1. Inki kele nsapi sambu na kuvanda ti luzingu ya dibuta ya kyese?

YEHOWA NZAMBI kezolaka nde dibuta na nge kuvanda na kyese. Ndinga na yandi, Biblia, kepesaka lutwadisu sambu na konso muntu ya dibuta, mpi yo ketendulaka mukumba yina Nzambi kezolaka nde konso muntu kulungisa. Kana konso muntu ya dibuta kelungisa mukumba na yandi na kuwakana ti bandongisila ya Nzambi, mambu ketambulaka mbote kibeni. Yezu kutubaka nde: “Kiese na bantu yina ke waka nsangu ya Nzambi ti ke landaka yo!”​—Luka 11:28.

2. Inki beto fwete ndima sambu dibuta kuvanda na kyese?

² Sambu dibuta kuvanda na kyese, beto fwete ndima nde yo mekatukaka na Yehowa, muntu yina Yezu kubingaka nde “Tata na beto.” (Matayo 6:9) Tata na beto ya zulu muntu kesalaka nde mabuta yonso yina kele awa na ntoto kuvanda mpi yandi mezaba mpenza mambu yina kesalaka nde mabuta kuvanda na kyese. (Efezo 3:14, 15) Inki Biblia kelongaka na yina metala mukumba ya konso muntu na kati ya dibuta?

3. Inki mutindu Biblia ketendulaka luyantiku ya dibuta, mpi nki mutindu beto mezaba nde mambu ya yo ketuba kele ya masonga?

³ Yehowa kugangaka bantu ya ntete, Adami mpi Eva, mpi yandi vukisaka bo bonso nkento ti bakala. Yandi tulaka bo na paladisu ya kitoko na ntoto, masamba ya Edeni, mpi yandi songaka bo na kubuta bana. Yehowa kutubaka nde: “Beno buta bana mingi, mpidina bana na beno ta zingaka na bisika yonso na nsi-ntoto.” (Kuyantika 1:26-28; 2:18, 21-24) Yo kele ve kaka disolo ya luvunu, sambu Yezu kumonisaka nde mambu yina mukanda ya Kuyantika ketuba na yina metala luyantiku ya luzingu ya dibuta kele ya masonga. (Matayo 19:4, 5) Ata beto kekutana ti mambu mingi ya mpasi, mpi ata bubu yai luzingu kele ve mutindu Nzambi kukanaka nde yo vanda, bika beto tala sambu na nki beto ketuba nde mabuta lenda vanda na kyese.

4. (a) Inki kima konso muntu na kati ya dibuta lenda sala sambu dibuta kuvanda na kyese? (b) Sambu na nki kulonguka luzingu ya Yezu kele mfunu mingi sambu dibuta kuvanda na kyese?

⁴ Kana konso muntu na dibuta kelanda mbandu ya Nzambi mpi kemonisa zola, yandi lenda sala na mpila nde luzingu ya dibuta kuvanda ya kyese. (Efezo 5:1, 2) Kansi, inki mutindu beto lenda landa mbandu ya Nzambi, sambu beto lenda nkutu kumona yandi ve? Beto lenda zaba mutindu Yehowa kesalaka mambu sambu yandi tindaka Mwana na yandi ya ntete na ntoto. (Yoane 1:14, 18) Ntangu yandi vandaka na ntoto, Mwana yai, Yezu Kristu, kulandaka mbandu ya Tata na yandi ya zulu mbote-mbote mpenza na mpila nde kumona mpi kuwidikila Yezu vandaka kaka bonso kuvanda ti Yehowa mpi kuwidikila Yandi. (Yoane 14:9) Yo yina, kana beto longuka zola yina Yezu kumonisaka mpi kana beto landa mbandu na yandi, konso muntu na kati na beto lenda pesa lusadisu sambu luzingu ya dibuta kuvanda ya kyese kibeni.

5, 6. (a) Inki mpila mutindu Yezu kesadilaka dibundu mambu kepesa mbandu na babakala? (b) Inki bankwelani fwete sala sambu Nzambi kulolula masumu na bo?

⁵ Biblia ketuba nde babakala fwete sadila bankento na bo mambu mutindu Yezu kesadilaka balongoki na yandi. Tadila lutwadisu yai ya Biblia: “Beno babakala, beno zola bankento na beno mutindu Kristo zolaka dibundu ntangu yandi fwaka sambu na  yo . . . Mutindu mosi, babakala mpi fweti zola bankento na bo, mutindu bo ke zolaka nitu na bo mosi. Bakala yina ke zolaka nkento na yandi, yandi ke kudizolaka yandi mosi. Sambu ata muntu mosi ve ke yinaka nitu na yandi mosi. Kansi bantu yonso ke pesaka nitu na bo madia, bo ke kebaka yo mutindu Kristo ke salaka sambu na dibundu.”—Beto bantu metengimisa bisono; Efezo 5:23, 25-29.

⁶ Zola ya Yezu sambu na dibundu ya balongoki na yandi kepesa babakala mbandu ya kukuka. Yezu “vandaka kuzola bo tii na kilumbu ya nsuka,” yandi tambikaka luzingu na yandi sambu na bo, ata bo vandaka bantu ya kukonda kukuka. (Yoane 13:1; 15:13) Mutindu mosi, bo kelongisila babakala nde: “Beno [landa na kuzola, NW] bankento na beno, beno wila bo makasi ve.” (Kolosai 3:19) Inki tasadisa bakala na kusadila bandongisila ya mutindu yai, mingimingi kana bantangu yankaka nkento na yandi kesala ve mambu na mayele? Yandi fwete yibuka bifu na yandi mosi mpi mambu yina yandi fwete sala sambu Nzambi kulolula yandi. Yandi fwete sala inki? Yandi fwete lolula bantu yina kesala yandi mbi, ti nkento na yandi mpi. Ya kyeleka, nkento mpi fwete sala mutindu mosi. (Tanga Matayo 6:12, 14, 15) Keti nge mebakisa sambu na nki bantu yankaka kutubaka nde makwela ya mbote kele kimvuka ya bantu zole yina kelolulaka na luzolo yonso?

7. Yezu vandaka kutadila nki mambu, mpi nki mbandu yandi bikilaka babakala?

⁷ Babakala mpi fwete vila ve nde konso ntangu Yezu vandaka kumonisa dikebi ya ngolo sambu na balongoki na yandi. Yandi vandaka kutadila bandilu na bo mpi bampusa na bo ya kinsuni. Mu mbandu ntangu bo lembaka, yandi tubaka nde: “Beto kwendeno kuvanda kisika mosi beto na beto, sambu beno kwenda kupema fioti.” (Marko 6:30-32) Yo kelomba mpi kutudila bankento dikebi ya ngolo. Biblia ketubaka nde bo kele “ngolo mingi ve,” yo yina yo kesongaka babakala na ‘kuzitisa bo.’ Sambu na inki? Sambu babakala ti bankento tabaka “makabu ya moyo.” (1 Piere 3:7) Babakala fwete yibuka nde kima ya kesalaka nde muntu kuvanda mfunu na meso ya Nzambi kele kwikama, kansi yo kele ve sambu yandi kele bakala to nkento.​—Nkunga 101:6.

8. (a) Inki mutindu bakala “yina ke zolaka nkento na yandi, yandi ke kudizolaka yandi mosi”? (b) Kuvanda “muntu mosi mpamba” ketendula nki sambu na bakala mpi nkento na yandi?

⁸ Biblia ketubaka nde bakala “yina ke zolaka nkento na yandi,  yandi ke kudizolaka yandi mosi.” Yo ke mpidina sambu mutindu Yezu kutubaka, bakala ti nkento na yandi “kele diaka bantu zole ve kansi kaka muntu mosi mpamba.” (Beto bantu metengimisa bisono; Matayo 19:6.) Bo fwete vukisa nitu kaka bo zole mpamba. (Bingana 5:15-21; Baebreo 13:4) Bo lenda sala mutindu yai kana konso muntu kemonisa dikebi ya kukonda bwimi sambu na bampusa ya nkwelani na yandi. (1 Korinto 7:3-5) Ngibusa yai kele mfunu mingi mpenza: “Ata muntu mosi ve ke yinaka nitu na yandi mosi. Kansi bantu yonso ke pesaka nitu na bo madia, bo ke kebaka yo.” (Beto bantu metengimisa bisono.) Babakala fwete zola bankento na bo mutindu bo kekudizolaka, bo fwete vila ve nde bo tafuta rapore na mfumu na bo, Yezu Kristu.​—Efezo 5:29; 1 Korinto 11:3.

9. Inki kikalulu ya Yezu Filipi 1:8 ketubila, mpi sambu na nki babakala fwete monisila bankento na bo kikalulu yai?

⁹ Ntumwa Polo kutubilaka ‘zola ya mudindu yina Kristu Yezu kevandaka na yo.’ (Filipi 1:8, NW) Zola ya mudindu ya Yezu kuvandaka kikalulu mosi yina vandaka kupesa kikesa, yo bendaka nkutu bankento yina kukumaka balongoki na yandi. (Yoane 20:1, 11-13, 16) Mpi bankento kezolaka mpenza nde babakala na bo kumonisila bo zola ya mudindu.

10. Inki mutindu Yezu kepesa mbandu sambu na bankento?

¹⁰ Dibuta kele kimvuka, mpi sambu yo tambula mbote, yo fwete vanda ti mfumu. Ata Yezu kele ti Muntu yina yandi kelemfukilaka bonso Mfumu. “Nzambi kele mfumu ya Kristo,” kaka mutindu “bakala kele mfumu ya nkento.” (1 Korinto 11:3) Bulemfu ya Yezu na kimfumu ya Nzambi kele mbandu ya mbote, sambu konso muntu na kati na beto kele ti mfumu yina yandi fwete lemfukila.

11. Inki kikalulu nkento fwete vanda na yo na ntwala ya bakala na yandi, mpi kikalulu na yandi lenda sala inki?

¹¹ Babakala ya kukonda kukuka kesalaka bifu mpi mbala mingi bo kevandaka ve bamfumu ya dibuta ya mbote. Ebuna nkento fwete sala inki? Yandi fwete mona ve mpamba mambu yina bakala na yandi kesala to kusosa kubotula kimfumu na yandi. Nkento fwete yibuka nde na meso ya Nzambi, kikalulu ya pima mpi ya kukonda lulendo kele mfunu mingi. (1 Piere 3:4) Kana  yandi kemonisa kikalulu ya mutindu yai, yandi tamona nde yo kele mpasi ve na kumonisa bulemfu yina Nzambi kendimaka, ata na ntwala ya mambu ya mpasi. Dyaka, Biblia ketuba nde: “Nkento fweti zitisa bakala na yandi.” (Efezo 5:33) Inki yandi lenda sala kana bakala kendima ve Kristu bonso Mfumu na yandi? Biblia kesyamisa bankento nde: “Beno fweti lemfuka na babakala na beno, sambu kana babakala na beno ya nkaka ke ndimaka ve nsangu ya Nzambi, bo ta baka lukwikilu sambu na bikalulu na beno ya mbote. Mfunu ta vanda diaka ve beno na kutubila bo diaka ata kima mosi, sambu bo ta mona nde bikalulu na beno kele ya kinzambi ti ya luzitu.”​—Beto bantu metengimisa bisono; 1 Piere 3:1, 2.

12. Sambu na nki yo kele mbi ve nde nkento kupesa mabanza na yandi na luzitu yonso?

¹² Ata bakala na yandi kele Mukristu to ve, nkento kekondaka ve luzitu na bakala na yandi kana yandi pesa na mayele yonso dibanza yina meswaswana ti yina ya bakala na yandi. Dibanza na yandi lenda vanda ya mbote, mpi dibuta ya mvimba lenda baka mambote kana bakala kuwila yandi. Ata Abrahami kundimaka ve ntangu nkento na yandi, Sara, kumonisaka mambu ya bo fwete sala sambu na kuyidika dyambu mosi ya mpasi yina vandaka na dibuta na bo, Nzambi kuzabisaka yandi nde: “Sala konso mambu ya Sara ke songa nge.” (Tanga Kuyantika 21:9-12) Ya kyeleka, kana bakala mebaka desizio ya nsuka yina kefwa ve nsiku ya Nzambi, nkento na yandi fwete ndima desizio yina.​—Bisalu 5:29; Efezo 5:24.

13. (a) Tito 2:4, 5 kesyamisa bankento yina mekwelaka na kusala inki? (b) Biblia ketuba nki na yina metala kukabwana mpi kufwa makwela?

¹³ Nkento lenda sala mambu mingi sambu na dibuta na ntangu yandi kelungisa mukumba na yandi. Mu mbandu, Biblia kesonga bankento yina mekwelaka nde: “Bo kuzola babakala na bo ti bana na bo, bo kudiyala, bo kuvanda na ntima ya mpembe, bo kusala bisalu ya mbote na banzo na bo, bo kuvanda bankento ya mbote yina ke lemfukaka na babakala na bo.” (Tito 2:4, 5) Dibuta na yandi ya mvimba tazola mpi tazitisa nkento mpi mama yina kesala mutindu yai. (Tanga Bingana 31:10, 28) Kansi, sambu makwela kele kimvuka ya bantu ya kukonda kukuka, mambu ya kuluta mpasi lenda nata na kukabwana to na kufwa makwela. Biblia kepesaka nzila nde bantu kukabwana kana mambu yankaka  kusalama. Ata mpidina, kukabwana kele ve dyambu mosi ya nsaka, sambu Biblia kelongisila nde: “Nkento ya makwela lenda bikisa bakala na yandi ve. . . . Bakala mpi lenda fwa dibala na yandi ti nkento na yandi ve.” (1 Korinto 7:10, 11) Masonuku kepesa nzila na kufwa makwela kaka kana nkwelani mosi mesala pite.​—Matayo 19:9.

14. Inki mutindu Yezu vandaka kuzinga ti bana, mpi bana kele ti mfunu ya nki na bibuti na bo?

¹⁴ Yezu kubikilaka bibuti mbandu ya kukuka na mutindu yandi vandaka kuzinga ti bana. Ntangu bantu yankaka kumekaka kubuyisa nde bo nata bana ya fyoti na Yezu, yandi tubaka nde: “Beno bikisa bana bo kwisa awa na mono. Beno kanga bo nzila ve.” Biblia ketuba nde ntangu yandi “[bakaka] bana na maboko na yandi imene, yandi tulaka bo maboko, ebuna yandi sakumunaka bo mosi-mosi.” (Marko 10:13-16) Sambu Yezu kulutisaka ntangu ti bana ya fyoti, keti yo kelomba ve nde nge sala mutindu mosi sambu na bana na nge ya babakala ti ya bankento? Bo kele ve ti mfunu kaka ya mwa ndambu fyoti ya ntangu na nge, kansi ya ntangu mingi. Nge fwete baka ntangu ya kulonga bo, sambu Yehowa kelomba bibuti na kusala mutindu yina.​—Tanga Kulonga 6:4-9.

15. Bibuti lenda sala nki sambu na kutanina bana na bo?

 ¹⁵ Mutindu inza yai kekuma mbi kuluta, bana kele ti mfunu ya bibuti yina fwete tanina bo na bantu yina kesosa kusala bo mbi, mu mbandu bantu yina kekusaka bana sambu na kusala ti bo mansoni. Tadila mutindu Yezu kutaninaka balongoki na yandi, yina yandi vandaka kubinga na zola yonso nde “bana na mono.” Ntangu bo kangaka yandi mpi ntangu fyoti na ntwala nde bo fwa yandi, Yezu kuyidikaka mambu na mpila nde balongoki na yandi kuzwa mpila ya kutina. (Yoane 13:33; 18:7-9) Bonso kibuti, nge fwete kangula meso na mambu yina Dyabulu kemekaka kusala sambu na kubebisa bana na nge ya fyoti. Nge fwete kebisa bo na ntwala. * (1 Piere 5:8) Yandi menwanisaka ntete ve lutaninu na bo  ya kinsuni, ya kimpeve mpi ya bikalulu na mutindu yandi kesalaka yo bubu yai.

16. Inki bibuti lenda longuka na mutindu Yezu kuyidikaka bifu ya balongoki na yandi?

¹⁶ Na mpimpa yina kuyitaka lufwa ya Yezu, balongoki na yandi kuswanaka sambu na kuzaba nani kuvandaka muntu ya kuluta nene na kati na bo. Na kisika ya kuwila bo makasi, na zola yonso Yezu landaka na kulonga bo na bangogo mpi na mbandu. (Luka 22:24-27; Yoane 13:3-8) Kana nge kele kibuti, keti nge kemona mutindu nge lenda landa mbandu ya Yezu na mutindu nge kesungikaka bana na nge? Ya kyeleka, bo kele ti mfunu ya disipline, kansi yo fwete vanda “na kiteso yina mefwana” (NW) mpi nge fwete pesa yo ve na makasi. Nge fwete tuba ve kukonda kuyindula mpi mambu yina “kelwadisaka bantu ya nkaka bonso mbele.” (Yeremia 30:11; Bingana 12:18) Nge fwete pesa disipline na mpila nde na nima mwana na nge kumona nde yo vandaka mpenza mfunu.​—Efezo 6:4; Baebreo 12:9-11.

17. Na nki mambu Yezu kubikilaka bana mbandu ya kukuka?

¹⁷ Keti bana lenda longuka na Yezu? Ee! Na mbandu na yandi, Yezu kumonisaka mutindu bana fwete lemfukila bibuti na bo. Yandi tubaka nde: “Mono ke tubaka kaka mambu yina ya Tata longaka mono.” Yandi yikaka nde: “Ntangu yonso mono ke salaka mambu yina ke pesaka yandi kiese.” (Yoane 8:28, 29) Yezu vandaka kulemfukila Tata na yandi ya zulu, mpi Biblia kesonga bana na kulemfukila bibuti na bo. (Tala Efezo 6:1-3) Ata Yezu vandaka mwana ya kukuka, yandi lemfukilaka bibuti na yandi, Yozefi mpi Maria, yina vandaka bantu ya kukonda kukuka. Yo salaka mpenza nde konso muntu na kati ya dibuta ya Yezu kuvanda na kyese!​—Luka 2:4, 5, 51, 52.

18. Sambu na nki konso ntangu Yezu vandaka kulemfukila Tata na yandi ya zulu, mpi nani kevandaka na kyese kana bana kelemfukila bibuti na bo bubu yai?

¹⁸ Na nki mambu bana lenda fwanana na Yezu mpi kupesa bibuti na bo kyese? Ya kyeleka, bantangu yankaka baleke lenda mona nde yo kele mpasi na kulemfukila bibuti na bo, kansi Nzambi muntu kezolaka nde bana kusala mutindu  yina. (Bingana 1:8; 6:20) Konso ntangu Yezu vandaka kulemfukila Tata na yandi ya zulu, ata na ntangu ya mpasi. Kilumbu mosi, na ntangu luzolo ya Nzambi kulombaka nde Yezu kusala dyambu mosi ya kuluta mpasi, yandi tubaka nde: “Katula mono na mpasi [dyambu mosi ya Nzambi kulombaka yandi] yai.” Ata mpidina, Yezu kusalaka dyambu yina Nzambi kulombaka, sambu yandi bakisaka nde Tata na yandi kuzabaka dyambu yina vandaka ya kuluta mbote. (Luka 22:42) Kana bana kulonguka na kuvanda bulemfu, bo tapesa mpenza kyese na bibuti na bo mpi na Tata na bo ya zulu. *​—Bingana 23:22-25.

19. (a) Inki mutindu Satana kemekaka bana? (b) Bikalulu ya mbi ya bana lenda sala bibuti inki?

¹⁹ Dyabulu kumekaka Yezu, mpi beto lenda ndima nde yandi tameka mpi baleke na kusala mambu ya mbi. (Matayo 4:1-10) Satana Dyabulu kesadilaka bupusi ya banduku, yina lenda vanda mpasi na kununga. Yo yina, yo kele mpenza mfunu nde bana kusala ve kinduku ti bantu yina kesalaka mambu ya mbi! (1 Korinto 15:33) Dina, mwana ya Yakobi ya nkento, kusalaka kinduku ti bantu yina vandaka ve kusambila Yehowa, mpi yo nataka mambu mingi ya mpasi. (Kuyantika 34:1, 2) Yindula mpasi yina dibuta tamona kana muntu mosi na kati na yo mebwa na mansoni!​—Bingana 17:21, 25.

20. Sambu na kuvanda na luzingu ya kyese na dibuta, konso muntu fwete sala inki?

²⁰ Dibuta tanunga kukonda mpasi mambu yina bo kekutana ti yo kana bo kesadila bandongisila ya Biblia. Ya kyeleka, kusadila bandongisila ya mutindu yai kele nsapi ya kyese ya dibuta. Yo yina, bakala, zola nkento na nge, mpi sadila yandi mambu mutindu Yezu kesadilaka dibundu. Nkento, lemfuka na kimfumu ya bakala na nge, mpi landa mbandu ya nkento ya kufwana yina Biblia ketubila na Bingana 31:10-31. Kibuti, longa bana na nge. (Bingana 22:6) Tata, ‘zaba kuyala nzo na nge mosi.’ (1 Timoteo 3:4, 5; 5:8) Mpi mwana, lemfukila bibuti na nge. (Kolosai 3:20) Ata muntu mosi ve na kati ya dibuta kele muntu ya kukuka, sambu bo yonso kesalaka bifu. Yo yina, beno kudikulumusa, mpi beno vanda ti kikalulu ya kulomba bankaka ndolula.

21. Inki bivuvu ya kitoko kele sambu na bilumbu kekwisa, mpi nki mutindu beto lenda vanda na luzingu ya dibuta ya kyese sesepi yai?

²¹ Ya kyeleka, Biblia kele ti bandongisila mpi malongi mingi ya mfunu na yina metala luzingu ya dibuta. Dyaka, yo kelongaka beto mambu ya metala inza ya mpa ya Nzambi mpi paladisu ya ntoto yina tafuluka ti bantu ya kyese yina tasambilaka Yehowa. (Kusonga 21:3, 4) Yo kele bivuvu ya kitoko kibeni sambu na bilumbu kekwisa! Ata sesepi yai, beto lenda vanda na luzingu ya dibuta ya kyese kana beto kesadila malongi ya Nzambi yina kele na Ndinga na yandi, Biblia.