Keti Nge Zabaka Yo?
Keti Bayuda yina kwisaka na Yeruzalemi na Pantekoti ya mvu 33 ya T.B. ‘katukaka kibeni na makanda yonso ya nsi-ntoto ya mvimba’?
Katula mambu yina mukanda ya Bisalu 2:5-11 ke tuba, Philon, nsoniki mosi ya Muyuda yina zingaka na ntangu yango, sonikaka disolo mosi ya ke tubila bantu mingi yina kwisaka na Yeruzalemi na Pantekoti ya mvu 33 ya T.B.
Sambu na bantu yina vandaka kukwisa na Yeruzalemi, Philon sonikaka nde: “Bibuka mingi ya bantu vandaka kukatuka na bambanza mingi; bo vandaka kukwisa na banzila ya ntoto mpi na banzila ya masa. Bo vandaka kukatuka na esti, na westi, na nordi, mpi na sudi sambu na kukwisa na bankinsi yonso.” Yandi tubilaka mpi mambu yina vandaka na mukanda yina Agripa I, ntekolo ya Erode ya Nene, tindilaka Caligula, ntotila ya Roma. Na mukanda yango, Agripa tubaka mambu yai sambu na Yeruzalemi: “Mbanza ya Santu . . . kele ntu-mbanza ya Yudea mpamba ve, kansi yo kele mpi ntu-mbanza ya bansi mingi ya nkaka, sambu na bantu yina yo vandaka kutinda bantangu ya nkaka na bansi ya nziunga.”
Agripa tangaka bisika yina Bayuda vandaka kuzinga, mpi babwala ya ntama bonso Mezopotamia, Afrika ya Nordi, Asie Mineure, Gresi mpi bisanga ya Mediterane. Joachim Jeremias, muntu mosi ya mayele, ke tuba nde: “Ata yandi tubaka mpenza ve nde bantu ya babwala yai vandaka kusala banzietelo sambu na kukwenda na Yeruzalemi, yo ke monana mpenza nde bo vandaka kukwenda sambu nsiku vandaka kulomba nde Bayuda yonso yina vandaka bambuta kukwenda kuna sambu na bankinsi.”
Bantu mingi yina vandaka kukwisa na bankinsi ya Bayuda na Yeruzalemi vandaka kulala wapi?
Konso mvula, Bayuda vandaka kusala bankinsi tatu na Yeruzalemi: Paki, Pantekoti mpi Nkinsi ya Bisasa. Na mvu-nkama ya ntete, bantu mingi vandaka kukwenda na Yeruzalemi sambu na bankinsi yai. Bo vandaka kukatuka na bandambu yonso ya Izraele mpi na bisika ya nkaka yina Bayuda vandaka kuzinga. (Luka 2:41, 42; Bisalu 2:1, 5-11) Yo lombaka nde bantu yonso yina vandaka kukwisa na Yeruzalemi kuzwa bisika ya kulala.
Bantu ya nkaka vandaka kulala na banzo ya banduku na bo; bankaka na banzo ya banzenza to mpi na banzo ya kufutila. Bantu mingi tulaka batenta na bo na kati ya mbanza mpi bankaka tulaka yo na lweka ya bibaka ya mbanza. Na mbala ya nsuka yina Yezu kwendaka na Yeruzalemi, yandi lalaka na Betani, mbanza yina vandaka pene-pene ya Yeruzalemi.
Pene-pene ya tempelo, bo monaka banzo mingi yina vandaka ti bisika mingi ya kuyobila. Bantu ke tubaka nde bo tungaka banzo yai sambu banzenza kulala mpi sambu bo kudikumisa bunkete na ntwala ya kukota na tempelo. Bisono ya bo monaka na nzo mosi ke monisa nde Théodote, nganga-nzambi mpi ntwadisi ya sinagoga mosi, “tungaka sinagoga sambu na kutanga Torah mpi . . . [yandi] tungaka diaka nzo ya banzenza, basuku, mpi kisika ya kutula masa sambu na banzenza yina vandaka na mfunu ya lusadisu.”