Hihi ũrĩ Wamenya?
Mĩhothi yaarutagwo atĩa hekarũ-inĩ hĩndĩ ya Jesu?
Mwena ũrĩa atumia maaikaraga thĩinĩ wa hekarũ, nĩkuo andũ mookaga kũrutĩra mĩhothi. Ibuku rĩtagwo The Temple—Its Ministry and Services riugaga ũũ: “Tũthandũkũ kana ‘tũrumbeta’ ikũmi na tũtatũ [tũrĩa] twaikagio mĩhothi, twakoragwo tũigĩtwo o handũ rũthingo-inĩ ruothe rwa gĩthaku kĩa mwena ũrĩa atumia maaikaraga.”
Tũthandũkũ tũu twetagwo tũrumbeta tondũ, twarĩ tũceke mũromo-inĩ, tũgathiĩ twaramĩte na thĩ. O gathandũkũ kaarĩ na karembeko ga kuonania nĩ mũhothi ũrĩkũ wagĩrĩire gũikio ho, na wĩra ũrĩa mũhothi ũcio ũngĩarutire. Jesu aarĩ mwena ũcio atumia maikaraga, rĩrĩa onire andũ aingĩ o hamwe na mũtumia ũmwe mũthĩni warĩ wa ndigwa makĩhotha.—Luka 21:1, 2.
Kwarĩ tũthandũkũ 2, kamwe geekĩragwo mbia cia igooti rĩa hekarũ rĩa mwaka ũcio, na karĩa kangĩ mwaka mũthiru. Gathandũkũ ga 3 nginya ka 7 o ũrĩa twarũmanĩrĩire, twekĩragwo mũigana wa mbia cia ndirahũgĩ, ndũtuura, mbaũ, ũbumba, na indo cia thahabu. Mbia ingiakĩrire mũigana ũrĩa weendagwo, mũndũ aikagia iria ciatigaraga tũthandũkũ-inĩ tũu tũngĩ. Gathandũkũ ga 8 geekĩragwo mbia iria ingĩatigarire thutha wa kũruta mũigana wa mbia cia magongona ma mehia. Gathandũkũ ga 9 nginya ga 12, twekĩragwo mbia iria ingĩatigarire thutha wa kũruta mũigana wa mbia cia magongona ma ihĩtia, ma nyoni, ma Anaziri, na ma andũ arĩa atherie mangũ. Nako gathandũkũ ga 13, geekĩragwo mĩhothi ya kwĩyendera.
Hihi maũndũ marĩa Luka aandĩkire megiĩ historĩ maarĩ na mahĩtia?
Luka nĩwe waandĩkire ibuku rĩa Injiri rĩrĩa rĩtanĩtio nake, o hamwe na ibuku rĩa Atũmwo. Luka oigaga atĩ ‘aatuĩririe wega maũndũ mothe kuuma rĩrĩa maambĩrĩirie gwĩkwo,’ no athomi amwe a historĩ nĩ mekagĩrĩra nganja maũndũ marĩa aandĩkire. (Luka 1:3) Hihi maũndũ marĩa aandĩkire maarĩ na mahĩtia?
Luka aandĩkire maũndũ mũndũ angĩhota gũtuĩria. Kwa ngerekano, nĩ agwetete tũturwa twa atongoria amwe a Roma ta, acirithania a andũ a Filipi; athuri arĩa anene a itũũra a Thesalonike; na aathani a bũrũri a Efeso. (Atũmwo 16:20; 17:6; 19:31) Luka etĩte Herode Antipa mũtongoria wa mwena wa Galili na Serigio Paulo akamwĩta barũthi kana ngavana wa Kuporo.—Atũmwo 13:1, 7.
Nĩ ũndũ wa magegania kuona atĩ Luka agwetete tũturwa twa atongoria acio atekũhĩtia, tondũ o ũrĩa wathani wa Roma waacenjagia, noguo marĩĩtwa ma tũturwa twao o namo maacenjagia. Mũthomi wa Bibilia wĩtagwo Bruce Metzger, oigĩte atĩ “hĩndĩ ciothe, maũndũ ta macio marĩa magwetetwo thĩinĩ wa Atũmwo, maatuĩrio monekaga nĩ ma ma kũringana na ihinda na harĩa meekĩkĩire.” Nake mũthomi ũngĩ wĩtagwo William Ramsay, etĩte Luka “mwandĩki wa historĩ wa kĩrathi kĩa igũrũ mũno.”