1, 2. (a) Nabot novanamati vaye ova li va ningilwa okuhenouyuki kulipi? (b) Omaukwatya avali elipi hatu ka kundafana moshitukulwa eshi?

FANEKA momadiladilo oshiningwanima tashi landula; omushamane ta lundilwa kutya okwa nyona enyono la kwata moiti. Ovapambele nookaume kaye ova li ve shi kuminwa nova li ve udite nai eshi ve ke shi mona mo kutya omushamane okwa lundilwa ashike kovanhu vongaho. Ovanhu ovo ve hole ouyuki ova li va yahama neenghono komitima eshi va mona omulumenhu oo nosho yo ovanamati vaye tava dipawa vehe na ondjo. Oshiningwanima osho kashi fi etotwahokololo. Osha li sha ningilwa omupiya omudiinini waJehova wedina Nabot, oo a li ko pefimbo lokupangela kwohamba yaIsrael, Ahab. — 1 Eeh. 21:11-13; 2 Eeh. 9:26.

² Moshitukulwa eshi itatu ka kundafana ashike oshiningwanima shaNabot, ndele ohatu ka kundafana yo shomukulunhuongalo omudiinini womeongalo lopaKriste lomefelemudo lotete oo a li a ninga epuko eshi a li ta tokola. Eshi hatu kundafana oihopaenenwa oyo yopaMbiibeli, ohatu ke lihonga kutya elininipiko ola fimana ngeenge otwa hala okukala tu na etaleko la fa laJehova li  na sha nouyuki. Ohatu ke lihonga yo nghee okukala tu na ehalo lokudimina po vamwe taku dulu okuulika kutya otu na etaleko la fa laJehova louyuki ngeenge okuhena ouyuki okwa holoka meongalo.

3, 4. Nabot okwa li omulumenhu a tya ngahelipi, nomolwashike a li a anya okulandifa po oshikokola shaye shomiviinyu kOhamba Ahab?

³ Nabot okwa li omudiinini kuJehova pefimbo opo Ovaisrael vahapu va li tava shikula oshihopaenenwa shii shohamba Ahab nomukulukadi waye, ohambakainhu ikolokoshi, Isabel. Ovalongeli vaBaal kava li va fimaneka Jehova nokava li ve na olupandu omolwomifikamhango daye. Ashike, Nabot okwa li a lenga ekwatafano laye naJehova shi dulife nokuli okukalamwenyo kwaye.

⁴ Lesha 1 Eehamba 21:1-3. Eshi Ahab a li a hala okulanda po oshikokola shomiviinyu shaNabot ile a pewe oshikokola shomiviinyu shi li xwepo, Nabot okwa li eshi anya. Omolwashike mbela? Okwa li a yelifila Ahab a ti: “Omwene na amene nge oku ku pa efyuululo lootate!” Etokolo laNabot ola li le likolelela komhango yaJehova oyo a li a pa oshiwana shaIsrael, oyo ya li ya indika okulandifa po oshitukulwafyuululo shomepata. (Lev. 25:23; Num. 36:7) Osha yela kutya Nabot okwa li e na etaleko la fa laJehova.

5. Isabel okwa li a dana onghandangala ilipi medipao laNabot?

⁵ Shinyikifa oluhodi, okwaanya kwaNabot okwa li kwa ningifa Ohamba Ahab nomukulukadi waye va ninge omapuko a kwata moiti. Opo Isabel a kufe ko oshikokola shomiviinyu shi ninge shomushamane waye okwa li a lundila Nabot, osho sha etifa Nabot novanamati vaye va dipawe. Mbela Jehova okwa li ta ka ungaunga ngahelipi noshinima osho shihe li pauyuki?

6, 7. Jehova okwa li a ulika ngahelipi kutya oku hole ouyuki, nomolwashike osho sha li ehekeleko kovapambele nokookaume kaNabot?

⁶ Jehova okwa li a unganeka Elia opo a ka popye naAhab. Elia okwa li a tokola sha yuka kutya Ahab ombudi nomudipai. Mbela Jehova okwa li a tokola okuninga po shike? Ahab nomukulukadi waye nosho yo ovanamati vaye ova li tava ka ningilwa ngaashi ashike sha ningilwa Nabot novanamati vaye. — 1 Eeh. 21:17-25.

⁷ Nonande oukwaneumbo nosho yo ookaume vaNabot ova li va nyika oluhodi omolwedipao olo la etifwa kuAhab, ashike ova li va hekelekwa eshi va mona kutya Jehova okwa li e wete okuhenouyuki oko kwa ningwa po nokwa li a katuka onghatu. Ashike, elininipiko nelineekelo lavo muJehova ola li tali ka yelekwa koiningwanima oyo ya li inai teelelika.

8. Ahab okwa li e linyenga ngahelipi ketumwalaka laJehova letokolo, nosha eta oidjemo ilipi?

⁸ Eshi Ahab a uda kombinga yetokolo laJehova, “okwa pombaula oshikutu shaye nokwa djala oshikutu sheefya kolutu laye longaho nokwe lidilika. Nokwa nangala yo e noshikutu sheefya ndele ta ende a mwena filu.” Ahab okwa li e lininipika. Oshidjemo osha li shike? Jehova okwa li a tuma Elia a yandje etumwalaka lepangulo vali limwe. Oshikando eshi, okwa li ta ka popya kutya molwaashi Ahab okwe lininipika koshipala shaKalunga, Jehova ita ka eta oixuna oyo ya xunganekwa mokukalamwenyo kwaye. (1 Eeh. 21:27-29) Jehova, ‘omukonakoni womitima,’ okwa li a fila Ahab onghenda. — Omayel. 17:3.

9. Omolwashike elininipiko ngeno la li tali dulu okukala eameno koukwaneumbo waNabot nokookaume kaye?

⁹ Mbela etokolo laJehova ola li la kuma ngahelipi ovo va li ve shii kombinga yenyono laAhab la kwata moiti? Osho sha li sha ningwa po otashi dulika ngeno sha yeleka eitavelo loilyo youkwaneumbo waNabot nookaume kaye.  Ashike elininipiko ola li tali dulu oku va amena, oku va twa omukumo va twikile okukala ovadiinini eshi tava longele Jehova, nokukala ve na elineekelo kutya Kalunga kavo ita dulu okulonga okuhenouyuki. (Lesha Deuteronomion 32:3, 4.) Nabot novanamati vaye nosho yo oukwaneumbo waye otava ka mona ouyuki waJehova eshi ta ka nyumuna ovayuki. (Job 14:14, 15; Joh. 5:28, 29) Natango, omulininipiki oha dimbuluka kutya “Kalunga ota alula keshe oshilonga ketokolo, olo tali uya kombada yoinima aishe ya holekwa, iwa [naai ii.]” (Omuud. 12:14) Onghee hano, ngeenge Jehova ta tokola, oha tale koinima oyo tuhe shii nomolwaasho elininipiko ohali amene ovanamitima diwa vaha fye pamhepo.

10, 11. (a) Omeenghalo dilipi tashi dulika etaleko letu li na sha nouyuki li yelekwe? (b) Omeenghedi dilipi elininipiko tali ke tu amena?

¹⁰ Mbela oto ke linyenga ngahelipi ngeenge ovakulunhuongalo ova ningi etokolo olo uhe li udite ko ile ito tu kumwe nalo? Pashihopaenenwa, mbela oto ka ninga po shike ngeenge ove ile umwe oo u hole okwa kanifa oshinakuwanifwa shaye meongalo? Ongahelipi ngeenge kaume koye kopahombo, omonamati ile omonakadona woye, ile kaume koye kopofingo okwa kondwa ndele ou li omhinge netokolo olo la ningwa? Ongahelipi ngeenge ou wete kutya omunyoni ina filwa onghenda shi li pauyuki? Eenghalo da fa odo otadi dulu okuyeleka eitavelo letu muJehova nosho yo momalongekido  ehangano laye. Elininipiko otali dulu oku ku amena ngahelipi ngeenge wa taalela eyeleko la tya ngaho? Natu ka kundafaneni eenghedi mbali.

¹¹ Shotete, elininipiko otali ke tu linyengifa tu dimine kutya haalushe hatu kala tu na ouyelele we lixwapo. Kashi na nee mbudi kutya otu shii shike kombinga yoshinima shonhumba, Jehova oye aeke ta dulu okumona osho shi li momutima womunhu wopafaneko. (1 Sam. 16:7) Okukala tu shii oushili oo uhe fi okupatanekwa, otashi ke tu linyengifa tu kale ovalininipiki, tu kale tu shii omangabeko etu notu lundulule etaleko letu. Oshitivali, elininipiko otali ke tu kwafela tu kale hatu dulika notu na elididimiko eshi hatu teelele Jehova a yukipalife okuhenouyuki oko ku li po. Omulumenhu omunaendunge okwa shanga a ti: “Ondi shi shii ava hava tila Kalunga . . . ndele omuhenakalunga ita ka mona elao, ndele omafiku aye itaa ka lepala.” (Omuud. 8:12, 13) Ngeenge otwa kala ovalininipiki ohatu ka mona ouwa nosho yo vamwe. — Lesha 1 Petrus 5:5.

12. Ehokololo lilipi hatu ka kundafana paife, nomolwashike?

¹² Ovakriste vomefelemudo lotete muAntiokia shaSiria, ova li va taalela onghalo oyo ya li ya yeleka elininipiko lavo nosho yo ngeenge ohava dimine po ngoo nehalo liwa. Natu ka kundafaneni ehokololo olo nokutala nghee tali dulu oku tu kwafela tu konakone etaleko letu li na sha nokudimina po vamwe notu kulike eudeko letu langhee ediminepo la pambafana netaleko laJehova li na sha nouyuki.

13, 14. Omaufembanghenda elipi omuyapostoli Petrus a li ha hafele, nokwa li a ulika ngahelipi kutya oku na ouladi?

¹³ Omuyapostoli Petrus okwa li a shiivika nawa e li omukulunhuongalo meongalo lopaKriste. Okwa li e na ekwatafano lopofingo naJesus nokwa li e lineekelelwa oinakuwanifwa ye likalekelwa. (Mat. 16:19) Pashihopaenenwa, mo 36 O.P., Petrus okwa li e na oufembanghenda wokuudifila Kornelius noukwaneumbo waye onghundana iwa. Oshiningwanima eshi osha li shididilikwedi, molwaashi Kornelius ka li Omujuda a pita etanda. Eshi Kornelius novaneumbo vaye va li va pewa omhepo iyapuki, Petrus okwa li a popya a ti: ‘Oku na tuu mbela ou ta dulu oku va anyena eninginifo lomeva, ava va pewa omhepo iyapuki ngaashi fye yo?’ — Oil. 10:47.

¹⁴ Mo 49 O.P., ovayapostoli novakulunhuongalo muJerusalem ova li va shakena opo va kundafane ngeenge ovo vehe fi Ovajuda ova pumbwa okupita etanda opo va ninge Ovakriste. Pomutumba oo, Petrus okwa li a popya nouladi ta dimbulukifa ovamwatate kutya omido da tetekela, ovo va li vehe fi Ovajuda ova li va pewa oshali yomhepo iyapuki. Okukala po kwa Petrus poshiningwanima osho okwa li ku li ekwafo kolutuwiliki lomefelemudo lotete eshi tava ningi etokolo. (Oil. 15:6-11, 13, 14, 28, 29) Ovajuda nOvakriste ovo va li vehe fi Ovajuda ova li va pandula Petrus eshi a popya kombinga yoshinima osho ehe na oumbada. Otashi dulika sha li shipu kuvo okukala ve lineekela omulumenhu oo a pyokoka pamhepo. — Heb. 13:7.

15. Petrus okwa li a ninga epuko lilipi eshi a li kuAntiokia, shaSiria? (Tala efano pehovelo loshitukulwa.)

¹⁵ Konima ashike yomutumba oo wa li wa ningwa mo 49 O.P., Petrus okwa li a ka talela po kuAntiokia shaSiria. Fimbo a li muAntiokia, okwa li ha endafana novamwatate ovo vehe fi Ovajuda. Nopehe na omalimbililo, ova li va mona ouwa meshiivo nomoshimoniwa shaPetrus. Diladila ashike kunghee va li va kumwa nova nyemata eshi Petrus a li a xulifa po okulya pamwe navo ombadilila. Barnabas nosho yo Ovajuda vamwe meongalo ova li va nwefwa mo  kuPetrus va ninge sha faafana. Oshike sha li she linyengifa omukulunhuongalo a pyokoka a ninge etokolo la puka olo la li tali dulu okutukaula eongalo? Oshike hatu dulu okulihonga kepuko laPetrus osho tashi ke tu kwafela ngeenge otwa udifwa nai keendjovo ile keenghatu domukulunhuongalo?

16. Petrus okwa li a pukululwa ngahelipi, nomapulo elipi a holoka po?

¹⁶ Lesha Ovagalati 2:11-14. Petrus okwa li a wila momwiyo wokutila ovanhu. (Omayel. 29:25) Nonande okwa li e na eshiivo langhee Jehova ha tale ko oinima, okwa li a tila omaetepo Ovajuda ovo va pita etanda ovo va li meongalo laJerusalem. Omuyapostoli Paulus, oo naye a li pokwoongala oko kwa li kwa ningilwa muJerusalem mo 49 O.P., okwa li a popya naPetrus kuAntiokia ndele te mu hololele oihelele yaye. (Oil. 15:12; Gal. 2:13) Mbela Ovakriste ovo va li vehe fi Ovajuda ova li tave ke linyenga ngahelipi omolwokuhenouyuki oko kwa li kwa etwa kepuko laPetrus? Mbela ova li tava ka efa va pundukifwe? Mbela Petrus okwa li ta ka kanifa oinakuwanifwa yaye omolwepuko laye?

17. Petrus okwa mona ouwa ngahelipi mediminepo laJehova?

¹⁷ Petrus okwa li a tambula ko nelininipiko omayele aPaulus. Ombiibeli inai popya kutya okwa li a kanifa oinakuwanifwa yaye. Ashike, okwa li a nwefwa mo a shange eenhumwafo mbali odo da ninga oshitukulwa shOmbiibeli. Osho shididilikwedi osho sho kutya monhumwafo yaye onhivali, okwa li a popya kombinga yaPaulus kutya oku li “omumwatate omuholike.” (2 Pet. 3:15) Nonande etokolo laPetrus ola li la yahameka Ovakriste ovo va li vehe fi Ovajuda, Jesus oo e li omutwe weongalo, okwa li a twikila oku mu longifa. (Ef. 1:22) Nomolwaasho oilyo yeongalo ya li i na omhito yokuhopaenena Jesus naXe moku va dimina po. Otu na elineekelo kutya kape na ou ta ka efa a pundukifwe kepuko lomulumenhu ina wanenena.

18. Omeenghalo dilipi tashi dulika twa pumbwa okuulika etaleko la fa laJehova li na sha nouyuki?

¹⁸ Ngaashi sha li mefelemudo lotete, nokunena momaongalo opaKriste kamu na ovakulunhuongalo va wanenena, “osheshi fye atushe ohatu puka luhapu.” (Jak. 3:2) Otashi dulika tu kale twe shi tambula ko, ashike ohashi kala eshongo ngeenge otwa kumwa pauhandimwe kokuhawanenena kwomumwatate. Ngeenge otwe lihange monghalo ya fa oyo, mbela ohatu ka kala ngoo tu na etaleko la fa laJehova li na sha nouyuki? Pashihopaenenwa, mbela oto ke linyenga ngahelipi ngeenge omukulunhuongalo okwa popi oshinima osho sha nyika oukwamuhoko? Mbela oto ka efa u pundukifwe ngeenge omukulunhuongalo okwa popi oshinima osho she ku udifa nai ile she ku yahameka? Ponhele yokweendelela u fike pexulifodiladilo kutya omumwatate ina wana okukala omukulunhuongalo, mbela oto ka teelela ngoo nelididimiko kuJesus, e li omutwe weongalo? Mbela oto ka ninga ngoo eenghendabala u kale u na etaleko li li pandjele, tashi dulika u diladile komido dihapu odo omumwatate a kala ta longele Jehova e li omudiinini? Ngeenge omumwatate oo a nyona kwoove okwa twikile okukala omukulunhuongalo ile nokuli a pewa omaufembanghenda a wedwa po, mbela oto ka hafela ngoo pamwe naye? Okudimina po nehalo liwa otaku dulu okuulika etaleko laJehova li na sha nouyuki. — Lesha Mateus 6:14, 15.

19. Mbela owa tokola toko okuninga shike?

¹⁹ Ovo ve hole ouyuki ova teelela nodjuulifi efiku olo Jehova ta ka xulifa po filufilu okuhenouyuki akushe oko kwa ningilwa ovanhu kuSatana nonghalelo yaye youkolokoshi. (Jes. 65:17) Natu kale twa tokola toko okukala tu na etaleko la fa laJehova li na sha nouyuki mokudimina nelininipiko kutya otwa ngabekwa nokukala hatu dimine po ovo va nyona kufye.