1, 2. Nĩ ciũria irĩkũ rĩmwe tũngĩĩyũria, na iratũririkania andũ arĩkũ thĩinĩ wa Bibilia?

HIHI nĩ ũrĩ warwara mũrimũ mũnene nginya ũkeyũria kana nĩ ũkũhona? Waneyũria kana mũndũ wa famĩlĩ kana mũrata nĩ ekũhona? Ũcio nĩ ũndũ tũtangĩkagĩra rĩrĩa mũndũ arĩ na mathĩna manene ma mwĩrĩ. Hĩndĩ ya mũnabii Elija na Elisha, kwarĩ na athamaki erĩ maarĩ na mĩtangĩko ta ĩyo. Mũthamaki ũmwe nĩ Ahazia mũrũ wa Ahabu na Jezebeli. Tondũ nĩ aagurarĩtio ũũru oririe ũũ: “Nĩngũhona ndũari ĩno?” Thutha ũcio Mũthamaki Beni-hadadi wa Suriata nĩ aarwarire mũno na akĩũria ũũ: “Hihi nĩngũhona ndũari ĩno, kana aca?”—2 Ath. 1:2; 8:7, 8.

² Hingo ciothe tũkoragwo na mwĩhoko atĩ ithuĩ kana endwa aitũ nĩ tũkũgĩa na ũgima mwega wa mwĩrĩ. O na kũrĩ ũguo, andũ aingĩ nĩ meyũragia kana Ngai no amateithie. Mahinda-inĩ ma athamaki acio, rĩmwe na rĩmwe Ngai nĩ aaringaga ciama akahonia andũ na akariũkia arĩa angĩ. (1 Ath. 17:17-24; 2 Ath. 4:17-20, 32-35) Hihi no twĩrĩgĩrĩre Ngai atwĩkĩre maũndũ ta macio mahinda-inĩ maya?

3-5. Nĩ ũhoti ũrĩkũ Jehova na Jesu makoragwo naguo, na ũndũ ũcio ũtũmaga twĩyũrie ciũria irĩkũ?

³ Ngai no ahote kũrehera mũndũ ndwari, na Bibilia nĩ yonanagia  ũguo. Mahinda-inĩ ma tene nĩ aaherithagia andũ amwe na mĩrimũ ta ũrĩa eekire harĩ Firauni matukũ-inĩ ma Iburahimu na thutha ũcio harĩ Miriamu mwarĩ wa nyina na Musa. (Kĩam. 12:17; Ndar. 12:9, 10; 2 Sam. 24:15) Ngai nĩ eerĩte Aisiraeli atĩ mangĩamwĩhĩirie, nĩ angĩamareheire “ndũari ciothe, o na mĩrimũ yothe.” (Gũcok. 28:58-61) Ningĩ Jehova nĩ eeheragĩria andũ ake mĩrimũ kana akamagitĩra matikarware. (Tham. 23:25; Gũcok. 7:15) Makĩria ma ũguo, nĩ aahonagia andũ ake. Kwa ngerekano, nĩ aahonirie Ayubu rĩrĩa aarwarĩte mũno nginya akerirĩria gũkua.—Ayub. 2:7; 3:11-13; 42:10, 16.

⁴ Hatarĩ nganja, Ngai nĩ akoragwo na ũhoti wa kũhonia arĩa arwaru. O na Mũriũ wake nĩ akoragwo na hinya wa kũhonania. Rĩrĩa aarĩ gũkũ thĩ nĩ aahonirie andũ maarĩ na mangũ, mũrimũ wa kĩbaba, atumumu, o na cionje. (Thoma Mathayo 4:23, 24; Joh. 9:1-7) Ciama icio Jesu aaringire cionanagia ũrĩa akaahonia andũ na njĩra nene thĩinĩ wa thĩ njerũ. Kũmenya ũguo nĩ gũtũũmagĩrĩria mũno. Hĩndĩ ĩyo “Mũndũ ũrĩa ũtũũraga bũrũri ũcio [thĩ njerũ] ndarĩ hingo agacoka kuuga ũũ: Ndĩ mũrũaru.”—Isa. 33:24.

⁵ No hihi mahinda-inĩ maya nĩ twagĩrĩirũo nĩ gũtanya Jehova kana Jesu aringe kĩama gĩa gũtũhonia? Twagĩrĩirũo gũkorũo na mawoni marĩkũ igũrũ rĩgiĩ ndwari nene, na twagĩrĩirũo nĩ gwĩka atĩa tũngĩnyitwo nĩ ndwari ta ĩyo?

6. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũmenyete wĩgiĩ “ũhoti wa kũhonania mĩrimũ” ũrĩa Akristiano amwe a tene maakoragwo naguo?

⁶ Bibilia nĩ yonanagia atĩ hĩndĩ ya Akristiano a tene Ngai nĩ aahotithagia ndungata imwe ciake kũringa ciama. (Atũm. 3:2-7; 9:36-42) “Ũhoti wa kũhonania mĩrimũ” warĩ kĩmwe kĩa “iheo” mwanya mwanya cia roho iria aaheaga ndungata ciake. (1 Kor. 12:4-11) Ĩndĩ iheo icio o hamwe na ingĩ ta gũthioma na kũratha, nĩ cingĩathirire thutha wa ihinda. (1 Kor. 13:8) Mahinda-inĩ maya ndungata cia Ngai itikoragwo na iheo icio. Nĩ ũndũ ũcio, tũtiagĩrĩirũo nĩ gũtanya Ngai aringe kĩama gĩa gũtũhonia kana kũhonia endwa aitũ.

7. Rĩandĩko rĩa Thaburi 41:3 rĩtũheaga mwĩhoko ũrĩkũ?

⁷ O na kũrĩ ũguo, rĩrĩa tũrĩ arwaru no twĩhoke Jehova atũũmĩrĩrie, atũhe ũũgĩ, na atũtiirĩrĩre o ta ũrĩa eekagĩra ndungata ciake cia tene. Mũthamaki Daudi aandĩkire ũũ: “Gũkena-rĩ, nĩ ũrĩa ũcayagĩra mũndũ ũrĩa ũtarĩ hinya: o nake-rĩ, mũthenya wa ũũru, Jehova no akamũhatũra. Jehova nĩarĩkĩmũmenyagĩrĩra, amũtũũrie muoyo.” (Thab. 41:1, 2) Rĩandĩko rĩu rĩtionanagia atĩ mũndũ angĩacaĩire mũndũ ũtarĩ hinya, angĩatũũrire tene na tene ategũkua. Muoroto wa Daudi ndwarĩ kuonania atĩ mũndũ ũcio nĩ angĩaringĩirũo kĩama atũũre tene na tene atĩ tondũ wa gũcaĩra mũndũ ũrĩa ũtarĩ hinya. No kũhoteke ciugo icio cioonanagia atĩ Ngai nĩ angĩateithirie mũndũ ũcio mũcayanĩri angĩagĩire na thĩna. Na njĩra ĩrĩkũ? Daudi aatarĩirie ũũ: “Jehova nĩarĩmũmenyagĩrĩra arĩ ũrĩrĩ-inĩ arĩ mũrũaru, na acooke amũhonie arĩ o hau ũrĩrĩ-inĩ wake.” (Thab. 41:3, Holy Bible in Gĩkũyũ) Mũndũ ũcio mũcayanĩri nĩ angĩakorirũo na ma atĩ Ngai ndangĩriganĩrũo nĩwe na nĩ onaga wĩhokeku wake. Ningĩ tondũ mwĩrĩ wa mũndũ ũmbĩtwo ũrĩ na ũhoti wa kwĩhonia guo mwene, nĩ angĩahotire kũgĩa na ũgima mwega wa mwĩrĩ.

8. Kũringana na Thaburi 41:4 Daudi aahoire Jehova ũndũ ũrĩkũ?

⁸ O nake Daudi nĩ kũrĩ hĩndĩ aarĩ mũrũaru mũno. Oigire ũũ: “Njugĩte ũũ: Ĩ Jehova, nginyĩria wega waku; honia muoyo wakwa; amu nĩngwĩhĩtie.” (Thab. 41:4) No kũhoteke Daudi aaragia ũhoro wa hĩndĩ ĩrĩa Abisalomu aageretie kũmũtunya ũthamaki ihinda-inĩ rĩrĩa  aarĩ mũrũaru ũndũ atangĩahotire kwĩrũĩrĩra. O na gũtuĩka Ngai nĩ aamuoheire rĩrĩa aatharĩtie na Bathi-sheba, Daudi ndaariganĩirũo nĩ mehia macio make o hamwe na moimĩrĩro mamo. (2 Sam. 12:7-14) O na kũrĩ ũguo nĩ aamenyaga atĩ Ngai ndangĩamũtiganĩirie arĩ ũrĩrĩ-inĩ arĩ mũrũaru. No hihi Daudi aahoyaga Jehova aamũringĩre kĩama amũhonie nĩguo athiĩ na mbere gũtũũra muoyo?

9. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jehova eekĩire Mũthamaki Hezekia? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ Daudi eerĩgagĩrĩra kuuma kũrĩ Jehova?

⁹ Mĩaka mĩingĩ thutha ũcio Ngai nĩ aahonirie Mũthamaki Hezekia rĩrĩa ‘arũarĩte hakuhĩ akue’ na agĩtũũra mĩaka ĩngĩ 15. (2 Ath. 20:1-6) Nowe Daudi ndaahoire Jehova aamũringĩre kĩama atĩ nĩguo ahone. Kũringana na Bibilia, Daudi aahoire Jehova amũteithie o ta ũrĩa angĩateithirie mũndũ ũrĩa mũcayanĩri. Tondũ aarĩ na ũkuruhanu mwega na Jehova-rĩ, nĩ angĩahotire kũmũhoya aamũmĩrĩrie na amũteithie arĩ ũrĩrĩ-inĩ hĩndĩ ĩyo aarĩ mũrũaru. Ningĩ aahoyaga Jehova amũteithie ahone. (Thab. 103:3) O na ithuĩ no tũhoe Jehova atũteithie na njĩra o ta ĩyo.

10. Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ũhoro wa Terofimo na Epafarodito?

¹⁰ O ta Daudi, Terofimo ũmwe wa arĩa maatungataga na mũtũmwo Paulo ndaahonirio na njĩra ya kĩama. Nĩ tũĩ wega atĩ nĩ kũrĩ hĩndĩ Paulo aahonagia andũ arũaru. (Thoma Atũmwo 14:8-10.) Kwa ngerekano nĩ aahonirie ‘ithe wa Publio ũrĩa warũarĩte mũrimũ wa kũhiũha mwĩrĩ na kũharũo gatema.’ Paulo ‘aamũhoeire, akĩmũigĩrĩra moko, na akĩmũhonia.” (Atũm. 28:8) O na kũrĩ ũguo Paulo ndaahonirie Terofimo o na gũtuĩka maarĩ nake rũgendo-inĩ rwa ũmishonarĩ. (Atũm. 20:3-5, 22; 21:29) Rĩrĩa Terofimo aarũarire marĩ rũgendo-inĩ na Paulo, mũtũmwo ũcio ndaamũhonirie ĩndĩ aamũtigire Mileto nĩguo ambe ahone. (2 Tim. 4:20) O ũndũ ũmwe na ũcio, rĩrĩa Epafarodito ‘eehĩirũo mũno nĩ mũrimũ agakuhĩrĩria gũkua’ Bibilia ndĩonanagia atĩ Paulo nĩ aaringire kĩama nĩguo aahonie mũrata ũcio wake.—Afil. 2:25-27, 30.

11, 12. Luka aarĩ ũteithio harĩ Paulo na njĩra ĩrĩkũ, na nĩ maũndũ marĩkũ tũĩ mamwĩgiĩ?

¹¹ “Luka, mũthondekani [ndagĩtarĩ] ũrĩa mwende mũno” nĩwe wandĩkire ibuku rĩa Atũmwo na o nake nĩ maagendaga hamwe na Paulo. (Kol. 4:14; Atũm. 16:10-12; 20:5, 6) No kũhoteke atĩ Luka nĩ aaheaga Paulo mootaro megiĩ ũrigitani na akamarigita marĩ hamwe na andũ angĩ arĩa maakoragwo nao ng’endo-inĩ ciao cia ũmishonarĩ. Luka aabataraga gwĩka ũguo nĩkĩ? Tondũ o nake Paulo nĩ aarwaraga arĩ ng’endo-inĩ icio. (Gal. 4:13) O ta ũrĩa Jesu oigĩte: “Andũ arĩa agima matibataragio nĩ mũthondekani, no arĩa arũaru.”—Luk. 5:31.

¹² Bibilia ndĩgwetaga rĩrĩa kana kũrĩa Luka aathomeire wĩra ũcio wa ũndagĩtarĩ. Kuonekaga atĩ Paulo eetire Luka mũthondekani kana ndagĩtarĩ akĩaria na Akristiano a Kolosai tondũ ũguo nĩguo maamũĩ. No kũhoteke Luka aathomeire cukuru ĩmwe ya ũrigitani ĩrĩa yarĩ Laodikia taũni ĩmwe yarĩ hakuhĩ na Kolosai. Luka nĩ aahũthĩrire ciugo ikonainie na ũrigitani ibuku-inĩ rĩake rĩa Injiri na rĩa Atũmwo. Tondũ aarĩ ndagĩtarĩ, nĩ aandĩkire maũndũ maingĩ megiĩ ũrĩa Jesu aahonirie andũ.

13. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũrabatara kũririkana mbere ya kũheana kana gwĩtĩkĩra ũtaaro mũna wĩgiĩ ũrigitani?

¹³ Mahinda-inĩ maya gũtirĩ Mũkristiano ũrĩ na ‘ũhoti wa gũtũhonia.’ O na kũrĩ ũguo, aarĩ na ariũ a Ithe witũ amwe matarĩ na muoroto mũru nĩ maheaga arĩa angĩ mootaro megiĩ ũrigitani o na mũndũ atamahoete. Amwe o na nĩ mahatagĩrĩria andũ metĩkĩre  mootaro macio mao. Mootaro mamwe no makorũo matarĩ mooru. Kwa ngerekano nĩ kũrĩ hĩndĩ Paulo eerire Timotheo anyuage ndibei nyinyi nĩ ũndũ wa thĩna ũrĩa aarĩ naguo wa nda. No kũhoteke Timotheo aarwarĩte nda nĩ ũndũ wa kũnyua maĩ matarĩ matheru. * (Thoma 1 Timotheo 5:23.) O na kũrĩ ũguo no tũbatare kwĩmenyerera mũno. Mũrũ wa Ithe witũ ahota gũtũringĩrĩria tũhũthĩre ndawa cia mĩtĩ kana tũrĩe irio mũthemba mũna. Ahota gũtwĩra atĩ nĩ kũrĩ mũndũ wa famĩlĩ yao wateithĩkire mũno tondũ aarĩ na thĩna o ta ũcio. No ũguo ti kuga atĩ ndawa kana irio icio nĩ cigũtũteithia. Nĩ wega kũririkana atĩ o na angĩkorũo ndawa kana ũrigitani mũna nĩ ũhũthĩrĩtwo nĩ andũ aingĩ to mũhaka ũkorũo ũrĩ mwega.—Thoma Thimo 27:12.

14, 15. (a) Andũ amwe mahũthagĩra atĩa ndwari cia andũ arĩa angĩ? (b) Tũngĩĩruta atĩa kuumana na Thimo 14:15?

¹⁴ Ithuothe nĩ twendete gũkorũo na ũgima mwega wa mwĩrĩ nĩ getha tũhote gũkenera ũtũũro na gũtungatĩra Jehova biũ. O na kũrĩ ũguo tondũ tũtirĩ akinyanĩru, tũtingĩhota gwĩthema ndwari. Rĩrĩa twarwara, no gũkorũo na njĩra nyingĩ cia ũrigitani na mũndũ o mũndũ arĩ na kĩhooto gĩa gwĩthurĩra njĩra ĩrĩa ekwenda kũhũthĩra. Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ mahinda-inĩ maya kũrĩ na andũ aingĩ akoroku marahũthĩra mĩrimũ gwĩtongia. Mendagia ndawa kana indo cia ũrigitani makĩhũthĩra ũira wa maheeni. Nao andũ angĩ kana kambuni, magaathagĩrĩria mũno ũrĩa ndawa ciao irĩ njega na magaciendia goro nĩguo mathondeke mbeca nyingĩ. Mũndũ angĩkorũo agiĩtwo nĩ mũrimũ na nĩ arenda mũno kĩhonia kana nĩ arenda gũtũũra tũũra no one morigitani macio ta marĩ ma ma. O na kũrĩ ũguo nĩ wega kũririkana ũtaaro ũyũ wa Jehova: “Mũndũ ũtarĩ mũũgĩ etĩkagia ũndũ o wothe, ĩndĩ mũndũ mũbarĩrĩri nĩamenyagĩrĩra harĩa egũthiĩra.”—Thim. 14:15.

¹⁵ Angĩkorũo mũndũ nĩ mũbarĩrĩri kana nĩ mũũgĩ, nĩ arĩĩmenyagĩrĩra ũhoro-inĩ wĩgiĩ maũndũ marĩa araigua na makĩria angĩkorũo maroima harĩ mũndũ ũtathomeire maũndũ macio. Mũndũ mũbarĩrĩri no eyũrie ũũ: ‘Mũndũ ũyũ aroiga atĩ vitameni kana ndawa ĩno nĩ ĩteithĩtie andũ, no rĩrĩ, kũrĩ na ũira mũiganu wa kuonania ũndũ ũcio? Na tondũ andũ matihanaine-rĩ, hihi ndĩ na gĩtũmi kĩiganu gĩa gwĩtĩkia atĩ nĩ ĩkũndeithia? Na githĩ to batare gwĩka ũthuthuria makĩria kana njarie ũtaaro harĩ mũndũ ũthomeire ũndũ ũcio?’—Gũcok. 17:6.

16. Nĩ ciũria irĩkũ cingĩtũteithia kuonania “ũũgĩ wa ngoro” maũndũ-inĩ megiĩ ũrigitani?

¹⁶ Bibilia ĩtũtaaraga atĩ ‘tũikarage twĩ na ũũgĩ wa ngoro mahinda-inĩ maya tũrĩ.’ (Tit. 2:12) Nĩ twagĩrĩirũo kuonania “ũũgĩ wa ngoro” makĩria rĩrĩa mũndũ aratũtaarĩria ũhoro wa ndawa kana njĩra ya ũrigitani tũtarataũkĩrũo nĩyo wega. Hihi mũndũ kana ndagĩtarĩ ũcio no ahote gũtaarĩria biũ ũrĩa ndawa kana njĩra ĩyo ĩrutaga wĩra? Hihi nĩ njĩra ĩrekĩrĩrũo nganja? Hihi mandagĩtarĩ no magathĩrĩrie njĩra ĩyo? (Thim. 22:29) Mũndũ ahota gũkwĩra atĩ kũrĩ na njĩra njerũ ya ũrigitani ĩgundũrĩtwo kũndũ kũraya na atĩ mandagĩtarĩ matirĩ maramenya ũhoro wayo. No nĩ wega kwĩyũria ũũ: ‘Kũrĩ na ũira ũrĩkũ wa kuonania atĩ kũrĩ na ũrigitani ta ũcio?’ Andũ amwe o na mahota kũhũthĩra tũindo tũtaramenyeka wega ũrĩa tũraruta wĩra kana tũrĩ na hinya ũtaramenyeka wega. Ũcio no ũkorũo ũrĩ ũgwati mũnene tondũ Jehova nĩ atũkanĩtie “kũragũria.”—Alaw. 19:26; Gũcok. 18:10-12.

17. Nĩ merirĩria marĩkũ ma ndũire tũkoragwo namo?

¹⁷ Hĩndĩ ya Akristiano a tene, kĩama kĩrĩa gĩatongoragia nĩ gĩatũmĩire ciũngano marũa gĩkĩenda gũteithia aarĩ na ariũ a Ithe witũ mamenye maũndũ mamwe marĩa maagĩrĩirũo nĩ gwĩthema. Thutha wa kũgweta maũndũ macio, marũa macio maarĩkĩrĩire na ciugo ici: “Mũngĩĩamũra mũthemage maũndũ macio, mweka wega. Tigwoi na ũhoro.” (Atũm. 15:29) O na gũtuĩka ciugo “tigwoi na ũhoro,” nĩ njĩra ĩngĩ ya kuugĩra andũ ũhoro, nĩ itũririkanagia atĩ nĩ ũndũ wa ndũire kwenda gũkorũo na ũgima mwega wa mwĩrĩ nĩ getha tũhote gũtungatĩra Jehova.

18, 19. Nĩ ũndũ ũrĩkũ twĩrĩgagĩrĩra thĩinĩ wa thĩ njerũ?

¹⁸ Tondũ tũrĩ andũ matarĩ akinyanĩru, tũtingĩhota gwĩthema ndwari biũ. Ningĩ tũtingĩĩrĩgĩrĩra kũhonio na njĩra ya kĩama. O na kũrĩ ũguo, Kũguũrĩrio 22:1, 2 nĩ yaragia ũhoro wa hĩndĩ ĩrĩa tũkaahonio biũ. Mũtũmwo Johana nĩ oonirio kĩoneki kĩa “rũũĩ rũa maĩ ma muoyo” na ‘mĩtĩ ya muoyo’ yarĩ na mathangũ “ma kũhonia ndũrĩrĩ.” Indo icio itirũgamĩrĩire ndawa cia mĩtĩ iria tũngĩhũthĩra mahinda-inĩ maya. Ningĩ ti kuuga atĩ nĩ kũrĩ ndawa cia mĩtĩ tũkahũthĩra thĩinĩ wa thĩ njerũ nĩgetha tũhone. Ithenya rĩa ũguo, irũgamĩrĩire mũbango wa Jehova wa kũhe andũ arĩa aathĩki muoyo wa tene na tene kũgerera Jesu. Na githĩ tũtiĩriragĩria mũno hĩndĩ ĩyo ĩkinye!—Isa. 35:5, 6.

¹⁹ O tũgĩetagĩrĩra hĩndĩ ĩyo ĩkinye, nĩ tũĩ atĩ Jehova nĩ arĩrũmbũyanagia na o ũmwe witũ o na hĩndĩ ĩrĩa tũrĩ arwaru. O ta Daudi, tũrĩ na ma biũ atĩ Ngai nĩ arĩtũtiiragĩrĩra rĩrĩa rĩothe tũrĩ arwaru. Na nĩ tũrĩkoragwo na muonere o ta ũyũ wa Daudi: “Niĩ-rĩ, tondũ wa wagĩrĩru wa ngoro yakwa, nĩũ’nyitĩrĩire, na ũkanjiga mbere-inĩ ya ũthiũ waku, njikarage ho mĩndĩ na mĩndĩ.”—Thab. 41:12.