NDACIARĨIRŨO taũni-inĩ ya Hemsworth, Yorkshire, bũrũri-inĩ wa Ngeretha mwaka-inĩ wa 1923. Ndarĩ na mũrũ wa maitũ ũmwe mũkũrũ wĩtagwo Bob. Ndĩ na kĩndũ mĩaka kenda, baba, ũrĩa ũteendete ũhinga wa ndini, nĩ aagĩire na mabuku maaguũragia maheeni ma ndini. Nĩ aakenirio mũno nĩ maũndũ marĩa aathomire. Mĩaka ĩigana ũna thutha ũcio, Bob Atkinson nĩ aaceerire gwitũ mũciĩ na agĩthaaka kĩnanda kĩarĩ na mĩario ĩmwe ya Mũrũ wa Ithe Witũ Rutherford. Nĩ twamenyire atĩ mĩario ĩyo na mabuku macio baba aarĩ namo, ciarĩ cia kĩhumo kĩmwe. Aciari akwa, makĩũria mũrũ wa Ithe witũ Atkinson okage o hwaĩ-inĩ tũkarĩanagĩra irio hamwe na agatũcokeria ciũria nyingĩ cia Bibilia iria twarĩ nacio. Nĩ twanyitirũo ũgeni gũthiĩ mĩcemanio yekagĩrũo mũciĩ kwa mũrũ wa Ithe witũ ũmwe, kũndũ kwarĩ haraihu hanini kuuma gwitũ. Twetĩkĩrire o na ihenya na kĩũngano kĩnini gĩkĩambĩrĩrio kũu Hemsworth. Thutha wa ihinda inini, nĩ twanyitaga ũgeni na tũgaikarania na arĩa maatungataga marĩ ta arori a mũthiũrũrũko gwitũ mũciĩ na tũkanyita ũgeni mapainia arĩa maarĩ hakuhĩ tũrĩanĩre nao. Nĩ ndahutirio mũno nĩ ũndũ wa kũnyitanagĩra nao.

Twakoretwo twambĩrĩria kũiga biacara, no baba akĩra mũrũ wa maitũ ũũ: “Angĩkorũo nĩ ũkwenda gũthiĩ kũpainia, nĩ tũgũtigana nayo.” Bob nĩ eetĩkĩrire na akiuma mũciĩ agĩthiĩ kũpainia arĩ na mĩaka 21. Mĩaka ĩĩrĩ thutha ũcio, ndĩ na mĩaka 16, nĩ ndamũrirũo nduĩke painia. Tiga o mĩico-inĩ ya kiumia, maita maingĩ ndahunjagia ndĩ wika na ndahũthagĩra kandi ya kũruta ũira na kĩnanda. No Jehova nĩ aandathimire ngĩgĩa na mũrutwo wa Bibilia wathiaga na mbere wega. Andũ aingĩ famĩlĩ-inĩ yao nĩ meetĩkĩrire ũhoro wa ma thutha-inĩ. Mwaka ũrĩa warũmĩrĩire, tũrĩ na Mary Henshall nĩ twamũrirũo tũgĩtuĩka mapainia a mwanya. Twatũmirũo gĩcigo gĩtaahunjagio kaingĩ mwena wa Cheshire.

Gatagatĩ-inĩ ka Mbaara ya Kerĩ ya Thĩ, tũrĩ atumia nĩ twerĩtwo tũteithĩrĩrie mbaara-inĩ. No tondũ twarĩ ndungata cia mahinda mothe, ithuĩ mapainia a mwanya twerĩgagĩrĩra gwĩtĩkĩrio kwĩyeherania na maũndũ ma mbaara o ta ahunjia a ndini ingĩ. Ĩndĩ igooti rĩtietĩkĩrire na nĩ ũndũ ũcio ngĩtuĩrũo kĩoho gĩa thikũ 31 njera. Mwaka ũrĩa warũmĩrĩire, ndakinyia mĩaka 19 nĩ ndeyandĩkithirie ndĩ mũndũ ũteingĩragia mbaara-inĩ  nĩ ũndũ wa thamiri. Ndatwarirũo mbere ya magooti merĩ, no ciira wakwa ũgĩteanĩrio. Hĩndĩ ĩyo yothe nĩ ndamenyaga atĩ roho mũtheru nĩ wandeithagia na atĩ Jehova nĩ aanyitĩte guoko, akanjĩkĩra hinya na akanyũmĩrĩria.—Isa. 41:10, 13.

Twacemanirie na Arthur Matthews mwaka-inĩ wa 1946. Thutha wa kũrĩkia gũtungata kĩoho kĩa mĩeri ĩtatũ njera nĩ ũndũ wa kwaga kwĩingĩrania na mbaara tondũ wa thamiri yake, aanyitanĩire na mũrũ wa nyina Dennis, ũrĩa warĩ painia wa mwanya Hemsworth. Maarutĩtwo ũhoro wĩgiĩ Jehova nĩ ithe kuuma marĩ o anini na makĩbatithio marĩ mĩaka-inĩ ya ũtinĩnja. Thutha wa kahinda kanini Dennis nĩ aatũmirũo Ireland, na agĩtiga Arthur arĩ wika. Aciari akwa nĩ maanyitire Arthur ũgeni gwitũ mũciĩ maikarage nake nĩ ũndũ wa gũkenio nĩ kĩyo kĩa painia ũcio mwĩthĩ na mĩthiĩre yake mĩega. Ndathiĩ mũciĩ, nĩ twerutagĩra gũthambia indo thutha wa kũrĩa tũrĩ na Arthur. Thutha wa kahinda tũkĩambĩrĩria kwandĩkanagĩra marũa. Mwaka-inĩ wa 1948, Arthur nĩ aatuĩrĩirũo kĩoho kĩngĩ kĩa mĩeri ĩtatũ njera. Twahikanirie Janũarĩ 1949 tũrĩ na muoroto wa gũikara ũtungata-inĩ wa hĩndĩ-ciothe ihinda inene o ũrĩa kũngĩahotekire. Tũrĩ na kĩrathimo kĩa Jehova na mũbango mwega wa maũndũ, twahũthagĩra mahinda marĩa tũtarĩ ũtungata-inĩ gũthũkũma na njĩra ya gũtua matunda nĩguo tũhote gũthiĩ na mbere kũpainia.

Thutha wa kĩndũ ta mwaka ũmwe, nĩ twatũmirũo Northern Ireland. Twambĩrĩirie Armagh tũgĩcoka tũgĩthiĩ Newry, taũni iria ciarĩ na andũ aingĩ a Gatoreki. Maũndũ matiathiaga wega kũu, na nĩ twabataraga kwĩhũga mũno na gũkorũo na ũũgĩ tũkĩaria na andũ. Mĩcemanio yekagĩrũo mũciĩ kwa mũrũ na mwarĩ wa Ithe witũ arĩa maaikaraga kilomita 16 kuuma kũrĩa twaikaraga. Andũ ta anana nĩo mokaga. Twanyitwo ũgeni tũraare kũu, twakomaga thĩ na mũthenya ũcio ũngĩ tũkaheo kĩndũ kĩega gĩa kwĩgagũra. Nĩ gĩkeno kĩnene kũmenya atĩ rĩu gũkoragwo na Aira a Jehova aingĩ gĩcigo-inĩ kĩu.

Mũrũ wa maitũ na mũtumia wake, Lottie, maatungataga marĩ mapainia a mwanya kũu Northern Ireland, na mwaka-inĩ wa 1952 tũrĩ ana nĩ twathire kĩgomano kĩa ng’ongo kĩrĩa kĩarĩ Belfast. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe nĩ aatũnyitire ũgeni tũrĩ ithuothe tũikare gwake hamwe na Pryce Hughes, ũrĩa hĩndĩ ĩyo warũgamĩrĩire wabici ya rũhonge ya Ngeretha. Ũtukũ ũmwe nĩ twarĩrĩirie kũrutwo kwa ibuku rĩa God’s Way Is Love, rĩrĩa rĩarutĩtwo rĩrongoreirio andũ a Ireland. Mũrũ wa Ithe witũ Hughes nĩ aarĩrĩirie ũrĩa gwakoragwo kũrĩ kũritũ gũkinyĩra andũ a Gatoreki kũu Irish Republic. Ariũ a Ithe witũ maaingatagwo kũrĩa maaikaraga na magokĩrĩrũo nĩ andũ arĩa maacogagĩrũo nĩ atongoria a ndini. Mũrũ wa Ithe witũ Pryce oigire: “Tũrabatara andũ mahikanĩtie na marĩ na ngaari nĩguo manyitanĩre kambĩini-inĩ ya mwanya ya kũheana ibuku rĩu bũrũri-inĩ wothe.” * Twacokirie ona ihenya tũkiuga, “Nĩ tũgwĩka ũguo!” ciugo iria irĩ kĩambĩrĩria-inĩ kĩa rũgano rũrũ.

Kũndũ kũmwe kũrĩa mapainia maaikaraga kũu  Dublin, kwarĩ mũciĩ wa mwarĩ wa Ithe witũ “Ma” Rutland, ũrĩa wakoretwo ũhoro-inĩ wa ma ihinda iraihu arĩ mwĩhokeku. Thutha wa kwamba kũhurũka kũu na kwendia indo imwe citũ, tũrĩ ana nĩ twathire gwetha ngaari tũkĩhũthĩra kibikibi ya Bob ĩrĩa yarĩ na gakaari ga kũguucio mwena-inĩ. Nĩ tuonire ngaari ĩtaarĩ njerũ, na tũkĩũria mwene atũrehere gwitũ tondũ gũtirĩ o na ũmwe witũ woĩ gũtwarithia ngaari. Hwaĩ-inĩ ũcio, Arthur aaikarĩire ũrĩrĩ agĩcenjagia ngia cia ngaari meciria-inĩ make. Mũthenya ũyũ ũngĩ, rĩrĩa aageragia kũruta ngaari harĩa yaigĩtwo, mishonarĩ ũmwe wĩtagwo Mildred Willett (ũrĩa wacokire kũhikio nĩ John Barr) nĩ okire. We nĩ oĩ gũtwarithia ngaari. Nĩ aatũrutire gũtwarithia na tũkĩmenya.

Ũndũ ũngĩ, nĩ twabataraga gwa gũikara. Twaheetwo mũkaana atĩ twĩtheme gũikaraga kanyũmba-inĩ ga gũkururio nĩ ngaari tondũ arĩa maatũũkagĩrĩra nĩ mangĩamĩcinire na kwoguo tũgĩetha mũciĩ, no tũtionire. Ũtukũ ũcio, ithuothe ana twakomire ngaari-inĩ. Mũthenya ũyũ ũngĩ, kĩrĩa tu tuonire nĩ kanyũmba ga gũkururio nĩ ngaari ga gwĩthondekera na kaarĩ na marĩrĩ merĩ manini. Ĩyo nĩyo yatuĩkire mũciĩ witũ. Ũndũ wa kũgegania nĩ atĩ nĩ tuonaga handũ ha kũigaga kanyũmba kau mĩciĩ-inĩ ya arĩmi arĩa maakoragwo na ũrata. Twahunjagia gĩcigo gĩakoragwo kilomita 16 nginya 24 kuuma harĩa twakoragwo tũigĩte ngaari. Na thutha wa kuuma harĩa twaigaga ngaari, nĩ twacokaga tũkaria na andũ a gĩcigo kĩu.

Nĩ twaceereire mĩciĩ yothe ĩrĩa yarĩ mwena wa mũhuro wa bũrũri ũcio tũtarĩ na mathĩna maingĩ na tũkĩheana mabuku makĩria ma 20,000, na marĩĩtwa ma arĩa maakenagio nĩ ũhoro tũkĩmaneana wabici-inĩ ya rũhonge ya Ngeretha. Nĩ kĩrathimo kĩnene mũno rĩu gũkorũo na Aira a Jehova aingĩ kũu!

Thutha wa ihinda, nĩ twatũmirũo mwena wa mũhuro wa London. Ciumia cigana ũna thutha ũcio, Arthur nĩ aahũrĩirũo thimũ kuuma wabici ya rũhonge ya Ngeretha akĩũrio ambĩrĩrie wĩra wa mũrori wa mũthiũrũrũko mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire! Thutha wa kũmenyerio kwa ihinda rĩa kiumia kĩmwe, tũgĩthiĩ Scotland kũrĩa twatũmirũo. Arthur ndaarĩ na mahinda maingĩ ma kũhaarĩria mĩario yake, no nĩ aanjĩkĩraga ngoro mũno nĩ ũndũ wa gũkoragwo ehaarĩirie kũhiũrania na moritũ ũtungata-inĩ wa Jehova. Nĩ twakeneire mũno wĩra wa mũthiũrũrũko. Twakoretwo gĩcigo-inĩ gĩtaahunjagio kaingĩ kwa ihinda rĩa mĩaka ĩigana ũna, na rĩu kĩarĩ kĩrathimo kĩnene mũno gũkorũo gatagatĩ ka aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ.

Rĩrĩa Arthur aanyitire marũa ma gũthiĩ Cukuru ya Gileadi kwa ihinda rĩa mĩeri ikũmi mwaka-inĩ wa 1962, nĩ twabataraga gũtua itua iritũ. Twatuire itua atĩ o na gũtuĩka tũtingĩathire hamwe, warĩ ũndũ mwagĩrĩru Arthur etĩkĩre mweke ũcio. Tondũ rĩu ndatigirũo ndĩ wika, ndatũmirũo njoke Hemsworth ndĩ painia wa mwanya. Rĩrĩa aacokire thutha wa mwaka ũmwe, aaheirũo wĩra wa mũrori wa ng’ongo na twathiũrũrũkaga bũrũri wa Scotland, mwena wa rũgongo wa Ngeretha, na Northern Ireland.

Mwaka-inĩ wa 1964, Arthur nĩ aaheirũo wĩra mwerũ wa kũrũgamĩrĩra wabici ya rũhonge thĩinĩ wa Irish  Republic. Nĩ twakenagĩra mũno wĩra wa mũthiũrũrũko na nĩ ũndũ ũcio nĩ ndetigagĩra ũgarũrũku ũcio kĩambĩrĩria-inĩ. No rĩu ngĩcokia meciria na thutha, nĩ njokagia ngatho mũno nĩ ũndũ wa kũheo mweke wa gũtungata Betheli. Njĩtĩkĩtie atĩ ũngĩtĩkĩra wĩra ũrĩa waheo o na rĩrĩa ũraigua ndũragũkenia, hĩndĩ ciothe Jehova nĩ arĩkũrathimaga. Ndarutaga wĩra wa wabici, kũbanga mabuku na ngathĩti, kũruga, na gũthambia. Ningĩ, kwa ihinda rĩigana ũna nĩ twacokagĩrĩra wĩra wa mũrori wa ng’ongo na nĩ twacemanagia na aarĩ na ariũ a Ithe witũ a kũndũ guothe bũrũri-inĩ. Gũcemania nao, o hamwe na kuona arutwo aitũ a Bibilia magĩthiĩ na mbere, nĩ gwatũmire tũkorũo na ũrata mũrũmu mũno hamwe na famĩlĩ itũ ya kĩĩroho kũu Ireland. Kĩu nĩ kĩrathimo kĩnene mũno!

Kĩgomano kĩa mbere gĩa kĩĩmabũrũri gwĩkĩrũo bũrũri-inĩ wa Ireland gĩekĩirũo Dublin mwaka-inĩ wa 1965. * O na gũtuĩka kwarĩ na ũkararia mũingĩ mũno, kĩgomano kĩu nĩ kĩagacĩrire biũ. Kwarĩ na andũ 3,948, na 65 makĩbatithio. Mũndũ o wothe wanyitĩte ũgeni aarĩ na ariũ a Ithe witũ 3,500 arĩa moimĩte mabũrũri-inĩ mangĩ nĩ aatũmĩirũo marũa ma gũcokerio ngatho. Nao arĩa manyitanĩte ũgeni nĩ maagathĩrĩirie mĩthiĩre mĩega ya ageni ao. Ũndũ ũcio nĩ warehire mogarũrũku mega bũrũri-inĩ wa Ireland.

Mwaka-inĩ wa 1966, Ireland ya mwena wa rũgongo na ya mũhuro nĩ cianyitithanirio igĩkorũo rungu rwa wabici ya rũhonge ya Dublin—ũndũ warĩ ngũrani na nyamũkano cia gĩũteti na kĩndini iria ciarĩ gĩcigĩrĩra-inĩ kĩu. Nĩ twakenaga mũno kuona andũ aingĩ a Gatoreki magĩtĩkĩra ũhoro wa ma na magatungata hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa hĩndĩ ĩmwe maarĩ ndini-inĩ cia Protestanti.

Mwaka-inĩ wa 2011, ũtũũro witũ nĩ wacenjirie biũ rĩrĩa wabici ya rũhonge ya Ngeretha na ya Ireland cianyitithanirio na tũgĩtũmwo Betheli ya London. Ndakoretwo ndambĩrĩria kũmaka nĩ ũndũ wa ũgima wa mwĩrĩ wa Arthur tũkĩmenya ũhoro ũcio. Athimwo nĩ onekire aarĩ na mũrimũ wa Parkinson’s. Kũrĩ Mĩĩ 20, 2015, mũthuri wakwa ũrĩa twakoretwo tũikaranĩtie mĩaka 66 nĩ aakuire.

Mĩaka mĩnini ĩrĩa ĩhĩtũkĩte, nĩ ngoretwo ngĩigua gũkua ngoro, gũtangĩka meciria, na ndĩ na kĩeha. Mahinda-inĩ mahĩtũku, Arthur aakoragwo hamwe na niĩ akandeithia. Nĩ njiguaga ndĩmwagĩte mũno! No rĩrĩa mũndũ agerera maũndũ ta macio, nĩ akuhagĩrĩria Jehova o na makĩria. Ningĩ nĩ njĩkagĩrũo ngoro mũno nĩ kũmenya ũrĩa Arthur eendetwo. Nĩ ndũmĩirũo marũa nĩ arata kuuma Ireland, Ngeretha, na Amerika (US). Nĩ ndeithĩkĩte mũno nĩ marũa macio o hamwe na gwĩkĩrũo ngoro nĩ mũrũ wa nyina na Arthur ũrĩa wĩtagwo Dennis, mũtumia wake Mavis, na Ruth na Judy, ciana cia mũrũ wa nyina na Arthur ũrĩa mũkũrũ.

Rĩandĩko rĩnjĩkĩraga ngoro mũno nĩ Isaia 30:18. Riugaga: “Jehova agaikara o endete kũmũtuga, na atũgĩrio nĩ getha acoke amũiguĩre tha, nĩ gũkorũo Jehova nĩwe Ngai ũrĩa ũtuaga cira na kĩhooto. Gũkena-rĩ, nĩ arĩa othe maikaraga mamũcũthĩrĩirie.” Nĩ njiguaga njĩkĩrĩtwo ngoro nĩ kũmenya atĩ Jehova akoragwo etereire arĩ na ũkirĩrĩria nĩguo akaagĩria maũndũ na agaatũhe mawĩra mangĩ mega thĩinĩ wa thĩ yake njerũ.

Ngĩcokia meciria na thutha ũtũũro-inĩ witũ, nĩ nyonete ũrĩa Jehova atongoretie na akarathima wĩra wa kũhunjia bũrũri-inĩ wa Ireland! Nĩ njiguaga kĩrĩ gĩtĩo kĩnene mũno gũkorũo nyitanĩire wĩra-inĩ ũcio. Hatarĩ nganja, gwĩka ũrĩa Jehova atwĩraga hĩndĩ ciothe kũrehaga irathimo.