana ko kuyo. Molwaashi opa pita efimbo lile ngaho, okwa kala te lipula kutya pamwe ohamba oya ninguluka noinai mu hokwa vali. * — Ester 4:9-11.

23. (a) Mordekai okwa li a popya shike opo a pameke eitavelo laEster? (b) Omolwashike hatu dulu okutya Mordekai okwe tu tulila po oshihopaenenwa shiwa?

²³ Mordekai okwa li a nyamukula diva opo a pameke eitavelo laEster. Okwa li e mu shilipaleka kutya ngeenge okwa dopa okukatuka onghatu, exupifo lOvajuda otali ka dja kodjo imwe i lili. Ndele mbela ye ongahelipi a li ta dulu oku ka xupa eshi omahepeko taa lundu pombada? Mordekai okwa li a ulika eitavelo la pama muJehova, ou ita ka efa oshiwana shaYe shi hanaunwe po nomaudaneko aye a kale inaa wanifwa. (Jos. 23:14) Opo nee okwa li a pula Ester a ti: “Ndele olyelye e shi shii kashiimba wa pewa oumbada wohamba omolwefimbo tuu eli?” (Ester 4:12-14) Mordekai ine tu tulila po tuu oshihopaenenwa shiwa! Okwa li e lineekela filufilu muKalunga kaye, Jehova. Mbela nafye osho ngoo hatu ningi? — Omayel. 3:5, 6.

24. Ongahelipi Ester a li a ulika eitavelo nouladi?

²⁴ Efimbo osho la fiki opo Ester a ninge omatokolo. Okwa li a pula Mordekai a unganeke ovalumenhu vomoshilongo ve mu waimine mokulidilika oule womafiku a-3; a li a xulifa etumwalaka laye neendjovo di li paunafangwa odo da kala nokweendululwa oule womido omafele, notadi ulike eitavelo nouladi, eshi a ti: “Ndele ngeenge ndi nokufya, ondi nokufya.” (Ester 4:15-17) Oku na okukala a li a ilikana nelitulemo oule womafiku oo a-3 shi dulife shito. Lwanima, efimbo osho la fiki. Okwa li e lidika nawa, oshikutu shomumbada eshi shiwaelela, nokwa li a ninga keshe osho ta dulu opo a talwe nohokwe kohamba. Opo nee okwa li a ya kohamba.

25. Hokolola nghee oiningwanima ya li tai ningwa eshi Ester a holoka koshipala shomushamane waye.

²⁵ Ngaashi sha hokololwa pehovelo letukulwa eli, Ester osho a i koshihale shohamba. Ohatu dulu okudiladila kunghee omadiladilo nomutima waye wa li u yadi oisho nokunghee a li ta ilikana nelitulemo. Okwa li a ya moshihale omo a li ta dulu okumona Ahasveros e li omutumba kolukalwapangelo laye. Otashi dulika a li ta konenene oshipala shaye. Ngeenge okwa li e na okuteelela, oku na okukala a li e udite a teelela efimbo lile. Konima ashike yokafimbo kanini, omushamane waye okwa li e mu mona. Nopehe na omalimbililo, Ahasveros okwa li a kumwa, ashike okwa li a popya naye nonghenda. Okwa li e mu ulika nepangelodibo loshingoldo. — Ester 5:1, 2.

26. Omolwashike Ovakriste vashili va pumbwa ouladi ngaashi waEster nomolwashike oilonga yaye ya li ashike opo tai hovele?

²⁶ Ohamba oya li i na ehalo okupwilikina kuEster. Ester okwa li omudiinini kuKalunga nokwa li a tula omwenyo waye moshiponga opo a popile oshiwana shaYe, nokungaho okwa tulila po ovapiya vaKalunga aveshe oshihopaenenwa sha denga mbada momukokomoko wefimbo. Ovakriste vashili kunena navo ova lenga oihopaenenwa ya tya ngaho. Jesus okwa ti kutya ovashikuli vaye vashili otava ka didilikwa mo omolwohole yavo yokuheliholamwene. (Lesha Johannes 13:34, 35.) Okuulika ohole ya tya ngaho luhapu ohaku pula ouladi ngaashi waEster. Ndele nonande Ester okwa li a popila oshiwana shaKalunga efiku olo, oshilonga shaye osha li ashike opo tashi hovele. Ongahelipi a li ta dulu okutomha ohamba kutya omuyandjimayele wayo oo e hole, Haman, oku li omukengeleledi? Ongahelipi Ester a li ta dulu oku xupifa oshiwana shaye? Ohatu ka kundafana omapulo oo metukulwa tali landula.