Hihi wee nĩ ũkoragwo na ũhoti wa kũũmĩrĩria moritũ? Hihi wanahutio nĩ . . .

•   gĩkuũ kĩa mũndũ wendete?

•   mũrimũ wa ihinda iraya?

•   gĩcanjama kĩa ndũire?

 Athuthuria moigaga atĩ to moritũ marĩa manene mabataraga mũndũ omĩrĩrie. O na mĩtangĩko ya o mũthenya no ĩtũme mũndũ arware. Nĩkĩo arĩ ũndũ wa bata harĩ wee gũkũria ũhoti wa kũũmĩrĩria moritũ, gũtekũmakania kana ũrahiũrania na mathĩna manene kana manini.

•  Kũũmĩrĩria nĩ kuuga atĩa?

•  Ũrabatara ũhoti wa kũũmĩrĩria moritũ nĩkĩ?

•  Ũngĩhota atĩa gũkũria ũhoti wa kũũmĩrĩria moritũ?

•  Ũrĩa andũ a riika rĩaku maroiga

 Kũũmĩrĩria nĩ gũkorũo na ũhoti wa kũhiũrania na mogarũrũku ma ũtũũro na moritũ na njĩra njega. O na andũ arĩa marĩ ũhoti wa kũũmĩrĩria no macemanagia na mathĩna ta andũ arĩa angĩ. O na kũrĩ ũguo, nĩ mahotaga gũtooria mathĩna macio, na o na gũtuĩka nĩ mahutagio nĩmo na njĩra ĩmwe kana ĩngĩ, nĩ magĩaga na hinya o na gũkĩra mbere.

•   Tondũ tũtingĩhota gwĩthema mathĩna. Bibilia yugaga ũũ: “Ti hĩndĩ ciothe arĩa marĩ ihenya mahootanaga ihenya-inĩ, . . . na ti hĩndĩ ciothe arĩa marĩ na ũmenyo magaacagĩra, tondũ ihinda na maũndũ materĩgĩrĩirũo makoraga andũ othe.” (Kohelethu 9:11) Tũreruta atĩa? O na andũ arĩa ega nĩ macemanagia na mathĩna, na kaingĩ ti tondũ wa mahĩtia mao.

•   Tondũ ũhoti wa kũũmĩrĩria moritũ nĩ ũkũgitagĩra. Mũtaarani ũmwe wa cukuru ya sekondarĩ ooigire ũũ: “Nĩ kwanoka arutwo aingĩ wabici-inĩ yakwa marakarĩte mũno na makaremwo nĩ kwĩgirĩrĩria, nĩ ũndũ wa kũgwa kĩgeranio kana hihi nĩ ũndũ wa kwĩrũo kaũndũ gatarĩ kega kamegiĩ thĩinĩ wa social media.” Oigaga atĩ o na gũtuĩka mathĩna macio no moneke marĩ manini, arutwo mangĩaga kũmenya ũrĩa marĩhiũranagia namo wega, no manyitwo nĩ mathĩna ma ngoro na ma meciria. a

•   Tondũ ũhoti wa kũũmĩrĩria moritũ nĩ ũrĩgũteithagia ihinda-inĩ rĩrĩ na nginya watuĩka mũndũ mũgima. Mũthomi ũmwe wĩtagwo Dr. Richard Lerner aandĩkire ũũ ũhoro-inĩ wĩgiĩ kũhiũrania na maũndũ ma kũũraga ngoro ũtũũro-inĩ: “Ũndũ ũmwe ũngĩteithia mũndũ kũgaacĩra na kũgĩa na moimĩrĩro mega arĩ mũndũ mũgima, nĩ gũkorũo na ũhoti wa gũtooria maũndũ ma kũũraga ngoro, na kwĩigĩra mĩoroto mĩerũ kana gwetha njĩra ingĩ cia kũhingia mĩoroto itũ.” b

•   Thuthuria ũritũ wa thĩna ũrĩa ũrĩ naguo. Wĩrute gũkũũrana mathĩna manene na mathĩna manini. Bibilia yugaga ũũ: “Kĩrimũ kĩonanagia marakara makĩo o hĩndĩ ĩyo, no mũndũ mũũgĩ ndatindanagĩra rĩrĩa arumwo.” (Thimo 12:16) Ti mathĩna mothe magĩrĩirũo gũtũma ũigue ũritũhĩrũo na njĩra nene.

   “Tũrĩ cukuru, arutwo aingĩ nĩ maanegenaga mũno nĩ ũndũ wa tũũndũ tũnini ta arĩ maũndũ manene. Magacoka makeerũo nĩ arata ao thĩinĩ wa social media atĩ nĩ maraarĩ na kĩhooto kĩega gĩa kũnegena, na kwoguo makarakara makĩria na ũndũ ũcio nĩ watũmaga maremwo nĩ kwĩgirĩrĩria.”​—Joanne.

•   Wĩrute kuumana na andũ arĩa angĩ. Thimo ĩmwe ya Bibilia yugaga ũũ: “O ta ũrĩa kĩgera kĩnooraga kĩgera, no taguo mũndũ anooraga mũratawe.” (Thimo 27:17) No wĩrute maũndũ maingĩ kuuma kũrĩ andũ arĩa manakirĩrĩria moritũ manene.

   “Ũngĩaria na andũ angĩ nĩ ũkuona atĩ manacemania na magerio maritũ, no nĩ mahotete gwĩtiiria. Aria nao nĩguo ũmenye maũndũ marĩa meekire kana marĩa mateekire nĩguo mahote kũhiũrania na magerio macio.”​—Julia.

•   Korũo na wetereri. Bibilia yugaga ũũ: “Mũndũ mũthingu no agwe maita mũgwanja, o agĩũkĩraga.” (Thimo 24:16) Nĩ kũbataranagia ihinda nĩguo mũndũ etĩkĩre atĩ rĩu maũndũ nĩ magarũrũkĩte, na kwoguo ndũgakue ngoro angĩkorũo rĩmwe nĩ ũranyitwo nĩ kĩeha. Ũndũ ũrĩa wa bata nĩ ‘gũũkĩra.’

   “Thutha wa gũcemania na ũndũ mũritũ, ngoro yaku na meciria nĩ irabatara kũhona. Ũndũ ũcio nĩ woyaga ihinda. Nĩ ndĩrutĩte atĩ gũcokereria thutha wa kũhiũrania na ũndũ mũritũ gũthiaga gũkĩhũthaga o ũrĩa mahinda marathiĩ.”​—Andrea.

•   Wĩrute gũkoragwo na ngatho. Bibilia yugaga ũũ: “Na muonanagie atĩ mũrĩ na ngatho.” (Akolosai 3:15) Gũtekũmakania ũritũ wa thĩna ũrĩa ũrahiũrania naguo, hĩndĩ ciothe nĩ gũkoragwo na maũndũ ũngĩcokia ngatho nĩ ũndũ wamo. Wĩcirie ũhoro wa maũndũ matatũ marĩa magũkenagia ũtũũro-inĩ.

   “Rĩrĩa wacemania na thĩna mũna, nĩ ũndũ mũhũthũ kwĩyũria, ‘Nĩkĩ no niĩ?’ Ũhoti wa kũũmĩrĩria moritũ ũhutĩtie kwaga gwĩciria o ũhoro wa mathĩna maku, no ũgakorũo na mwerekera ũrĩa wagĩrĩire na ngatho nĩ ũndũ wa kĩrĩa ũrĩ nakĩo na maũndũ marĩa ũrahota kũhingia.”​—Samantha.

•   Thuura kũiganĩra. Mũtũmwo Paulo ooigire ũũ: “Nĩ ndĩrutĩte kũiganĩra gũtekũmakania ũrĩa maũndũ makwa matariĩ.” (Afilipi 4:11) Paulo ndangĩahotire gũcenjia mathĩna marĩa aahiũranagia namo. No nĩ angĩahotire gũcenjia mwerekera wake wĩgiĩ mathĩna macio. Paulo nĩ aatuĩte itua rĩa kũiganĩra.

   “Ũndũ ũmwe menyete ũnjĩgiĩ nĩ atĩ njĩra ĩrĩa njiyũkagia moritũ nayo rĩrĩa moka, tiyo njĩra ĩrĩa njega biũ. Muoroto wakwa nĩ gũkorũo na mwerekera mwega maũndũ-inĩ mothe. Ũndũ ũcio no ũkorũo na ũguni harĩ niĩ na nginya harĩ arĩa mathiũrũrũkĩirie.”​—Matthew.

•   Hoya. Bibilia yugaga ũũ: “Ikagĩria Jehova mũrigo waku, na nĩ arĩgũtiiragĩrĩra. Gũtirĩ hĩndĩ akaareka mũndũ ũrĩa mũthingu agwe.” (Thaburi 55:22) Mũndũ ndahoyaga o nĩgetha tu aigue wega. Kũhoya nĩ kwaranĩria ĩmwe kwa ĩmwe na Mũũmbi witũ, ũrĩa ‘ũtũrũmbũyagia.’​—1 Petero 5:7.

   “Ndibataraga gũthĩnĩka ndĩ wiki. Rĩrĩa ndahoya itekũhithĩrĩra ũndũ igũrũ rĩgiĩ mathĩna marĩa ndĩ namo na ndacokeria Ngai ngatho nĩ ũndũ wa irathimo ciake, nĩ hotaga kweheria meciria matarĩ mega na njĩra ya gwĩciria ũhoro wa indo iria Jehova andathimĩte nacio. Mahoya nĩ ma bata mũno!”​—Carlos.