YOZEFI vandaka kutala na ndambu ya esti ti mpusa ya kubika ndonga ya bantu yina vandaka ti yandi mpi kutina. Ebroni mbanza na bo vandaka ntama mingi ve na nima ya bangumba. Na nkokila, Yakobi, tata na yandi vandaka na nzo mpi ke zaba ve mambu yina kuminaka mwana na yandi ya yandi ke zolaka mingi. Yozefi lendaka ve kuvutuka na nzo na ntangu yina mpi zabaka nde yandi ta mona diaka ve tata na yandi ya yandi vandaka kuzola mingi. Bakomersa vandaka kulangidila yandi mpi kutwadisa bashamo na bo na nzila mosi ya kubeba yina vandaka kunata na ndambu ya sudi. Ntangu yina, Yozefi kumaka mpika na bo mpi bo vandaka kulangidila yandi. Sambu na bo, toko yai vandaka bonso kima mosi ya mbalu mingi yina bo ta teka na Ezipte.

Ziku, Yozefi vandaka ti bamvula 17. Yindula mutindu yandi vandaka kubaluka mpi ke tala-tala zulu na ndambu ya esti, kisika ntangu vandaka kudinda na ndambu ya Nzadi-Mungwa ya Nene, mpi yandi ke bakisa ve mutindu luzingu na yandi me beba kibeni. Yandi ndimaka ve nde bampangi na yandi mosi zolaka kufwa yandi mpi kuteka yandi na kimpika. Ntembe kele ve nde yo vandaka mpasi sambu Yozefi kusukisa kudila. Yandi zabaka ve mutindu luzingu na yandi zolaka kuvanda na bilumbu ke kwisa.

Inki mutindu mpasi yai ya ngolo kuminaka Yozefi? Mpi nki dilongi beto lenda baka na lukwikilu ya toko yai na mutindu bampangi na yandi sadilaka yandi mambu ya mbi mpi buyaka yandi?

Yozefi butukaka na dibuta mosi ya nene yina vandaka ve na kiese mpi na bumosi. Nkadilu ya dibuta ya Yakobi yina Biblia ke tubila ke monisa malanda ya mbi ya kukwela bankento mingi, kikalulu ya tulaka bansimbulu yina Nzambi ndimaka na kati ya bantu na yandi tii kuna Mwana na yandi vutulaka diaka munsiku ya kisina ya kukwela nkento mosi. (Matayo 19:4-6) Yakobi butaka bana kiteso ya 14 ti bankento iya disongidila bankento na yandi zole, Lea ti Rashele mpi bansadi na bo Zilpa ti Bila. Tuka luyantiku, Yakobi zolaka Rashele mingi. Kansi yandi vandaka ve ti mawi yai sambu na Lea, yaya ya Rashele yina bo kusaka yandi na makwela. Bankento yai zole vandaka kuwakana diaka ve mpi yo salaka nde bana na bo mpi kuwakana ve.—Kuyantika 29:16-35; 30:1, 8, 19, 20; 37:35.

 Rashele vandaka mukobo bamvula mingi, mpi ntangu yandi butaka Yozefi, Yakobi zolaka mwana yai mingi ya yandi butaka na kinunu. Mu mbandu, ntangu bo vandaka na nzila sambu na kukutana ti Ezau mpangi ya Yakobi yina sosaka kufwa yandi ntete, Yakobi tulaka Rashele ti Yozefi na ndonga ya nsuka. Yo fwete vanda nde Yozefi vilaka ve kilumbu yai ya boma. Yindula mutindu yandi kudiwaka na suka yina ntangu yandi yulaka kikuma yina tata na yandi ya mununu mpi ya vandaka ngolo ke tambula na kifu. Yandi yitukaka mingi kibeni na kuzaba kikuma yai: Tata na yandi nwanaka ti wanzio mosi ya ngolo mpimpa ya mvimba! Sambu na nki? Sambu Yakobi zolaka nde Yehowa Nzambi kusakumuna yandi. Yehowa sakumunaka Yakobi na mutindu yandi pesaka yandi zina ya Izraele. Kikanda ya mvimba bakaka zina na yandi. (Kuyantika 32:22-31) Na nima, Yozefi zabaka nde makanda ya Izraele ta basika na bana ya Yakobi!

Yozefi kutanaka ti diambu ya mpasi ntangu mama yina yandi vandaka kuzola mingi bikaka yandi mwana ya fioti kibeni. Mama na yandi fwaka ntangu yandi vandaka kubuta leki na yandi ya bakala Benyamini. Tata na yandi waka mpasi mingi na lufwa ya nkento na yandi. Yindula mutindu Yakobi vandaka kukatula Yozefi mansanga na meso, ke pesa yandi kikesa mpi kivuvu ya mutindu mosi ti yina nkaka na yandi Abrahami bakaka. Kivuvu yai simbaka mpenza ntima ya Yozefi sambu yandi zabaka nde kilumbu mosi Yehowa ta futumuna mama na yandi! Ziku Yozefi kumaka nkutu kuzola mingi “Nzambi . . . ya bantu yina kele na luzingu.” (Luka 20:38; Baebreo 11:17-19) Na nima ya lufwa ya nkento na yandi, Yakobi zolaka bana yai zole mingi ya Rashele butilaka yandi.—Kuyantika 35:18-20; 37:3; 44:27-29.

Bikalulu ya bana mingi ke bebaka kana bo ke sadila bo mambu mutindu yai; kansi Yozefi longukaka bikalulu mingi ya mbote na bibuti na yandi. Yandi kumaka ti lukwikilu ya ngolo mpi na makuki ya kuswaswanisa mambu ya mbote ti ya mbi. Ntangu yandi vandaka ti bamvula 17, yandi kumaka ngungudi, vandaka kusadisa bambuta na yandi ya nkaka mpi yandi vandaka kumona bifu yina bo vandaka kusala. Keti yandi bumbaka bifu na bo sambu bo zola yandi? Yo vanda mpidina to ve, yandi nwaninaka mambu yina vandaka ya mbote. Yandi zabisaka tata na yandi mambu yango. (Kuyantika 37:2) Ziku kikesa yina Yozefi monisaka salaka nde Yakobi kuzola yandi diaka mingi. Mbandu yai kele mbote kibeni sambu na batoko yina kele Bakristu! Kana toko mosi me zaba disumu ya nene yina nduku to mpangi na yandi me sala, na kisika ya kubumba yo, yo ta vanda mbote na kulanda mbandu ya Yozefi mpi kuzikisa kana bantu yina lenda sadisa nsumuki me zaba diambu yango.—Levi 5:1.

Beto lenda baka mpi dilongi na luzingu ya dibuta ya ba Yozefi. Ata bubu yai, Bakristu ya kieleka ke kwelaka ve bankento mingi, kansi mabuta ya lundi ke vandaka mingi, disongidila tata to mama ya lundi, bana mpi bampangi ya lundi. Dilongi ya mabuta yai ke baka na dibuta ya Yakobi kele nde  kupona-pona ke bebisaka bumosi ya dibuta. Bibuti ya mayele yina kele na mabuta ya lundi ke salaka ngolo sambu na kundimisa bana na bo ti bana ya lundi nde bo ke zolaka konso muntu mpi konso muntu kele ti dikabu. Konso mwana lenda pesa maboko sambu dibuta kuvanda na kiese.—Baroma 2:11.

Ziku Yakobi pesaka Yozefi lukumu sambu na kikesa na yandi ya kunwanina mambu ya lunungu. Yandi tungilaka mwana na yandi lele mosi ya sipesiali. (Kuyantika 37:3) Ziku yo vandaka lele mosi ya kitoko, ya nda, yina vandaka kukita na maboko tii na makulu. Ntembe kele ve nde yo vandaka mvwela yina bantu ya lukumu ti bana ya bantotila vandaka kulwata.

Yakobi salaka diambu yai ti mabanza ya mbote mpi yo fwete vanda nde zola mpi luzitu yina Yakobi vandaka kumonisila Yozefi simbaka ntima na yandi. Kansi mvwela yango sosilaka yandi makambu. Kuvila ve nde toko yai vandaka ngungudi. Yo kele kisalu mosi ya ngolo. Yindula fioti, toko yai me lwata mvwela na yandi ke tambula malembe-malembe na kati ya nianga ya nda, ke mata ti yo na zulu ya matadi ya nene mpi ke katula mwana-dimeme yina me kangama na kati ya bansende. Inki mutindu kidimbu yai ya ke monisa zola ya Yakobi sambu na Yozefi vandaka ti bupusi na bampangi na yandi?

Biblia ke pesa mvutu yai: “Ntangu bampangi monaka nde tata na bo ke zola mingi Yozefi kansi bo ve, bo yantikaka kumenga Yozefi mingi. Yo yina bo vandaka kutubisa yandi ve na ntima ya mbote.” * (Kuyantika 37:4) Bampangi ya Yozefi lendaka kuwa kimpala, kansi yo vandaka buzoba na kudibika na mawi yai ya kigonsa. (Bingana 14:30; 27:4) Keti nge me waka ntete ve kimpala ntangu bo ke tudila muntu ya nkaka dikebi to ke pesa yandi lukumu yina bo zolaka kupesa nge? Yibuka bampangi ya Yozefi. Kimpala pusaka bo na kusala mambu yina pesaka bo mpasi mingi na nima. Mbandu na bo ke yibusa Bakristu nde yo me luta mbote na ‘kumona kiese ti bantu yina kele na kiese.’—Baroma 12:15.

Ya kieleka Yozefi bakisaka nde bampangi na yandi vandaka kuwila yandi kimpala. Keti yandi vandaka kubumba lele na yandi ya kitoko ntangu yandi vandaka kupusana na bampangi na yandi? Mbala ya nkaka yandi mekaka na kusala yo. Kuvila ve nde Yakobi pesaka Yozefi mvwela sambu na kumonisa nde Yakobi me zola yandi mpi me pesa yandi lukumu. Yo lombaka nde Yozefi kubikala ya kwikama na tata na yandi, yo yina yandi vandaka kulwata lele yango mbala na mbala. Mbandu na yandi kele mfunu mingi sambu na beto. Ata Tata na beto ya zulu ke pona-ponaka ve, bantangu yankaka yandi ke sadilaka bansadi na yandi ya kwikama mambu ya kuswaswana ti bankaka mpi ke pesaka bo lukumu. Diaka, yandi ke lombaka bo na kuvanda ya kuswaswana ti nsi-ntoto yai ya kubeba mpi ya mbi. Bonso mvwela ya Yozefi ya kitoko,  bikalulu ya Bakristu ya kieleka ke swaswanisaka bo ti bantu yina ke zingaka na nziunga na bo. Bantangu ya nkaka, bantu ke wilaka beto kimpala mpi ke mengaka beto sambu na bikalulu yai. (1 Piere 4:4) Keti nsadi ya Nzambi fwete bumba bikalulu na yandi? Ata fioti ve, sambu Yozefi mpi bumbaka ve mvwela na yandi.—Luka 11:33.

Ntangu fioti na nima, Yozefi lalaka bandosi zole ya kuyituka. Na ndosi ya ntete, Yozefi monaka yandi ti bampangi na yandi ke kanga bita ya matiti. Kansi kita na yandi telemaka mpi bita ya bampangi na yandi ziungaka kita na yandi mpi fukamaka na ntwala na yo. Na ndosi ya zole, yandi monaka ntangu, ngonda ti bambwetete 11 ke fukama na ntwala na yandi. (Kuyantika 37:6, 7, 9) Yozefi salaka nki sambu na bandosi yai ya kuyituka?

Bandosi yai katukaka na Yehowa Nzambi. Yo vandaka bambikudulu mpi Nzambi zolaka nde Yozefi kusonga bampangi na yandi bandosi yango. Na mutindu mosi buna, Yozefi salaka mambu yina baprofete kumaka kusala na nima ntangu bo vandaka kuzabisa bantu ya ntu-ngolo bansangu ya Nzambi mpi bandola na yandi.

Yozefi tubilaka bampangi na yandi na mayele yonso nde: “Beno wa ndosi ya mono me lala.” Bampangi na yandi bakisaka bandosi na yandi kansi bo zolaka yo ve ata fioti. Bo tubaka nde: “Nge ke yindula nde nge ta vanda mfumu na beto to nge ta yala beto?” Disolo yango ke yika nde: “Ntangu yai bo mengaka yandi mingi mpenza sambu na ndosi ya yandi lalaka.” Ntangu Yozefi telaka tata mpi bampangi na yandi ndosi ya zole, bo sepelaka ve ata fioti. Disolo yango ke tuba nde: “Tata na yandi nganinaka yandi nde: ‘Ndosi yango ya nki mutindu nge me lala? Nge ke yindula nde mono, mama na nge ti bampangi na nge, beto ta kwisa kufukama na ntoto na ntwala na nge?’” Yakobi landaka kuyindula mambu yango. Keti yo lenda vanda nde Yehowa vandaka kusolula ti Yozefi?—Kuyantika 37:6, 8, 10, 11.

Yozefi vandaka ve nsadi ya ntete to ya nsuka yina Yehowa lombaka na kubikula nsangu yina bantu mingi ta sepela na yo ve to nkutu yina ta nata mbangika. Yezu vandaka muntu ya kuluta nene yina zabisaka bansangu ya mutindu yai. Yandi tubaka nde: “Kana bo monisaka mono mpasi, bo ta monisa beno mpi mpasi.” (Yoane 15:20) Bakristu yonso lenda baka dilongi na lukwikilu mpi na kikesa ya Yozefi.

Na nima, Yakobi tindaka Yozefi na nzietelo. Bana na yandi ya bambuta vandaka kudisa mameme na nordi pene-pene ya Sikemi, bantu yina kumaka bambeni na bo na nima. Yakobi vandaka kudiyangisa sambu na bana na yandi, yo yina yandi tindaka Yozefi na kukwenda kutala kana bo vandaka mbote. Keti nge lenda yindula mawi yina Yozefi vandaka ti yo? Yandi zabaka nde bampangi na yandi vandaka kumenga yandi ngolo! Inki mutindu bo zolaka kundima nsangu yina tata na bo tindaka Yozefi na kuzabisa bo? Ata mpidina, Yozefi lemfukaka mpi salaka nzietelo.—Kuyantika 34:25-30; 37:12-14.

Yo vandaka nzietelo mosi ya mpasi, ziku kutambula bilumbu iya to tanu na makulu. Sikemi vandaka na kitamina ya bakilometre 80 na nordi ya Ebroni. Ntangu Yozefi kumaka na Sikemi, bo zabisaka yandi nde bampangi na yandi kwendaka na Dotani, bwala yina vandaka na kitamina ya bakilometre 22 na nordi kibeni. Ntangu yandi kumaka pene-pene ya Dotani, bampangi na yandi monaka yandi na kintama. Mbala mosi bo wilaka yandi makasi. Biblia ke tuba nde: “Bo tubanaka bo na bo nde: ‘Munkwa-bandosi me kwisa. Beto fwa yandi, ebuna beto losa yandi na dibulu mosi kele awa. Mpidina beto ta tuba nde mbisi ya makasi me fwa yandi. Ntangu yai beto ta tala kana nki ta bwa na bandosi na yandi.’” Kansi, Rubeni zabisaka bampangi na yandi na kulosa Yozefi na dibulu ti kivuvu nde yandi ta gulusa yandi na nima.—Kuyantika 37:19-22.

Kukonda kuzaba, Yozefi pusanaka pene-pene na bo mpi yindulaka nde bo ta solula mbote. Kansi, bampangi na yandi kangaka yandi, katulaka yandi mvwela mpi yinaka yandi na dibulu yina vandaka na masa ve. Ebuna, Yozefi bwaka na kati! Ntangu mpasi manaka, yandi salaka ngolo sambu na kubasika kansi yandi kukaka ve. Yandi vandaka kumona kaka zulu mpi ke wa ndinga ya bampangi na yandi mutindu bo ke kwenda. Yandi bingaka bo na ndinga ya ngolo, bondilaka bo kansi bo buyaka. Na mwa kitamina, bo yantikaka kudia kukonda susi. Ntangu Rubeni vandaka ve, bo sosaka diaka  kufwa yandi. Kansi Yuda ndimisaka bo na kuteka yandi na bakomersa yina vandaka kuluta. Dotani vandaka pene-pene ya nzila yina vandaka kukwenda tii na Ezipte mpi ntangu fioti na nima, ndonga ya bantu ya Ismaele mpi bantu ya Madiani kwisaka kuluta pana. Na ntwala nde Rubeni kuvutuka, mambu ya mbi vandaka me salama dezia. Bo tekaka mpangi na bo na kimpika na mbongo ya bibende 20. *—Kuyantika 37:23-28; 42:21.

Beto vutuka diaka na luyantiku ya disolo na beto. Sambu bo nataka Yozefi na ndambu ya sudi na Ezipte, yo monanaka nde yandi vandaka diaka ve ti kivuvu. Yandi kabwanaka ti dibuta na bo! Bamvula mingi, yandi zabaka ve mambu ya me tala dibuta na bo, mpasi yina Rubeni waka ntangu yandi kutaka yandi ve; mpasi yina Yakobi waka ntangu bo kusaka yandi nde mwana ya nge ke zolaka mingi me fwa; yandi zabaka mpi ve ata kima mosi sambu na Izaki nkaka na yandi ya mununu, yina vandaka diaka na luzingu mpi Benyamini, leke yina yandi vandaka kuzola mingi. Keti Yozefi vidisaka mambu yonso?—Kuyantika 37:29-35.

Yozefi vandaka ti kima mosi yina bampangi na yandi lendaka ve kubotula: lukwikilu. Yandi zabaka mambu mingi ya me tala Yehowa Nzambi mpi ata kima mosi ve lendaka kubotula yandi yo—yo vanda kuyambula nzo na bo, bampasi yina yandi kutanaka na yo ntangu yandi vandaka kukwenda na kimpika na Ezipte, to nkutu nsoni ya kuzaba nde bo tekaka yandi bonso mpika na Potifare, mvwama mosi na Ezipte. (Kuyantika 37:36) Lukwikilu mpi lukanu ya Yozefi ya kubikala pene-pene ti Nzambi kumaka ngolo na bantangu yai ya mpasi. Na masolo yina beto ta tubila na bilumbu ya ke kwisa, beto ta mona mutindu lukwikilu ya Yozefi salaka nde yandi kuma muntu ya mfunu sambu na Yehowa Nzambi mpi sambu na dibuta na bo ya mavwanga. Yo ta vanda mayele kibeni na kulanda mbandu ya lukwikilu ya Yozefi!