Hihi Ũrĩ Wamenya?
Nĩ ũndũ ũrĩkũ wekĩkire harĩ Nineve thutha wa matukũ ma Jona?
Website ĩtagwo The British Museum Blog, yugĩte atĩ gũkinyĩria karine ya mũgwanja M.M.M., Ashuri nĩyo yarĩ thirikari ĩrĩa nene mũno thĩinĩ wa thĩ, na gĩcigo kĩayo kĩoimĩte bũrũri wa Cyprus mwena wa Ithũĩro, nginya bũrũri wa Iran mwena wa Irathĩro, na kũrĩ hĩndĩ nginya gĩakinyĩte bũrũri-inĩ wa Misiri. Nineve nĩrĩo rĩarĩ itũũra inene rĩa Ashuri, na nĩrĩo rĩarĩ itũũra rĩrĩa inene mũno thĩinĩ wa thĩ. Rĩarĩ na mĩgũnda mĩingĩ mĩthaka, nyũmba nene cia athamaki, na nyũmba nene cia kũiga mabuku. Maandĩko marĩa maarĩ thingo-inĩ cia itũũra rĩa tene rĩa Nineve, moonanagia atĩ Mũthamaki Ashurbanipal, o ta athamaki arĩa angĩ a Ashuri, eeĩtaga “mũthamaki wa thĩ.” Mahinda-inĩ macio, ũthamaki wa Ashuri na itũũra rĩa Nineve cioonekaga ta itangĩhooteka.
Ũthamaki wa Ashuri nĩguo warĩ mũnene mũno mahinda-inĩ macio thĩinĩ wa thĩ
O na kũrĩ ũguo, rĩrĩa ũthamaki wa Ashuri warĩ na hinya mũno, mũnabii wa Jehova wetagwo Zefania aarathire atĩ: ‘Jehova nĩ angĩkaananga Ashuri, na nĩ agaatũma Nineve gũtuĩke kũndũ gũtiganĩrie, kũũme o ta werũ.’ Makĩria ma ũguo, mũnabii wa Jehova wetagwo Nahumu aarathĩte ũũ: “Tahai betha, tahai thahabu! . . . Itũũra rĩtigĩtwo ũtheri, rĩgatiganĩrio, rĩkanangĩka! . . . Ũrĩa wothe ũgaakuona nĩ akoora oige atĩrĩ, ‘Nineve nĩ anangĩtwo!’” (Zef. 2:13; Nahu. 2:9, 10; 3:7) Maũndũ macio maarathĩtwo nĩ mangĩatũmire andũ meyũrie: ‘Hihi ũndũ ũcio nĩ ũngĩahotekire? Hihi ũthamaki ũcio warĩ na hinya nĩ ũngĩahootekire?’ Kuoonekaga ta ũtangĩahootekire.
Itũũra rĩa Nineve nĩ rĩathirire biũ!
O na kũrĩ ũguo, nĩ gwekĩkire ũndũ ũtangĩerĩgĩrĩirũo. Mũthia-inĩ wa karine ya mũgwanja M.M.M., Ashuri nĩ yahootetwo nĩ Ababuloni na Amedia. Mũthia-inĩ, itũũra rĩa Nineve rĩgĩtiganĩrio na rĩkĩriganĩra biũ! Ibuku rĩmwe riugĩte atĩ thutha wa mĩaka mĩingĩ, kũrĩa itũũra rĩa Nineve rĩarĩ kwarĩ kũhumbĩre nĩ tĩĩri, na mũndũ aamenyaga ũhoro wa itũũra rĩu o kũgerera thĩinĩ wa Bibilia. Kũringana na website ya Biblical Archaeology Society Online Archive, gũkinyĩria kĩambĩrĩria kĩa mĩaka ya 1800, “gũtirĩ mũndũ o na ũngĩamenyire kana itũũra inene rĩa Aashuri rĩarĩ kuo.” No mwaka-inĩ wa 1845, mũthuthuria wa indo cia tene wetagwo Austen Henry Layard nĩ aambĩrĩirie gũthikũria harĩa itũũra rĩa Nineve rĩarĩ. Indo iria ciathikũririo kuo cioonanirie atĩ itũũra rĩa Nineve rĩarĩ itũũra inene rĩrĩ na riri.
Kũhinga biũ kwa morathi megiĩ itũũra rĩa Nineve nĩ gwĩkĩraga wĩtĩkio witũ hinya atĩ morathi ma Bibilia megiĩ thirikari cia gĩũteti iria irĩ kuo rĩu nĩ makaahinga.—Dan. 2:44; Kũg. 19:15, 19-21.
