INKI mambu ke kwisilaka nge na mabanza ntangu nge ke yindulaka kisika mosi ya mvindu? Ziku, nge ke fwanisaka yo ti dibulu ya mvindu mpi ya ke basisaka nsudi ya mbi. Yo yina, nge lenda yindula ve ata fioti kumona kima mosi ya mfunu na kisika ya mutindu yai, mu mbandu, kima mosi ya mbalu.

Na mvu-nkama ya me luta, bo sengumunaka kima ya mbalu na kisika mosi ya mvindu. Kima yina bo sengumunaka vandaka mfunu mingi. Inki vandaka kima ya mbalu yina bo sengumunaka? Mpi nki kele mfunu na yo bubu yai sambu na beto?

Na luyantiku ya mvu-nkama ya 20, Bernard P. Grenfell ti Arthur S. Hunt, bantu ya mayele ya Iniversite ya Oxford, kwendaka kutala nsi Ezipte. Bo sengumunaka bitini mingi ya bapapirusi na bisika ya mvindu pene-pene ya Muwanda ya Nile. Na nima, na mvu 1920, ntangu bantu yai zole vandaka kusala listi ya bapapirusi yango, Grenfell sumbaka bitini ya nkaka yina bo sengumunaka na nsi ya ntoto na Ezipte. Yandi sumbaka yo na Biblioteke John Rylands na Manchester, na Angleterre. Kansi, Bernard Grenfell ti Arthur Hunt fwaka na ntwala nde bo manisa kusala listi ya bapapirusi yina.

Colin H. Roberts, muntu ya nkaka ya mayele ya Iniversite ya Oxford manisaka kisalu yai. Ntangu yandi vandaka kutula bitini yina na ndonga, yandi monaka kitini mosi ya papirusi yina nda na yo vandaka basantimetre 9 mpi nene na yo basantimetre 6. Yandi yitukaka mingi sambu yandi zabaka bisono ya Kigreki yina bo sonikaka na kitini ya papirusi yai. Simu mosi vandaka ti bangogo ya Yoane 18:31-33 mpi simu ya nkaka vandaka ti bangogo ya verse 37 mpi 38. Roberts bakisaka nde yandi zwaka kima mosi ya mbalu mingi.

Roberts bakisaka nde kitini ya papirusi yai vandaka ya ntama kibeni. Yo vandaka ti bamvula ikwa? Sambu na kuzaba bamvula na yo, yandi fwanisaka bisono na yo ti bamaniskri ya ntama. Bo ke bingaka siansi yai paléographie. * Ntangu yandi sadilaka metode yai, yandi zwaka bamvula ya kele pene-pene ti bamvula na yo. Sambu na kuzikisa yo, yandi bakaka kitini ya papirusi yai foto mpi yandi tindaka bakopi na yo na bantu tatu ya ke longukaka bamaniskri ya ntama sambu bo zaba bamvula na yo. Inki mvutu bantu yai ya mayele pesaka?

Ntangu bo longukaka mutindu ya bo sonikaka bisono na yo mpi bidimbu ya nkaka, bantu yai tatu ya mayele monaka nde bo sonikaka kitini ya papirusi yai na kitini ya ntete ya mvu-nkama ya zole ya T.B., mwa bamvula fioti na nima ya lufwa ya ntumwa Yoane. Kansi, mutindu ya kulonguka bamaniskri yai kele ve mpila ya siki-siki ya kuzaba dati ya bo sonikaka bamaniskri. Muntu ya nkaka ya mayele monaka nde mbala ya nkaka bo sonikaka papirusi yai na mvu-nkama ya zole. Kitini ya papirusi yai kele maniskri ya kuluta ntama ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu yina bo me sengumunaka.

Sambu na nki kitini yai ya Evanzile ya Yoane kele mfunu mingi sambu na bantu ya ke zolaka Biblia bubu yai? Sambu na bikuma zole. Ya ntete, mutindu bo yidikaka papirusi yai ke monisa nde Bakristu ya  mvu-nkama ya ntete vandaka kubaka Masonuku na mbalu.

Na mvu-nkama ya zole ya T.B., bo vandaka kusonika mikanda na mitindu zole, disongidila, na rulo to na kodeksi. Barulo vandaka bitini ya bapapirusi to bampusu ya bambisi yina bo me kangisa sambu yo kuma nda. Bo vandaka kukangula mpi kukanga barulo kukonda mpasi. Mbala mingi, bo vandaka kusonika bisono na simu mosi mpamba ya rulo.

Kansi, kitini ya papirusi yina Roberts sengumunaka vandaka ti bisono na basimu yonso zole. Yo ke monisaka nde mambu ya bo sonikaka na kati katuka na kodeksi kansi na rulo ve. Kodeksi kele bitini ya papirusi to bampusu ya bambisi yina bo vandaka kusala bonso buku.

Sambu na nki kodeksi vandaka mbote kuluta rulo? Bakristu ya mvu-nkama ya ntete vandaka bansamuni. (Matayo 24:14; 28:19, 20) Bo vandaka kulonga nsangu na bisika yonso ya bo vandaka kukuta bantu, mu mbandu, na banzo, na bazandu mpi na babala-bala. (Bisalu 5:42; 17:17; 20:20) Yo yina, kuvanda ti Masonuku na kodeksi vandaka mfunu mingi.

Kodeksi vandaka kupesa mabundu mpi bantu nzila ya kusala bakopi na bo mosi ya Masonuku kukonda mpasi. Yo yina, bantu vandaka kusala bakopi ya Ba-evanzile mbala na mbala mpi ntembe kele ve nde diambu yai salaka nde dibundu ya Bukristu kuyela nswalu.

Kikuma ya zole ya ke salaka nde kitini ya papirusi ya Rylands kuvanda mfunu sambu na beto bubu yai, yo yai: yo ke monisaka nde masonama ya kisina ya Biblia bikalaka ya siki-siki ntangu bo vandaka kusekula yo. Ata kitini ya papirusi yai kele ti mwa baverse ya Evanzile ya Yoane, mambu ya kele na kati ke wakanaka mpenza na mambu ya beto ke tangaka bubu yai na ba Biblia na beto. Yo yina, kitini ya papirusi ya Rylands ke monisaka nde Biblia me sobaka ve ata bantu me salaka bakopi na yo mbala na mbala na nsungi ya bamvula mingi.

Ya kieleka, papirusi ya Rylands yina kele ti Evanzile ya Yoane kele nzikisa mosi ya bitini mingi mpi ya bamaniskri mingi ya ke monisaka nde masonama ya kisina ya Biblia kele ya siki-siki. Werner Keller sonikaka na mukanda na yandi (The Bible as History) nde: “Bamaniskri yai ya ntama ke pesaka mvutu na bantembe yonso ya bantu ke tulaka sambu na kuzaba kana masonama ya kele bubu yai na ba Biblia na beto kele ya kieleka mpi ya siki-siki.”

Ya kieleka, Bakristu ke tulaka ve lukwikilu na bo na bima yina bantu ya Arkeolozi ke sengumunaka. Bo ke kwikilaka nde: “Masonuku yonso kele ya kupemama na Nzambi.” (2 Timoteo 3:16) Yo ke pesa kibeni kikesa na kumona nde kima yai ya mbalu mpi ya ntama ke ndimisa mambu yai ya Biblia ke tubaka: “Ndinga ya Yehowa ke bikalaka kimakulu.”—1 Piere 1:25.