Nonande ovashiivinawa vamwe ohava popi kutya oluhodi ohali holoka meenghatu da yoolokafana, omunhu keshe oha kala a nyika oluhodi monghedi i lili. Eshi ovanhu hava nyiki oluhodi meenghedi da yoolokafana, mbela osha hala kutya vamwe ihava udu unene nai, ile ohava “fitikinine mo” omaliudo avo? Hasho naanaa. Nonande okutambula ko oluhodi nokupopya kombinga yalo otaku dulu okuxwepopaleka onghalo, eenghedi odo kadi fi “ekandulepo” loluhodi. Shihapu oshe likolelela keputuko lomunhu, komaukwatya aye, keenghalo omo a enda nosho yo osho sha etifa efyo.

Oonakunyika oluhodi ihava kala ve shii kutya onghalo otai ka kala ya tya ngahelipi konima yefyo lomuholike wavo. Ashike nande ongaho, ohava hangwa komaliudo nosho yo komashongo onhumba, oo e li apeshe. Diladila koinima ei tai shikula:

Okukala u udite wa wililwa po pamaliudo. Molwaashi ova djuulukwa nakufya, otashi dulika va kale tava lili nomaliudo avo otaa dulu okulunduluka inashi teelelwa. Omaliudo otashi dulika taa lunduluka, molwaashi ta faneke oinima momadiladilo nosho yo eshi ta tu eendjodi. Potete, otashi dulika a kale a kumwa nokwa ngwangwana. Tiina ota dimbuluka nghee a li e linyenga eshi omushamane waye, Timo, a fya ombadilila. Okwa ti: “Potete, osha li sha halula nge. Kanda li nokuli handi dulu okulila potete. Onda li nda wililwa po neenghono, nomafimbo amwe onda li handi fuda noudjuu. Osha li shidjuu kwaame okwiitavela osho sha ningwa po.”

Oshisho shihapu, ehandu nokukala u udite ondjo, nayo oi li apeshe

Ivan okwa ti: “Konima yefyo lomonamati wetu, Eric, womido 24, omafimbo amwe fye nomukulukadi wange, Yolanda, otwa li hatu kala twa handuka neenghono. Osho osha li she tu kumwifa, molwaashi katwa li twa diladila nande onale kutya efiku limwe ona tu ka kale twa handuka. Otwa li yo tu udite ondjo, eshi twa li hatu lipula ngeenge otwa ninga ngoo shihapu, opo tu kwafele omonamati wetu.” Alejandro, oo omukulukadi waye a fya konima eshi a kala ta vele oule wefimbo, naye okwa li e udite ondjo. Okwa ti: “Potete onda li handi diladila kutya ame omunhu mwii, nomolwaashi Kalunga a efa ndi mone oixuna ngaha. Onda li ndi udite ondjo, nda fa ngeno handi pe Kalunga oushima shi na sha naasho sha ningwa po.” Kostas, oo a popiwa moshitukulwa sha tetekela, okwa ti: “Omafimbo amwe, onda li handi kala nda handuka, eshi Sophia a fya. Osho osha li hashi ningifa nge ndi kale ndi udite ondjo. Ashike kashi fi epuko laye.”

Omaupyakadi oo haa etwa komadiladilo. Ope na omafimbo amwe opo tashi dulika omadiladilo omunhu a kale tae likupula penya naapenya. Pashihopaenenwa, omunhu oo a nyika oluhodi, otashi dulika a kale a fa e udite, ile e wete nakufya. Ile oo a nyika oluhodi otashi dulika a mone shidjuu okukala ta yandje elitulemo, ile okudimbuluka oinima. Tiina okwa ti: “Omafimbo amwe ohandi kala handi popi novanhu, ndele ohandi ka mona kutya omadiladilo ange kae po puvo. Ohandi kala handi diladila koiningwanima oyo ya li ya ningwa pefimbo lefyo laTimo. Omafimbo amwe, kanda li handi dulu okuyandja elitulemo, nosha li hashi ningile nge nai.”

Okukala wa hala okulikalela. Omunhu oo a nyika oluhodi, ngeenge e li novanhu vakwao, otashi dulika a kale e udite a fa ta ningilwa nai, ile ina manguluka. Kostas okwa ti: “Ngeenge nda li ndi li novalihomboli, onda li handi kala ndi udite nda sheshwa po puvo. Natango, ngeenge nda li ndi li naavo inava ya mohombo, onda li handi kala ndi udite nda sheshwa po puvo.” Omukulukadi waIvan, Yolanda, okwa ti: “Osha li hashi kala shidjuu kwaame okukala novanhu ovo ve hole okungongota shi na sha nomaupyakadi, oo taa monika manini okuyelekanifa naao etu. Ope na yo vamwe ovo va li have tu lombwele kombinga younona vavo nghee tave shi endifa. Onda li handi kala nde va hafela, ashike pefimbo opo tuu opo, onda li handi mono shidjuu okupwilikina kuvo. Fye nomushamane wange otwa li tu shii kutya onghalamwenyo otai pula komesho, ndele katwa li tu na ehalo, ile elididimiko lokuungaunga nomaupyakadi.”

Omaunghundi opalutu. Ovanhu vahapu ohava kanifa ehalo lokulya, oshivixa nosho yo eemhofi. Aaron ota dimbuluka omudo oo wa shikula efyo laxe a ti: “Onda li ndi na oupyakadi wokukofa. Onda li ndi na onghedindjikilile yokupenduka oufiku pefimbo la faafana, handi diladila kombinga yefyo latate.”

Alejandro ota dimbuluka eshi a li e na omaupyakadi opalutu a kwata moiti, a ti: “Onda li handi ka konakonwa kundokotola lwoikando, ndele okwa li a shilipaleka nge kutya ondi na oukolele. Onda li nda mona kutya oluhodi olo tali etele nge omadidiliko omikifi kolutu.” Omadidiliko a tya ngaho, mokweendela ko kwefimbo okwa ka kana po. Kakele kaasho, Alejandro okwa ninga etokolo lopandunge eshi a ya kundokotola. Oluhodi ohali nghundipaleke ovakwaita volutu, hali naipike ounghundi wopalutu, oo omunhu e na nale, ile nokuli li etife vali umwe mupe.

Oudjuu wokuwanifa po oilonga oyo ya pumbiwa. Ivan okwa ti: “Koinima yefyo laEric, katwa li ashike tu na okushiivifila ovapambele nookaume, ndele otwa li yo tu na okushiivifila vamwe, ngaashi omuyandji waye woilonga nosho yo mwene wonhele omo a li ha di. Otwa li yo tu na okuyadeka omikanda dihapu dopaveta. Opo nee, otwa li tu na okutala moinima yopaumwene yaEric. Meenghalo adishe odo, osha li tashi pula okuyandja elitulemo, nonande otwa li twa wililwa po pamadiladilo, palutu nosho yo pamaliudo.”

Ovanhu vamwe ohava ka shakeneka omashongo lwanima, eshi tava ungaunga noinima oyo ya li hai longwa nale kunakufya. Tiina naye okweenda monghalo ya tya ngaho. Okwa ti: “Timo oye a li ha ungaunga alushe neembaanga detu nosho yo noinima ikwao yopangeshefa. Paife, osho osha ninga oshinakuwanifwa shange, sha weda ko vali komutengi wange nonda wililwa po neenghono. Mbela ohandi dulu ngoo shili okuwanifa po oinima aishe oyo nopehe na okuninga epuko?”

Omaupyakadi opamaliudo, opamadiladilo noopalutu, oo a tumbulwa pombada, otaa ulike kutya ihashi kala shipu nandenande okuungaunga noluhodi. Shikwao vali oshosho kutya ouyahame oo hau holoka konima yefyo lomuholike woye, ohau kala munene. Ashike okushiiva kombinga yaasho komesho yefimbo otashi dulu okukwafela ovo va nyika oluhodi ve lididimike. Dimbuluka kutya hakeshe umwe ha shakeneke omaupyakadi aeshe oo haa etwa koluhodi. Shikwao vali, oshinima shimwe osho tashi hekeleke ovo va nyika oluhodi okushiiva kutya oshi li paushitwe okukala u udite nai, ngeenge wa filwa.

Osho tashi dulu okuningwa po: Oluhodi ihali kwata efimbo lile; mokweendela ko kwefimbo ohali ninipala. Osho inashi hala kutya omunhu oha ka “veluka” filufilu, ile a dimbwe omuholike waye oo a fya. Ashike ouyahame woluhodi ohau ende tau kana po kanini nakanini. Ouyahame wa tya ngaho, ohau tukuluka ngeenge omunhu ta dimbuluka oinima yonhumba ine shi didilika, ile pomafimbo amwe ngaashi peehango, ile peefya nosho tuu. Ashike mokweendela ko kwefimbo, ovanhu vahapu ohave ke uya poshitwa, opo tava dulu okupangela omaliudo avo nokudula okuyandja vali elitulemo komalipyakidilo avo akeshe fiku. Osho ohashi ningwa unene tuu, ngeenge omunhu oo a nyika oluhodi ta yambididwa koilyo youkwaneumbo, ile kookaume nokulonga oilonga oyo ta dulu, opo a dule okulididimika.

Ohashi kwata efimbo li fike peni? Vamwe ohava kala va nyika oluhodi neenghono oule weemwedi. Ofimbo vahapu ohava ka didilika kutya ove li xwepo, tashi dulika eshi pa pita odula, ile eedula mbali. Kuvamwe ohashi pula nokuli efimbo lile li dulife opo. * Alejandro okwa ti: “Ame onda kala nda nyika oluhodi oule womido nhatu lwaapo.”

Kala u na elididimiko. Kala ho yandje elitulemo koshisho shefiku limwe, enda ponhapo yoye nokushiiva kutya omaudjuu oo haa etwa koluhodi ihaa kalelele. Mbela ope na oinima yonhumba oyo to dulu okuninga, tai dulu okuxwepopaleka oluhodi loye paife, noku li kelela liha kwate efimbo lile?