1. Nĩ ngũrani ĩrĩkũ ĩkoragwo ho gatagatĩ ka indo cia o mũhaka na iria itarĩ cia o mũhaka?

KWĨRAGWO atĩ mũndũ abataraga indo nini tu, no iria endaga itarĩ cia o mũhaka nĩ nyingĩ mũno. Kwoguo, andũ aingĩ matimenyaga ngũrani ya indo cia o mũhaka na iria itarĩ cia o mũhaka. Ngũrani nĩ ĩrĩkũ? “Kĩndũ kĩa o mũhaka” nĩ kĩrĩa ũbataraga nĩgetha ũtũũre. Indo icio nĩ irio, nguo na gwa gũikara. “Kĩndũ gĩtarĩ kĩa o mũhaka” nĩ kĩrĩa mũndũ eriragĩria gũkorũo nakĩo, ĩndĩ no atũũre o na atarĩ nakĩo.

2. Nĩ indo irĩkũ imwe andũ mendaga gũkorũo nacio?

² Indo iria andũ meriragĩria gũkorũo nacio ikoragwo irĩ ngũrani tondũ kũringanaga na kũrĩa mũndũ aikaraga. Mabũrũri-inĩ marĩa marathiĩ na mbere, andũ aingĩ no mende gũkorũo na mbeca ingĩgũra thimũ, kibikibi kana kamũgũnda. Namo mabũrũri-inĩ marĩa mathiĩte na mbere, andũ meriragĩria gũkorũo na nguo cia goro, nyũmba njega makĩria, kana ngaari ya goro makĩria. Maũndũ macio mothe no matũingĩrie mũtego-inĩ wa kwenda indo nyingĩ cia kĩĩmwĩrĩ nginya  iria tũtarabatara, tũrĩ na mbeca kana tũtarĩ.

3. Kwenda indo cia kĩĩmwĩrĩ nĩ kuuga atĩa?

³ Kwenda indo cia kĩĩmwĩrĩ nĩ kuuga atĩa? Nĩ gwĩkĩrĩra mũno indo cia kĩĩmwĩrĩ handũ ha maũndũ ma kĩĩroho. Kũhutagia maũndũ marĩa mũndũ aigĩte mbere ũtũũro-inĩ wake. Gũtũmaga mũndũ ende indo makĩria. To mũhaka mũndũ wendete indo cia kĩĩmwĩrĩ akorũo na mbeca nyingĩ kana akorũo agũraga indo cia goro. O na andũ matarĩ na mbeca nyingĩ no makorũo mendete indo cia kĩĩmwĩrĩ na mage kũiga Ũthamaki mbere.—Ahib. 13:5.

4. Shaitani ahũthagĩra “merirĩria ma maitho” atĩa?

⁴ Shaitani ahũthagĩra thĩ yake na “merirĩria ma maitho,” gũtũhenereria twĩtĩkie atĩ gũkorũo na indo nyingĩ cia kĩĩmwĩrĩ nĩ kwa o mũhaka nĩguo tũkenere ũtũũro. (1 Joh. 2:15-17; Kĩam. 3:6; Thim. 27:20) Nĩ gũkoragwo na indo nyingĩ itiganĩte, imwe njega na ingĩ itarĩ njega, na imwe nĩ itũgucagĩrĩria mũno. Hihi nĩ ũrĩ wekora ũgũrĩte kĩndũ, no ti tondũ nĩ ũgũkĩbataraga, no nĩ tondũ nĩ ũronire gĩkĩgathĩrĩrio kana wakĩona nduka-inĩ? Hihi nĩ wacokire kuona atĩ o na ndwakĩbataraga? Indo ta icio itarĩ cia o mũhaka no gũtũma itũmaga ũtũũro witũ ũkorũo ũrĩ mũritũ. No itũme tũtiganĩrie maũndũ ma kĩĩroho ta gũthoma Bibilia, kũhaarĩria na gũthiĩ mĩcemanio o hamwe na kũhunjia tũtegũtĩrĩria. Ririkana ũrĩa mũtũmwo Johana oigire: “Thĩ nĩ gũthira ĩrathira o hamwe na merirĩria mayo.”

5. Nĩ atĩa kũngĩhanĩka kũrĩ arĩa mahũthagĩra hinya wao mũingĩ gũcaria indo makĩria?

⁵ Shaitani endaga tũtuĩke ngombo cia Ũtonga handũ ha gũtungatĩra Jehova. (Mat. 6:24) Tũngĩhũthagĩra mahinda maingĩ gũcaria indo cia kĩĩmwĩrĩ, mũtũũrĩre witũ ndũngĩkorũo na muoroto. No tũkue ngoro kana twĩingĩrie mathĩna-inĩ ma kĩĩmbeca. Na gũthũkia mũno, wĩtĩkio witũ harĩ Jehova na Ũthamaki wake no ũthire. (1 Tim. 6:9, 10; Kũg. 3:17) No ta ũrĩa Jesu aataarĩirie ngerekano-inĩ ya mũhuri wa mbeũ. Rĩrĩa mbeũ ya Ũthamaki ‘yagũa mĩigua-inĩ . . . , merirĩria ma indo iria ingĩ ciothe makaingĩra thĩinĩ wa ngoro na makahatĩka kiugo kĩu, nakĩo gĩkaaga maciaro.’—Mar. 4:14, 18, 19.

6. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũreruta kuuma kũrĩ Baruku?

⁶ Ta wĩcirie ũhoro wa Baruku, mwandĩki wa mũnabii Jeremia. Rĩrĩa Jerusalemu yakuhĩrĩirie kwanangwo, Baruku nĩ aambĩrĩirie ‘gwĩcarĩria maũndũ manene’ marĩa mataarĩ ma gũtũũra. Ĩndĩ ũndũ ũrĩa aabatiĩ kwĩrĩgĩrĩra nĩ ũrĩa Jehova aamwĩrĩte. Oigĩte ũũ: “Ngũgũtũũria muoyo ta arĩ gwĩtaha wĩtahĩte harĩ gĩkuũ.” (Jer. 45:1-5) Jehova ndangĩagitĩire indo iria andũ maarĩ nacio itũũra-inĩ rĩu rĩarĩ rĩanangwo. (Jer. 20:5) Tondũ mũico wa mũtabarĩre ũyũ nĩ ũkuhĩrĩirie, rĩrĩ tirĩo ihinda rĩa kwĩgĩĩra na indo nyingĩ cia kĩĩmwĩrĩ. Tũtiagĩrĩirũo kwĩrĩgĩrĩra atĩ nĩ tũkaahonoka na indo citũ hĩndĩ ya thĩna mũnene, o na angĩkorũo nĩ cia goro.—Thim. 11:4; Mat. 24:21, 22; Luk. 12:15.

7. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũkwarĩrĩria, na nĩkĩ?

⁷ Jesu nĩ aatũheire ũtaaro ũrĩa mwega biũ wĩgiĩ ũrĩa tũngĩgĩa na indo iria tũrabatara ũtũũro-inĩ tũtegũtiganĩria maũndũ marĩa ma bata, tũtegũtuĩka andũ a kwenda indo cia kĩĩmwĩrĩ kana kwĩrehera mĩtangĩko ĩtagĩrĩire. Ũtaaro ũcio aaũheanire hĩndĩ ya Mahunjio ma Kĩrĩma-inĩ.  (Mat. 6:19-21) Rekei tũthome na twarĩrĩrie ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Mathayo 6:25-34. Ũndũ ũcio nĩ ũgũtũteithia gũkorũo na ũũma atĩ twagĩrĩirũo ‘gũcaragia Ũthamaki’ no ti indo.—Luk. 12:31.

8, 9. (a) Nĩkĩ tũtiagĩrĩirũo gwĩtanga mũno nĩ ũndũ wa indo iria tũrabatara? (b) Nĩ maũndũ marĩkũ Jesu aamenyaga megiĩ andũ na mabataro mao?

⁸ Thoma Mathayo 6:25. Rĩrĩa Jesu eerire athikĩrĩria ake ũũ: “Tigai gũtangĩkĩra mĩoyo yanyu” nĩ ta aameeraga ũũ: “Tigai kũmaka.” Maatangĩkagĩra maũndũ mataabatiĩ gũkorũo magĩtangĩkĩra. Jesu aarĩ na gĩtũmi kĩega akĩmeera ũguo. Nĩ aamenyaga atĩ mangĩatangĩkire mũno, nginya nĩ ũndũ wa maũndũ ma o mũhaka, nĩ mangĩariganĩirũo nĩ maũndũ ma kĩĩroho, marĩa ma bata makĩria ũtũũro-inĩ. Jesu nĩ aarũmbũyagia arutwo ake mũno nginya akĩmahe mũkaana wĩgiĩ mwerekera ũcio ũtaarĩ mwega maita mangĩ mana mahunjio-inĩ make ma kĩrĩma-inĩ.—Mat. 6:27, 28, 31, 34.

⁹ Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jesu oige tũtigatangĩke nĩ kĩrĩa tũkũrĩa, kana tũkũnyua, kana tũkwĩhumba? Na githĩ maũndũ macio ti mamwe ma marĩa ma o mũhaka ũtũũro-inĩ? Hatarĩ nganja nĩmo. Tũngĩaga mbeca cia kũigana kũhingia maũndũ macio, nĩ tũtangĩkaga. Jesu nĩ aamenyaga ũguo. Nĩ aamenyaga wega mabataro ma o mũhaka ma andũ. Ningĩ nĩ aamenyaga atĩ “matukũ-inĩ ma kũrigĩrĩria” arutwo ake nĩ mangĩgakorũo na “mahinda ma ũgwati maritũ kũhiũrania namo.” (2 Tim. 3:1) Mamwe ma maũndũ macio nĩ kwaga mawĩra, indo kũgĩa goro, ũnyihu wa irio, na ũthĩni na nĩmo andũ aingĩ maragerera matukũ-inĩ maya. No ningĩ Jesu nĩ aamenyaga atĩ ‘muoyo ũkĩrĩte irio na mwĩrĩ ũgakĩra nguo.’

10. Rĩrĩa Jesu aarutaga arũmĩrĩri ake ũrĩa mangĩhoya-rĩ, nĩ ũndũ ũrĩkũ oigire wagĩrĩirũo gũkorũo ũrĩ wa bata makĩria ũtũũro-inĩ wao?

¹⁰ Mbere ĩyo, Jesu nĩ aarutĩte arutwo ake atĩ makĩhoya nĩ maagĩrĩirũo kwĩra Ithe wao wa igũrũ amahe kĩrĩa maabataraga. Mangĩahoire ũũ: “Tũhe mũgate wa gũtũigana ũmũthĩ.” (Mat. 6:11) Kana ta ũrĩa oigire thutha-inĩ, “Tũhe mũgate witũ wa o mũthenya kũringana na mabataro maitũ ma o mũthenya.” (Luk. 11:3) No ũguo ti kuuga atĩ twagĩrĩirũo gũikara tũgĩciragia ũhoro wa indo iria tũrabatara. Thĩinĩ wa ihoya rĩu rĩa kĩonereria, Jesu onanirie ũndũ ũrĩa wa bata makĩria nĩ kũhoya Ũthamaki wa Ngai ũke. (Mat. 6:10; Luk. 11:2) Nĩguo Jesu ateithie arutwo ake matige gwĩtanga, nĩ aamaririkanirie ũrĩa Jehova arũmbũyagia ũũmbi wake wothe.

11, 12. Nĩ ũndũ ũrĩkũ twĩrutaga kuumana na ũrĩa Jehova arũmbũyagia nyoni? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

¹¹ Thoma Mathayo 6:26. Twagĩrĩirũo ‘kũrora na kinyi nyoni cia rĩera-inĩ.’ O na gũtuĩka itikoragwo na mĩĩrĩ mĩnene, irĩaga matunda, mbegũ, tũtambi na igunyũ. Korũo ikoragwo na mĩĩrĩ mĩnene ta ya andũ, no irĩe gũkĩra andũ. No itibataraga kũhanda irio nĩguo cione gĩa kũrĩa. Jehova nĩ aciheaga kĩrĩa gĩothe irabatara. (Thab. 147:9) Ũguo ti kuuga acitwaragĩra irio harĩa irĩ. O na gũtuĩka irio ikoragwo kuo kwa ũingĩ, no mũhaka ithiĩ igacarie.

¹² Jesu ndaarĩ na nganja atĩ angĩkorũo Ithe nĩ arũmbũyagia nyoni, o na andũ no mũhaka akorũo nĩ amarũmbũyagia. ^[1] (1 Pet. 5:6, 7) Ndangĩtũrehera irio harĩa tũrĩ, ĩndĩ no arathime kĩyo gitũ rĩrĩa twahanda irio iria tũrabatara kana  gĩa gwetha mbeca nĩguo tuone mabataro maitũ ma o mũthenya. Rĩmwe o na no ahũthĩre andũ angĩ gũtũhe mabataro maitũ. O na gũtuĩka Jesu ndaagwetire atĩ Jehova nĩ aheaga nyoni ũikaro, nĩ aciheete ũũgĩ, ũhoti na indo iria ibataraga nĩguo ithondeke itara ciacio. O na ithuĩ Jehova no atũteithie tũgĩe na handũ hega ha gũikara na famĩlĩ citũ.

13. Nĩ kĩĩ kĩonanagia atĩ tũrĩ a bata gũkĩra nyoni cia rĩera-inĩ?

¹³ Jesu oririe athikĩrĩria ake ũũ: “Githĩ inyuĩ mũtirĩ a bata gũcikĩra [nyoni cia rĩera-inĩ]?” Hatarĩ nganja Jesu nĩ aamenyaga atĩ thutha wa kahinda kanini nĩ angĩarutire muoyo wake nĩ ũndũ wa andũ. (Ringithania Luka 12:6, 7.) Igongona rĩa ũkũũri rĩa Kristo rĩarutirũo nĩ ũndũ wa andũ tu. Ndakuire nĩ ũndũ wa nyoni cia rĩera-inĩ, no aakuire nĩguo tũkona muoyo wa tene na tene.—Mat. 20:28.

14. Nĩ ũndũ ũrĩkũ mũndũ atangĩhota gwĩka o na etanga?

¹⁴ Thoma Mathayo 6:27. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jesu oige atĩ o na mũndũ angĩĩtangĩkĩra ndangĩhota kwĩongerera mũkono ũmwe harĩ ũtũũro wake? Tondũ o na tũngĩtangĩka nĩ ũndũ wa mabataro maitũ tũtingĩhota kuongongerera ũtũũro witũ. Handũ ha ũguo, kũrĩ na ũhotekeku mũnene atĩ gwĩtanga nĩ kũnyihia kũnyihagia ũtũũro.

15, 16. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ twĩrutaga kuumana na ũrĩa Jehova arũmbũyagia mahũa? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.) (b) Nĩ ciũria irĩkũ twagĩrĩirũo kwĩyũria, na nĩkĩ?

¹⁵ Thoma Mathayo 6:28-30. Nũ ũtendete gũkorũo na nguo njega makĩria rĩrĩa arĩ maũndũ-inĩ ma kĩĩroho ta ũtungata, mĩcemanio na igomano? O na  kũrĩ ũguo-rĩ, hihi no mũhaka ‘tũtangĩkage ũhoro-inĩ wa kwĩhumba?’ O rĩngĩ Jesu agatũririkania ũrĩa Jehova arũmbũyagia ũũmbi wake. Ũndũ-inĩ ũyũ no twĩrute ũhoro mũingĩ kuumana na “mahũa.” Kwahoteka Jesu aaragia ũhoro wĩgiĩ ũthaka wa mahũa. Hatirĩ ũndũ mahũa mekaga nĩguo makorũo marĩ mathaka ũguo. Ĩndĩ makoragwo na riri mũno. “O na Suleimani na riri wake wothe ndaagemete ta rĩmwe rĩamo.”

¹⁶ Ta wĩcirie ũndũ ũyũ ũrĩa Jesu aacokire kuuga: “Angĩkorũo ũguo nĩguo Ngai ahumbaga mĩmera ya gĩthaka . . . , githĩ ndarĩkĩmũhumbaga inyuĩ o na makĩria, inyuĩ mũrĩ na wĩtĩkio mũnini?” Hatarĩ nganja nĩ arĩtũrũmbũyagia. No arutwo a Jesu nĩ maabataraga wĩtĩkio makĩria. (Mat. 8:26; 14:31; 16:8; 17:20) Nĩ maabataraga kwĩhoka Jehova. Ĩ ithuĩ na ithuĩ? Hihi nĩ twĩtĩkĩtie biũ atĩ Jehova nĩ arĩtũrũmbũyagia?

17. Nĩ kĩĩ kĩngĩthũkia ũkuruhanu witũ hamwe na Jehova?

¹⁷ Thoma Mathayo 6:31, 32. Tũtiagĩrĩirũo kwĩgerekania na “andũ a thĩ” arĩa matakoragwo na wĩtĩkio harĩ Ithe witũ wa igũrũ ũrĩ wendo na ũrũmbũyagia arĩa maigaga maũndũ ma Ũthamaki mbere ũtũũro-inĩ wao. Kũgeria kwĩgĩĩra na ‘maũndũ mothe marĩa andũ a thĩ mathingataga na kĩyo’ no gũthũkie ũkuruhanu witũ hamwe na Jehova. Ĩndĩ no tũkorũo na ũũma atĩ tweka ũrĩa twagĩrĩirũo nĩ gwĩka, kũiga maũndũ ma kĩĩroho mbere ũtũũro-inĩ witũ, Jehova nĩ arĩtũheaga kĩrĩa gĩothe tũrabatara. “Kwĩyamũrĩra Ngai” gwitũ kwagĩrĩirũo gũtũma tũiganĩre na “irio na nguo,” ũguo nĩ kuuga mabataro maitũ ma o mũhaka.—1 Tim. 6:6-8.

18. Nĩ maũndũ marĩkũ Jehova oĩ matwĩgiĩ, na nĩ atĩa arĩtwĩkagĩra?

¹⁸ Thoma Mathayo 6:33. No mũhaka hĩndĩ ciothe arutwo a Kristo maigage Ũthamaki wa Ngai mbere ũtũũro-inĩ wao. Tweka ũguo, ‘maũndũ macio mangĩ mothe nĩ tũrĩongagĩrĩrũo’ o ta ũrĩa Jesu oigire. Nĩ kĩĩ gĩatũmire oige ũguo? Aatarĩirie akiuga ũũ: “Ithe wanyu wa igũrũ nĩ oĩ atĩ nĩ mũbataraga maũndũ macio mothe,” ũguo nĩ kuuga mabataro ma o mũhaka. Jehova no ahote kũmenya kĩrĩa tũngĩbatara ũhoro-inĩ wĩgiĩ irio, nguo na ha gũikara, o na mbere ya ithuĩ tũmenyete. (Afil. 4:19) Nĩ amenyaga nĩ nguo ĩrĩkũ itũ ĩgũthira. Nĩ amenyaga irio iria itwagĩrĩire na handũ harĩa hega tũngĩikara kũringana na mũigana wa famĩlĩ citũ. Jehova nĩ arĩtigagĩrĩra atĩ tũrĩ na kĩrĩa gĩothe tũrabatara.

19. Nĩkĩ tũtiagĩrĩirũo nĩ kũmakio nĩ ũrĩa gũkaahanĩka thutha-inĩ?

¹⁹ Thoma Mathayo 6:34. Ta rora wone atĩ Jesu aroiga riita rĩa kerĩ ũũ: “Mũtikanatangĩke.” Jehova nĩ arĩtũheaga kĩrĩa tũrabatara o mũthenya. Kwoguo tũtiagĩrĩirũo nĩ kũmakio nĩ ũrĩa gũkahaanĩka thutha-inĩ. Tũngĩka ũguo no twambĩrĩirie kwĩĩhoka, na ũndũ ũcio no ũthũkie ũkuruhanu witũ hamwe na Jehova. Handũ ha ũguo, twagĩrĩirũo kwĩhoka Jehova biũ.—Thim. 3:5, 6; Afil. 4:6, 7. 

20. (a) Nĩ muoroto ũrĩkũ ũngĩigĩra ũtungata-inĩ wa Jehova? (b) Ũngĩka atĩa nĩguo ũhũthahũthie mũtũũrĩre waku?

²⁰ Nĩ ũndũ wa kĩeha mũno angĩkorũo no twage gwĩkĩra kĩyo maũndũ-inĩ megiĩ Ũthamaki atĩ nĩguo twĩyethere indo nyingĩ cia kĩĩmwĩrĩ. Handũ ha ũguo, twagĩrĩirũo gũthingata mĩoroto ya kĩĩroho. Kwa ngerekano, hihi no ũthamĩre kĩũngano-inĩ kĩrĩ na ũbataro wa ahunjia? Hihi no ũtuĩke painia? Angĩkorũo ũrĩ painia-rĩ, nĩ wĩcirĩtie kũiyũria fomu ya Cukuru ya Ahunjia a Ũthamaki? Hihi no ũhote gũthiaga rĩmwe na rĩmwe gũteithĩrĩria Betheli kana wabici-inĩ ya ũtaũri? Hihi no wĩrutagĩre rĩmwe na rĩmwe wĩra-inĩ wa mĩako ya Nyũmba cia Ũthamaki? Ta wĩcirie maũndũ marĩa ũngĩka ũhũthahũthie mũtũũrĩre waku nĩguo ũhote gwĩka maũndũ maingĩ ma Ũthamaki. Wĩcirie ũhoro ũrĩa ũrĩ gathandũkũ-inĩ karĩ na kĩongo “ Ũrĩa Ũngĩhũthahũthia Mũtũũrĩre Waku,” na wambĩrĩrie kuoya makinya marĩa megũgũteithia gũkinyĩra muoroto waku.

21. Nĩ kĩĩ gĩgũgũteithia gũkuhĩrĩria Jehova makĩria?

²¹ Jesu nĩ aatũrutire tũcaragie Ũthamaki no ti indo. Tweka ũguo, tũtirabatara gũtangĩka nĩ ũndũ wa mabataro maitũ. Twehoka Jehova biũ nĩ tũrĩmũkuhagĩrĩria, na tũkahota gwĩthema kũgũra kĩndũ gĩothe kĩragathĩrĩrio nĩ thĩ ĩno, o na akorũo no tũhote gũkĩgũra. Kũhũthia mũtũũrĩre witũ mahinda-inĩ maya, nĩ gũgũtũteithia tũkaahota ‘kwĩgĩĩra na muoyo ũrĩa wa ma’ ihinda rĩrĩa rĩũkĩte.—1 Tim. 6:19.