Mepingafano neenghedindjikilile di na sha nOkrismesa odo di shiivike apeshe, Ombiibeli inai longifa outumbulilo “ovalumenhu ovanaendunge vatatu” ile “eehamba nhatu” tai ulike kovaendi ovo va li va ka talela po Jesus konima eshi a dalwa. (Mateus 2:1) Mepingafano naasho, omushangi wEvangeli laMateus okwa longifa oshitya shOshigreka magoi ta ulike kwaavo va li va ka talela po Jesus. Oshitya osho otashi ulike kovanyanekeli veenyofi nosho yo koilonga imwe ya nyika eendemoni. a Omatoloko amwe Eembiibeli okwa popya kutya ove li “ovanyanekeli veenyofi.” b

•  “Ovalumenhu ovanaendunge” ovo ova li vangapi?

•  Mbela “ovalumenhu ovanaendunge” ova li eehamba?

•  “Ovalumenhu ovanaendunge” ovo oolyelye?

•  Onaini “ovalumenhu ovanaendunge” va li va talela po Jesus?

•  Mbela Kalunga okwa li a wilika “ovalumenhu ovanaendunge” va shikule “onyofi” yokuBetlehem?

 “Ovalumenhu ovanaendunge” ovo ova li vangapi?

 Ombiibeli inai tumbula kutya ova li vangapi, ashike ope na omadiladilo mahapu e na sha nokutya ova li vangapi. Metwokumwe no-Encyclopedia Britannica oya ti, “Ovanhu vahapu muAsia ova itavela kutya ovanyanekeli ovo ova li 12, ndele ovanhu vahapu vomuEuropa nomuAmerica ova itavela kutya ova li vatatu molwaashi opa li pa yandjwa eeshali dopatatu ngaashi oshingoli, oidimba iwa noimbodi ilula (Mateus 2:11) oyo ya li ya pewa okaana.”

 Mbela “ovalumenhu ovanaendunge” ova li eehamba?

 Nonande paenghedindjikilile di na sha nOkrismesa, ovatalelipo ovo ova li hava talika ko ve li eehamba, Ombiibeli kai na apa ya popya kutya ova li eehamba. O-Encyclopedia Britannica oya popya kutya konima yomido omafele eshi Jesus a dalwa ovanhu ova li va weda ko ouyelele kombinga yedalo laye novanhu vahapu ova li hava popi kutya ovatalelipo ovo ova li eehamba.

 “Ovalumenhu ovanaendunge” ovo oolyelye?

 Ombiibeli inai holola omadina ovanyanekeli ovo veenyofi. O-The International Standard Bible Encyclopedia oya popya kutya “opa li omahokololo nomahepu kutya omadina avo okwa li (Gaspar, Melchior naBalthasa.)”

 Onaini “ovalumenhu ovanaendunge” va li va talela po Jesus?

 Ovanyanekeli veenyofi otashi dulika va li va talela po Jesus konima yeemwedi eshi a dalwa. Osho otu shi shii molwaashi ohamba Herodes, oyo ya li ya hala okudipaa Jesus, oya li ya yandja elombwelo opo ounona voumati ovo ve na omido mbali ile dinini va dipawe. Ouyelele womido odo owa li wa kanghamena kouyelele oo a li a lombwelwa kovanyanekeli veenyofi. — Mateus 2:16.

 Ovanyanekeli veenyofi kava li va talela po Jesus oufiku oo a dalwa. Ombiibeli oya ti: “Eshi va ya meumbo, ova mona okaana ke li naina, Maria.” (Mateus 2:11) Osho otashi ulike kutya oukwaneumbo oo owa li u li meumbo, ndele Jesus ka li vali okahanana ke li metemba. — Lukas 2:16.

 Mbela Kalunga okwa li a wilika “ovalumenhu ovanaendunge” va shikule “onyofi” yokuBetlehem?

 Ovanhu vamwe ova itavela kutya Kalunga oye a li a tuma onyofi kuBetlehem i wilike ovanyanekeli veenyofi va ye kuJesus. Diladila kutya omolwashike omayele oo taa dulu okukala a puka.

•   Osha fa shi li ngaha kutya onyofi oyo oya twala tete ovanyanekeli veenyofi kuJerusalem. Ombiibeli oya ti: “Ovanyanekeli veenyofi va dja koushilo ova li ve uya kuJerusalem, tava ti: ‘Ohamba yOvajuda ei opo ya dalwa oi li peni? Osheshi otwa mona onyofi yayo eshi twa li koushilo, notwe uya okulinyongamena ohamba oyo.’” — Mateus 2:1, 2.

•   Ohamba Herodes oyo ya li tete ya wilika ovalumenhu ovo va ye kuBetlehem, ndele hanyofi. Eshi Herodes a uda okudalwa ‘kwohamba yaJuda’ okwa li a konakona opo a mone kutya Kristus oo a udanekwa ota ka dalelwa peni. (Mateus 2:3-6) Eshi a mona kutya okwa li ta ka dalelwa muBetlehem okwa li a lombwela ovanyanekeli veenyofi va ye ko, va ka konge okaana nova aluke ve uye ve mu lombwele.

   Okudja opo, ovanyanekeli veenyofi ova ya kuBetlehem. Ombiibeli oya ti: “Konima eshi va lombwelwa kohamba, ove lidenga ondjila, opo nee onyofi inya va monene eshi va li koushilo oye va kwatela komesho fiyo otai kanghama pombada yeumbo omo mwa li okaana.” — Mateus 2:9.

•   Konima eshi ovanhu va mona onyofi, oinima i na sha nonghalamwenyo yaJesus oya li ya hovela okuwanifwa nosha li sha etifa edipao lounona vehe na ondjo. Eshi ovanyanekeli veenyofi va dja muBetlehem, Kalunga okwa li e va londwela vaha shune kuHerodes. — Mateus 2:12.

 Herodes okwa li e linyenga ngahelipi? Ombiibeli oya ti: “Eshi Herodes a mona kutya ovanyanekeli veenyofi ove mu kengelela, okwa li a handuka neenghono. Opo nee okwa tuma ovanhu kuBetlehem nomoitukulwalongo yasho aishe va dipae ounona aveshe voumati okudja pomido mbali okuyuka pedu, metwokumwe nefimbo lokondadalunde olo a li a lombwelwa kovanyanekeli veenyofi.” (Mateus 2:16) Kalunga haye a li a etifa owii wa tya ngaho u ningwe. — Job 34:10.