Bubu yai, bantu lenda baka kukonda mpasi bansangu mingi kuluta na bamvula ya me luta, yo vanda bansangu yina lenda sadisa nge na kuvanda ve na kigonsa mpi na sante ya mbote. Kansi ntangu nge ke sosa bansangu, nge fwete keba na mambu yai ya luvunu, mu mbandu:

•   Bansangu ya luvunu

•   Barapore ya luvunu

•    Bituba-tuba

 Mu mbandu, na nsungi yina maladi ya coronavirus panzanaka na ntoto ya mvimba, sekretere ya nene ya ONU songaka bantu nde, bo fwete keba na bansangu ya luvunu yina ke tambula. Yandi tubaka nde: “Bandongisila ya luvunu mpi minganga ya luvunu me kuma mingi. Bo ke landa bansangu ya luvunu na televizio to na radio. Bantu ke panza bansangu ya luvunu na Internet. Yo kele ve mpasi na kuyindudila bantu mpi bimvuka ya nkaka ya bantu mbi mpi na kupesa bo boma.”

 Ya masonga, mambu ya me tala bansangu ya luvunu me yantika ve bubu. Kansi Biblia tubaka dezia na ntwala nde na bilumbu na beto, “bantu ya mbi mpi bantu ya luvunu ta salaka diaka mbi kuluta, bo ta kusaka bantu mpi bantu ta kusaka bo.” (2 Timoteo 3:1, 13) Ya masonga, Internet ke pesaka beto nzila ya kupanza nswalu mpi kukonda mpasi bansangu ya luvunu kukonda kuzaba nde bansangu yango kele ya luvunu. Yo yina, ba message ya beto ke tindilaka bantu na nzila ya Internet, ya basite yina bantu ke sadilaka sambu na kusolula ti bantu (médias sociaux) mpi bansangu ya ke basikaka konso kilumbu ya beto ke landaka, lenda vanda ti bansangu ya luvunu mpi ya ke tuba kibeni ve masonga. Beto tadila mwa bandongisila ya Biblia.

 Inki nge lenda sala sambu nge kuditanina na bansangu ya luvunu mpi na bituba-tuba? Beto tadila mwa bandongisila ya Biblia yina lenda sadisa nge.

•   Kundima ve mambu yonso ya nge ke mona to ke wa

   Mambu yina Biblia ke tubaka: “Muntu ya kukonda mayele ke ndimaka mambu yonso, kansi muntu ya mayele ke tadilaka konso kitambi na yandi.”—Bingana 14:15.

   Bo lenda kusa beto kana beto keba ve. Mu mbandu, bantu ke tulaka bafoto to bavideo ya nkufi na Internet mingi-mingi na nzila ya basite ya kusolula ti bantu. Bo ke bingaka yo mèmes. Bo ke salaka yo sambu na kusekisa bantu. Kansi bantu ya nkaka lenda soba bafoto mpi bavideo yina to bo lenda sadila yo mutindu ya nkaka. Bantangu ya nkaka, bantu ke salaka nkutu bavideo ya bantu yina ke tuba to ke sala mambu yina bantu yango me tubaka ve to me salaka ve.

   “Bantu mingi ya ke salaka bansosa na mambu ya me tala bansangu ya luvunu ke monaka nde bafoto to bavideo yina bantu ke tulaka na basite ya kusolula ti bantu na Internet ke vandaka mambu ya luvunu mpi bantu yango ke tubaka ve kana bafoto yango to bavideo yango ke tubila inki, yo ke basikaka kaka bonso yina bo ke bingaka mèmes.”—Axios Media.

   Kudiyula nde: ‘Nsangu yango kele nsangu ya kieleka to yo kele kaka yina bo ke binga mème?’

•   Sosa kuzaba na wapi nsangu yango me katuka mpi mambu yina yo ke tubila

   Mambu yina Biblia ke tubaka: “Beno zikisa mambu yonso.”—1 Batesalonika 5:21.

   Na ntwala ya kundima nsangu mosi buna to ya kutindila yo bantu ya nkaka, yo vanda nsangu yina bantu mingi me zaba to yina bo ke vutukila mingi, sosa kuzaba kana yo kele kieleka. Inki mutindu?

   Sosa kuzaba na wapi nsangu yango me katuka. Bashene ya ke pesaka bansangu mpi bimvuka ya nkaka lenda panza nsangu ya luvunu sambu mumbongo na bo kukwenda na ntwala to sambu na kupesa maboko na mambu ya politiki. Fwanisa mambu ya nge ke mona na bashene ya nkaka to na bimvuka ya nkaka yina ke tubila mpi mambu yango. Mbala ya nkaka, banduku na nge lenda tindila nge bansangu ya luvunu kukonda kuzaba to kutula bansangu yango na basite ya kusolula ti bantu. Yo yina, kundima ve na mbala mosi nsangu ya nge me wa na ntwala nde nge zaba kisika yo me katuka.

   Sosa kuzaba kana mambu yina yo ke tubila kele ya kieleka mpi yo me fwana na kutudila ntima. Sosa kuzaba badati, mambu ya ke monisa nde yo kele mpidina mpi banzikisa ya pwelele ya ke ndimisa mambu ya bo me tuba. Keba mingi-mingi, kana nsangu mosi kele ya mpasi mpi bo me tendula yo na bangogo ya pete to kana disolo yango, bo me sonika yo ti lukanu ya kupusa nge na kusala mwa mambu.

   “Kusosa kuzaba kana mambu ya bo me tuba kele ya kieleka kele kibeni mfunu mpi yo kele kiteso mosi ti kuyobisa maboko.”—Sridhar Dharmapuri, Mfumu ya Ke Tadilaka Lutaninu ya Bima ya Kudia mpi ya Nutrition na ONU.

   Kudiyula nde: ‘Keti bo ke tubila mambu yonso na yina me tala nsangu yango to bo me bumba mambu ya nkaka?’

•   Banzikisa fwete twadisa nge kansi ve mambu ya nge ke zola

   Mambu yina Biblia ke tubaka: “Muntu yina ke tulaka ntima na ntima na yandi mosi kele zoba.”—Bingana 28:26.

   Mbala mingi, beto ke zolaka kundima bansangu yina ke tubilaka mambu ya beto ke zolaka. Mbala mingi bakompani ya Internet mpi basite yina bantu ke sadilaka sambu na kusolula ke pesaka beto bansangu na kutadila mpusa na beto mpi yo ke landaka mambu yina beto ke zolaka. Kansi, mambu ya beto ke zolaka kuwa ke vandaka ve ntangu yonso mambu ya beto ke vandaka na mfunu ya kuwa.

   “Beto ke vandaka ti makuki ya kuyindula mpi ya kulandila mambu mutindu yo kele, kansi bampusa na beto, bivuvu na beto, boma na beto, mpi bikuma ya ke pusaka beto na kusala mambu lenda mbala mingi kupusa beto na kundima nde nsangu mosi buna kele ya masonga, mingi-mingi kana nsangu yango ke tubila dikambu yina beto kele na mpusa ya kundima.”—Peter Ditto, longi ya mambu ya bikalulu ya bantu (psychologue social).

   Kudiyula nde: ‘Keti mono ke ndimaka nsangu mosi kaka sambu mono kele ti mpusa ya kundima yo?’

•   Kupanza ve bansangu ya luvunu

   Mambu yina Biblia ke tubaka: “Nge fwete panza ve nsangu yina kele ve ya kieleka.”—Kubasika 23:1.

   Kuvila ve nde nsangu yina nge me tindila bantu ya nkaka lenda vanda ti bupusi ya mbote to ya mbi na mabanza na bo mpi na mutindu na bo ya kusala mambu. Ata nge me panza to ve nsangu mosi ya luvunu, zaba nde yo lenda vanda ti malanda ya mbi.

   “Kima ya kuluta mfunu ya nge fwete sala na ntwala ya kusonga bantu ya nkaka nsangu kele kudiyula nde: ‘Keti mono ke ndima kibeni nde nsangu yai ya mono ke zola kusonga bantu kele ya kieleka?’ Kana bantu yonso vandaka kusala mutindu yina, bansangu ya luvunu lendaka kupanzana ve mingi mutindu yai na Internet.”—Peter Adams, ntwadisi ya manaka ya kulonga na bima ya ke panzaka bansangu (programme d’éducation aux médias).

   Kudiyula nde: ‘Keti mono ke songa bantu ya nkaka nsangu yai sambu mono me zaba nde yo kele ya kieleka?’