Hĩndĩ ĩmwe Jesu arĩ nja wa mĩhaka ya Isiraeli taũni-inĩ ya Suriata, ĩrĩa yarĩ rungu rwa Roma, mũtumia ũmwe Mũngiriki nĩ aathire harĩ we agĩetha ũteithio. Macokio-inĩ make, Jesu nĩ aaheanire ngerekano yahaanaga ta ĩraringithania andũ arĩa mataarĩ Ayahudi na “tũgui.” Rungu rwa Watho wa Musa, ngui cionagwo irĩ nyamũ itarĩ theru. (Maũndũ ma Alawii 11:27) No hihi Jesu nĩ kũruma aarumaga mũtumia ũcio na andũ angĩ arĩa mataarĩ Ayahudi?

Aca. O ta ũrĩa Jesu aataarĩirie arutwo ake, eendaga kuonania atĩ wĩra wake wa mbere warĩ gũteithia Ayahudi. Kwoguo aaheire mũtumia ũcio Mũngiriki ngerekano akiuga: “Ti wega gũikĩria tũgui mũgate wa ciana.” (Mathayo 15:​21-26; Mariko 7:26) Harĩ Angiriki na Aroma, ngui yarĩ nyamũ yendetwo, yaikaraga nyũmba hamwe na mwene na ĩgathaka na ciana. Kwoguo, kiugo “tũgui” no gĩkorũo kĩarehaga mbica njega ya wendo meciria-inĩ. Mũtumia ũcio Mũngiriki nĩ aanyitire ciugo cia Jesu na akĩmũcokeria ũũ: “Ĩĩ nĩguo Mwathani, no tũgui nĩ tũrĩaga rũitĩki rũrĩa rũgũaga kuuma metha-inĩ ya ene tuo.” Jesu nĩ aagathĩrĩirie wĩtĩkio wa mũtumia ũcio na akĩhonia mũirĩtu wake.​—Mathayo 15:​27, 28.

Meri ĩrĩa yakuĩte mũtũmwo Paulo agĩthiĩ Italy nĩ yahũũragwo mũno nĩ huho iria cioimaga na kũrĩa yathiaga. Rĩrĩa maambĩte kũrũgama handũ, mũtũmwo Paulo nĩ aamataarire mambe marũgamie rũgendo rũu. (Atũmwo 27:​9-12) Hihi nĩ haarĩ na mũthingi wa ũtaaro ũcio?

Andũ arĩa maatwarithagia meri mahinda-inĩ macio nĩ maamenyaga wega atĩ gũthiĩra Iria rĩa Mediterenia mĩeri-inĩ ya heho kwarĩ ũgwati mũno. Kuuma gatagatĩ-inĩ ka Novemba nginya gatagatĩ ka mweri wa Machi, iria rĩakoragwo rĩhingĩtwo kũgerũo nĩ meri. No rũgendo rũrĩa Paulo aaragia ũhoro waruo, rwarĩ mweri-inĩ wa Septemba kana Oktomba. Mwandĩki ũmwe wa Roma wĩtagwo Vegetius (wa karine ya kana Thutha wa Kristo) aataarĩirie ũũ thĩinĩ wa ibuku rĩa Epitome of Military Science, ũhoro-inĩ wĩgiĩ gũthiĩra iria-inĩ rĩu: “Mĩeri ĩmwe yarĩ mĩega, ĩngĩ yarĩ na nganja na ĩyo ĩngĩ gũtingĩahotekire.” Vegetius oigire atĩ meri nĩ ingĩahotire gũthiĩra iria-inĩ rĩu hatarĩ na thĩna kuuma Mĩĩ 27 nginya Septemba 14, no mahinda merĩ marĩa gũtaamenyekaga ũrĩa kũngĩathire, kana maarĩ moru, maarĩ kuuma Septemba 15 nginya Novemba 11, na kuuma Machi 11 nginya Mĩĩ 26. Tondũ Paulo aarĩ na ũmenyeru wa gũthiĩra iria-inĩ, hatarĩ nganja nĩ aamenyaga maũndũ macio. Ũrĩa watwaraga meri, o hamwe na mwene meri ĩyo, no kũhoteke o nao nĩ maamenyaga maũndũ macio, no makĩaga kuoya na ũritũ ũtaaro wa mũtũmwo Paulo. Rũgendo rũu rwarĩkĩrĩire na meri ĩyo gũthũkangio.​—Atũmwo 27:​13-44.