1, 2. (a) Nĩ kĩĩ gĩatũmire Aisiraeli 24,000 morũo nĩ irathimo cia magegania? (b) Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ũndũ ũcio?

KAHINDA kanini mbere ya rũrĩrĩ rwa Isiraeli kũingĩra Bũrũri wa Kĩĩranĩro, arũme ngiri nyingĩ nĩ ‘maatharirie na airĩtu a Amoabi.’ Nĩ ũndũ ũcio, Jehova akĩniina andũ 24,000. Aisiraeli maarĩ hakuhĩ mũno kũingĩra Bũrũri wa Kĩĩranĩro ũrĩa maakoretwo metereire ihinda iraya mũno. No ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ nĩ moorirũo nĩ irathimo cia magegania nĩ ũndũ wa kũgũa mehia-inĩ.​—Ndar. 25:1-5, 9.

² Maũndũ macio meekĩkire, maandĩkirũo “matuĩke ma gũtũtaara kana gũtũkaania ithuĩ, o ithuĩ tũkinyĩrĩirũo nĩ marigĩrĩrio ma mahinda maya.” (1 Kor. 10:​6-​11) Tondũ tũratũũra mũthia-inĩ wa ‘matukũ ma kũrigĩrĩria-rĩ,’ tũrĩ hakuhĩ mũno kũingĩra thĩinĩ wa thĩ njerũ. (2 Tim. 3:1; 2 Pet. 3:​13) Ĩndĩ ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, ndungata imwe cia Jehova nĩ ciĩrekereirie ikagũa mehia-inĩ ma ũtharia na nĩ ũndũ ũcio ikagetha moimĩrĩro moru mũno. Andũ ta acio marĩ ũgwati-inĩ wa kũũrũo nĩ kĩrathimo kĩa muoyo wa tene na tene.

3. Arĩa mahikanĩtie marabatara ũtongoria na ũgitĩri wa Jehova nĩkĩ? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

 ³ Nĩ ũndũ wa ũrĩa ũtharia ũingĩhĩte, arĩa mahikanĩtie nĩ mekũbatara ũtongoria na ũgitĩri wa Jehova nĩguo magĩe na moimĩrĩro mega harĩ kũgitĩra kĩhiko kĩao. (Thoma Thaburi 127:1.) Nĩ tũkwarĩrĩria ũrĩa mũthuri na mũtumia mangĩkĩra kĩhiko kĩao hinya na njĩra ya kũgitĩra ngoro ciao, gũkuhĩrĩria Ngai, kwĩhumba ũmũndũ mwerũ, kwaranagĩria na njĩra njega, na kũhinganagĩria bata wa kĩhiko.

4. Nĩ maũndũ marĩkũ matũmĩte Akristiano amwe magũe mehia-inĩ?

⁴ Mũkristiano angĩingĩra atĩa thĩinĩ wa ũtharia? Maita maingĩ ũndũ ũcio wambagĩrĩria na maitho. Jesu oigire ũũ: “Mũndũ o wothe ũngĩrora mũndũ-wa-nja na amwĩrirĩrie, nĩarĩkĩtie gũtharia nake ngoro-inĩ yake.” (Matt. 5:​27, 28; 2 Pet. 2:​14) Akristiano aingĩ arĩa magũaga ũtharia-inĩ makoragwo mambĩte gũthũkia ngoro ciao na njĩra ya kwĩrorera mbica cia ũũra-thoni, gũthoma mabuku marĩ na ndeto cia waganu, kana kwĩrorera maũndũ mooru Intaneti-inĩ. Nao angĩ makoragwo meroreire maũndũ ma ngomanio thĩinĩ wa thenema, tabarĩra cia TV, na thĩinĩ wa mĩthako ya mathekania. Angĩ nao nĩ mathiaga irabu-inĩ cia ũtukũ na irabu iria andũ meroragĩra andũ makĩina marĩ njaga, na angĩ magathiĩ nyũmba-inĩ iria andũ mathiaga gũcocorũo kana kũmooyũo mĩĩrĩ marĩ na mĩoroto ya waganu.

5. Twagĩrĩirũo kũgitĩra ngoro citũ nĩkĩ?

⁵ Amwe nao nĩ magũaga magerio-inĩ nĩ ũndũ wa gũthiĩ gũcaria ũteithio kũrĩ mũndũ ũrĩa ũtagĩrĩire. Tondũ tũratũũra thĩinĩ wa thĩ ĩiyũire andũ mategiragĩrĩria na mendete gwĩkenia na waganu wa mĩthemba yothe, nĩ ũhũthũ mũndũ kũheenio nĩ ngoro yake ekore akĩgucĩrĩrio nĩ mũndũ ũngĩ tiga ũrĩa mahikanĩtie nake. (Thoma Jeremia 17:​9, 10.) Jesu oigire atĩ “ngoro-inĩ nĩkuo kuumaga meciria moru, na ũũragani, na ũtharia, na ũmaraya.”​​—Mat. 15:19.

6, 7. (a) Kũngĩthiĩ atĩa mũndũ angĩkũria merirĩria moru ngoro-inĩ yake? (b) Tũngĩĩthema atĩa kũhĩtĩria Jehova?

⁶ Merirĩria moru marĩkia gwĩkĩra mĩri ngoro-inĩ cia andũ erĩ makoretwo makĩgucanĩrĩria, mahota kwambĩrĩria kwarĩrĩria maũndũ marĩa magĩrĩirũo nĩ gũkorũo makĩaria tu na arĩa mahikanĩtie nao. Thutha wa ihinda makambĩrĩria gũcaria itũmi cia gũkoragwo hamwe kaingĩ. Makamenyera gũcemania maita maingĩ o makĩĩgwatagia atĩ matikũbangĩte. O ũrĩa marathiĩ makĩgucanagĩrĩria, noguo ũkoragwo ũrĩ ũndũ mũritũ kwĩgirĩrĩria. Na o ũrĩa ndũgũ yao ĩrathiĩ ĩnenehete noguo ũkoragwo ũrĩ ũndũ mũritũ kũmĩtinia, o na makĩmenyaga matireka ũrĩa kwagĩrĩire.​—Thim. 7:​21, 22.

⁷ Nĩ ũndũ wa gũtongorio nĩ merirĩria moru na maũndũ marĩa mararia, makambĩrĩria kũnyitana moko, kũmumunyana, kũhambatana, na gwĩka maũndũ mangĩ ma wendo marĩa magĩrĩirũo gwĩkwo tu thĩinĩ wa kĩhiko, na nĩ ũndũ ũcio hinya wao wa kĩĩroho ũgathiĩ ũgĩthiraga. Macũngĩrĩro-inĩ ‘makagucĩrĩrio nĩ merirĩria mao moru, na makahenererio nĩmo.’ Namo merirĩria macio maagĩa ihu ‘magaciara wĩhia’​​—na nĩguo ũtharia. (Jak. 1:​14, 15) Ũcio nĩ ũndũ wa kĩeha mũno tondũ korũo andũ acio erĩ nĩ maarekire Jehova amateithie gũkorũo na gĩtĩo kĩnene harĩ kĩhiko nĩ mangĩethemire kũmũhĩtĩria. Mũndũ angĩkũria gĩtĩo ta kĩu atĩa?

8. Gũkorũo na ũrata na Jehova kũgitagĩra mũndũ atĩa ndakagũe mehia-inĩ?

⁸ Thoma Thaburi 97:10. Gũkorũo na ũrata  na Jehova no gũtũgitĩre mũno tũtikagũe mehia-inĩ. Twathiĩ na mbere kwĩruta ũhoro wa ngumo cia Jehova na twĩrutanĩrie ‘kwĩgerekania nake ta ciana ciendetwo mũno, na tũtũũrage twendaine,’ nĩ tũrĩkagĩrũo hinya tũkahota kũregana biũ na “ũmaraya, na waganu o wothe.” (Ef. 5:​1-4) Ningĩ nĩ ũndũ wa kũmenya atĩ ‘ahũri-maraya o na atharania Ngai nĩ akamatuĩra ituĩro,’ arĩa mahikanĩtie magĩrĩirũo kwĩrutanĩria gũtĩa kĩhiko kĩao na gũkĩiga kĩrĩ gĩtheru.​—Ahib. 13:4.

9. (a) Jusufu aahotire atĩa gwĩthema kũgũa ũtharia-inĩ? (b) Tũngĩĩruta atĩa kuumana na kĩonereria kĩa Jusufu?

⁹ Ndungata imwe cia Jehova nĩ ciĩrekereirie ikagũa mehia-inĩ nĩ ũndũ wa kũhũthagĩra mahinda na andũ matarĩ Aira a Jehova thutha wa wĩra. O na wĩra-inĩ magerio no moimĩre. Jusufu aarĩ wĩra-inĩ hĩndĩ ĩrĩa aamenyire atĩ mũtumia wa Potifaru nĩ aamwĩriragĩria. Mũtumia ũcio ageragia kũmũhenereria o mũthenya. Macũngĩrĩro-inĩ, ‘aamũnyitire nguo, akĩmwĩra, Koma na niĩ.’ Ĩndĩ Jusufu nĩ aahotire kũũra akĩmũtiga. Nĩ kĩĩ gĩateithirie Jusufu arũgame wega o na ageretio na njĩra nene ũguo? Nĩ itua rĩake irũmu rĩa kwaga gũthũkia ũrata wake hamwe na Jehova. Nĩ ũndũ wa wĩkindĩru wake, nĩ aabutirwo wĩra na akĩohwo hatarĩ kĩhooto, ĩndĩ Jehova nĩ aamũrathimire. (Kĩam. 39:​1-​12; 41:​38-​43) Tũrĩ wĩra-inĩ kana handũ hangĩ o hothe, nĩ twagĩrĩirũo gwĩthema gũikara na mũndũ tũtahikanĩtie nake na njĩra ĩngĩtũma tũgũe magerio-inĩ.

10. Ũmũndũ ũrĩa mwerũ ũtũgitagĩra atĩa tũtikagwe ũtharia-inĩ?

¹⁰ Tondũ ũmũndũ ũrĩa mwerũ ‘wombirũo ũhaanaine na Ngai, ũrĩ na ũthingu na ũtheru ũrĩa umanĩte na ũhoro-wa-ma-rĩ,’ nĩ wa bata mũno harĩ kũgitĩra mũthuri na mũtumia matikagwe ũtharia-inĩ. (Ef. 4:​24) Arĩa mehumbaga ũmũndũ ũcio mwerũ nĩ mahotaga gũtua ciĩga cia mĩĩrĩ yao ta “ikuĩte” ũhoro-inĩ wĩgiĩ ‘ũmaraya, meciria mathũku, thuti njũru, kwĩrirĩria maũndũ moru, na gũcumĩkĩra.’ (Thoma Akolosai 3:​5, 6.) Kiugo ta “ikuĩte” kĩonanagia atĩ no mũhaka twĩrutanĩrie mũno kũrũa na merirĩria moru ma mwĩrĩ. Twagĩrĩirũo gwĩthema ũndũ o wothe ũngĩarahũra merirĩria ma gũkomania na mũndũ ũngĩ o tiga ũrĩa tũhikanĩtie nake. (Ayub. 31:1) Twemenyeria gũtũũra kũringana na wendi wa Ngai, nĩ tũrĩhotaga ‘gũthũũra ũndũ ũrĩa mũũru’ na ‘kũrũmia ũrĩa mwega.’​—Rom. 12:​2, 9.

11. Kwĩhumba ũmũndũ mwerũ kũngĩkĩra kĩhiko hinya atĩa?

¹¹ Ũmũndũ ũrĩa mwerũ ũkoragwo na ‘mũhianĩre wa Jehova, Ngai ũrĩa waũmbire.’ (Kol. 3:​10) Mũthuri na mũtumia nĩ magĩaga na irathimo nyingĩ rĩrĩa megitĩra matikagwe mehia-inĩ na njĩra ya kwĩhumba “mwĩhumbĩre wa ngoro ũrĩa wa kũiguanĩra tha, na wa gũtugana, na kwĩnyihia, na kũhorera, o na gũkirĩrĩria.” (Kol. 3:​12) Ningĩ nĩ makenagĩra ũiguano mwega kĩhiko-inĩ kĩao ‘mangĩreka thayũ wa Kristo ũteithũranage maũndũ mothe ngoro-inĩ ciao.’ (Kol. 3:​15) Na githĩ ti kĩrathimo kĩnene mũthuri na mũtumia ‘kwendana na ngoro ya uuma-andũ’! Ũndũ ũcio nĩ ũmateithagia ‘o mũndũ kwenda gũtĩa ũrĩa ũngĩ mbere.’​​—Rom. 12:10.

12. Nĩ ngumo irĩkũ wonaga irĩ cia bata nĩguo kĩhiko gĩkorũo na gĩkeno?

¹² Rĩrĩa mũthuri ũmwe wĩtagwo Sid oririo nĩ ngumo irĩkũ itũmaga kĩhiko kĩao gĩkorũo na gĩkeno, oigire ũũ: “Ngumo ĩrĩa nene twĩrutanagĩria kuonania nĩ wendo. Ningĩ nĩ tuonete atĩ ũhooreri o naguo nĩ wa bata mũno.” Mũtumia wake Sonja nĩ eetĩkanirie na ũhoro ũcio, agĩcoka akiuga ũũ: “Hatarĩ nganja, ũtugi o naguo nĩ ngumo ya bata. Ningĩ nĩ tũgeragia gũkorũo na wĩnyihia,  o na gũtuĩka ndũkoragwo ũrĩ ũndũ mũhũthũ hĩndĩ ciothe.”

13. Nĩ ũndũ ũrĩkũ wa bata harĩ kũgĩa na kĩhiko kĩrĩ na hinya, na nĩkĩ?

¹³ Ũndũ ũmwe wa bata harĩ kũgĩa na kĩhiko kĩrĩ na hinya nĩ kwaranagĩria na njĩra njega. No ũkorũo ũrĩ ũndũ wa kĩeha mũno angĩkorũo mũthuri na mũtumia marĩaranagĩria na njĩra ĩtarĩ ya gĩtĩo ngũrani na ũrĩa maragĩria andũ matoĩ o na kana nyamũ cia mũciĩ! Mũthuri na mũtumia mangĩĩrekereria ‘gũtũũranĩria ũũru ngoro, mang’ũrĩka, marakara, gũtetania, na kũrumana,’ ũrata wao ũthiaga ũgĩthiraga o kahora. (Ef. 4:​31) Magĩrĩirũo gwĩkĩra ũkuruhanu wao hinya na njĩra ya kũhũthagĩra ciugo cia ũtugi, wendo, na ũcayanĩri, handũ ha gũikara magĩcaranagĩria mahĩtia kana magĩcinũranaga.​—Ef. 4:​32.

14. Nĩ maũndũ marĩkũ twagĩrĩirũo nĩ gwĩthema?

¹⁴ Bibilia ĩtwĩraga atĩ nĩ kũrĩ “hĩndĩ ya gũkira.” (Koh. 3:7) Ũguo ti kuuga atĩ rĩrĩa andũ mahĩtania magĩrĩirũo kũhingara mage kwaranĩria o na hanini. Mũtumia ũmwe kuuma Njĩrĩmani oigire ũũ: “Gũkirĩra ũrĩa mũhikanĩtie nake no kũmũtuurithie ngoro.” Aacokire akiuga ũũ: “O na gũtuĩka hingo ciothe ti ũndũ mũhũthũ kwĩgirĩrĩria rĩrĩa mũndũ arakaire, ti wega kwaria na marakara. Ũngĩka ũguo, wahota kwaria kana wĩke ũndũ ũngĩtuurithia mũndũ ũcio ũngĩ, na ũthũkie maũndũ makĩria.” Kwoguo, mũthuri na mũtumia matingĩniina mathĩna mao na njĩra ya kũnegenania kana gũkiranĩra. Ithenya rĩa ũguo, mekagĩra kĩhiko kĩao hinya na njĩra ya gwĩthema kũhĩtania maita maingĩ, kana gũtua tũũndũ tũnini kĩrĩma.

15. Kwaranĩria na njĩra njega kũngĩkĩra kĩhiko hinya atĩa?

¹⁵ Kĩhiko nĩ kĩgĩaga na hinya rĩrĩa mũthuri na mũtumia mahũthĩra mahinda kũhingũranĩra ngoro. Tũtiagĩrĩirũo gwĩciria o ũndũ ũrĩa tũrenda kuuga tu, no nĩ nginya njĩra ĩrĩa tũrenda kuuga nayo. Nĩ ũndũ ũcio, o na rĩrĩa kwoimĩra mathĩna, wĩrutanagĩrie kũhũthĩra ciugo njega na ũkaaria na njĩra  ya ũcayanĩri. Weka ũguo, nĩ ũrĩkoragwo ũrĩ ũndũ mũhũthũ harĩ ũrĩa mũhikanĩtie nake gũgũthikĩrĩria. (Thoma Akolosai 4:6.) Mũthuri na mũtumia no mekĩre kĩhiko kĩao hinya na njĩra ya kwaranagĩria o ‘ciugo iria ciagĩrĩire cia kũguna mũndũ hĩndĩ ĩrĩa abataire.’​—Ef. 4:​29.

16, 17. Nĩkĩ harĩ bata mũthuri kana mũtumia gwĩciragia mũno ũhoro wa mabataro ma ngoro na ma ngomanio ma ũrĩa mahikanĩtie nake?

¹⁶ Ningĩ mũthuri na mũtumia no makorũo na kĩhiko kĩrĩ na hinya mangĩcaragia o mũndũ maũndũ ma kũguna ũcio ũngĩ, makaiga mabataro make mbere ya mao. (Afil. 2:​3, 4) Athuri na atumia nĩ magĩrĩirũo nĩ gwĩciragia mũno ũhoro wa mabataro ma ngoro na ma ngomanio ma arĩa mahikanĩtie nao.​—Thoma 1 Akorintho 7:​3, 4.

¹⁷ Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, andũ amwe thĩinĩ wa kĩhiko nĩ maregaga kũhingĩria arĩa mahikanĩtie nao bata wa kĩhiko, nao athuri amwe monaga kuonia atumia ao wendo ũrĩ ũndũ ũtarĩ wa ndũire. Bibilia yugaga ũũ: “Inyuĩ athuuri mwagĩrĩirũo gũikaranagia na atumia aanyu na njĩra ya ũũgĩ.” (1 Pet. 3:​7, The Holy Bible in Gĩkũyũ Language) Mũthuri agĩrĩirũo nĩ gũtaũkĩrũo atĩ kũhingĩria mũtumia wake bata wa kĩhiko nĩ makĩria ma ngomanio. No kũhoteke mũtumia akenere ngomanio angĩkorũo mũthuri wake nĩ amũcayagĩra na akamuonia wendo mahinda marĩa mangĩ ĩndĩ to hĩndĩ ĩrĩa tu marakomania. Mangĩonania o mũndũ nĩ ararũmbũyia ũrĩa ũngĩ na njĩra ya wendo, o erĩ no maigue nĩ marahingĩrio biũ mabataro mao ma kĩĩmwĩrĩ na ma ngoro.

18. Mũthuri na mũtumia mangĩkĩra kĩhiko kĩao hinya na njĩra ĩrĩkũ?

¹⁸ O na gũtuĩka gũtirĩ mũndũ wagĩrĩirũo nĩ kũruta kĩĩgwatio gĩa gũtharia, kwaga kuonio wendo kwahota gũtũma mũndũ oime nja wa kĩhiko agacarie wendo na mabataro ma ngoro kuuma harĩ mũndũ ũngĩ. (Thim. 5:​18; Koh. 9:9) Nĩkĩo Bibilia ĩraga arĩa marĩ kĩhiko-inĩ ũũ: “Tigagai kũimana, [bata wa kĩhiko] thengia rĩrĩa mũngĩkorũo mũrĩkanĩire mwĩke ũguo ihinda.” Nĩkĩ? “Nĩguo Shaitani ndakae kũmũgeria tondũ wa ũrĩa mũremagwo nĩ kwĩgirĩrĩria.” (1 Kor. 7:5) No ũkorũo ũrĩ ũndũ wa kĩeha mũthuri na mũtumia mangĩrekereria Shaitani ahũthĩre ũũru ‘kwaga kwĩgirĩrĩria’ kwao, na nĩ ũndũ ũcio atũme ũmwe wao agwe ũtharia-inĩ. Ĩndĩ, o mũndũ thĩinĩ wa kĩhiko angĩcaragia ‘maũndũ ma kũguna ũrĩa mahikanĩtie nake handũ ha ma kwĩguna we mwene,’ na nĩ ũndũ ũcio akamũhingagĩria bata wa kĩhiko nĩ ũndũ wa wendo handũ ha kũhingia watho tu, kĩhiko nĩ kĩrĩgĩaga na hinya.​—1 Kor. 10:24.

19. Twagĩrĩirũo gũtua itua rĩa gwĩka atĩa, na nĩkĩ?

¹⁹ Tũtigairie hanini mũno tũingĩre thĩinĩ wa thĩ njerũ. Nĩ ũndũ ũcio, no ũkorũo ũrĩ ũndũ wa ũgwati mũno harĩ ithuĩ o ta ũrĩa kwarĩ harĩ Aisiraeli arĩa 24,000 Werũ-inĩ wa Moabu, tũngĩĩrekereria tũtoorio nĩ merirĩria ma mwĩrĩ. Thutha wa gũtaarĩria waganu ũrĩa wekĩkire hĩndĩ ĩyo o hamwe na moimĩrĩro maguo, Kiugo kĩa Ngai gĩtũheaga mũkaana ũyũ: “Mũndũ ũkwĩĩra atĩ nĩehandĩte ki, nĩemenyagĩrĩre ndakae kũgũa.” (1 Kor. 10:12) Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, na githĩ ndũkĩrĩ ũndũ wa bata mũno twĩkagĩre kĩhiko gitũ hinya na njĩra ya gũikara tũrĩ ehokeku harĩ Ithe witũ wa igũrũ na harĩ mũndũ ũrĩa tũhikanĩtie nake! (Mat. 19:​5, 6) Rĩu gũkĩra hĩndĩ ĩngĩ o yothe tũkũbatara ‘gwĩkĩra kĩyo nĩ getha tũgaakorũo tũrĩ na thayũ, na tũtarĩ na kĩmeni ngoro o na kana ũcuke tũkĩonwo nĩwe.’​—2 Pet. 3:​13, 14.