DISOLO YINA KELE NA LUTITI YA ZULU | MUTINDU NZAMBI KE TADILAKA KUNWA MAKAYA
Maladi Yina Ke Monana na Ntoto ya Mvimba
Makaya ke landa na kufwa bantu.
Yo fwaka bantu 100 000 000 na mvu-nkama ya me katuka kuluta. Yo ke fwaka bantu kiteso ya 6 000 000 konso mvula.
Na mwayene, yo ke fwaka muntu mosi na nima ya basekonde sambanu.
Ata kidimbu mosi ve ke monisa nde mambu yai ta soba.
Bamfumu ya baluyalu ke yindula nde kana bantu ke landa kunwa makaya tii na 2030, ntalu ya bantu yina makaya ta fwa konso mvula ta luta 8 000 000. Diaka, bo ke tubaka nde tii na nsuka ya mvu-nkama ya 21, makaya ta fwa bantu 1 000 000 000.
Makaya ke fwaka kaka ve bantu yina ke nwaka yo, kansi yo ke fwaka mpi bantu ya mabuta na bo yina ke niokwamaka na mawi mpi na mpasi ya mbongo. Diaka, konso mvula bantu 600 000 yina ke nwaka ve makaya ke fwaka sambu bo ke fulumunaka midinga na yo. Maladi yina makaya ke nataka ke tadila bantu yonso sambu yo ke basisaka mbongo mingi na kusansa yo.
Minganga ke nwanaka sambu na kusansa maladi ya nsambukila kansi mpila ya kusansa maladi yina makaya ke nataka me zabanaka. Doktere Margaret Chan yina ke direktere ya Organisation mondiale de la santé ke tuba nde: “Bantu kele kibeni na kisina ya maladi yina makaya ke nataka, baluyalu mpi bimvuka ya bantu lenda sala bikesa sambu na kumanisa yo.”
Bo me salaka bikesa ya ngolo kibeni sambu na kununga diambu yai ya ke bebisaka nitu. Na lukutakanu yina salamaka na Augusti 2012, bansi kiteso ya 175 bakaka bangidika sambu na kubuyisa bantu na kunwa makaya. * Kansi, mambu ya nkaka ke salaka nde bantu kulanda na kunwa makaya. Konso mvula, ba izine yina ke salaka makaya ke basisaka bamilio ya badolare na kusala bapiblisite sambu na kubenda bakiliya ya mpa, mingi-mingi bankento mpi batoko yina ke zingaka na bansi ya kinsukami. Sambu makaya ke landa na kukanga bantu na kimpika, yo ke monana nde ntalu ya bantu yina ke nwa makaya ta yikama na zulu ya miliare mosi yina ke nwaka dezia. Ata bantu yina ke nwa makaya bubu yai kuyambula, ntalu ya bantu yina ta fwa na bamvula makumi iya yina ke kwisa ta mata diaka mingi.
Bantu mingi ke vandaka ti nzala ya kuyambula kunwa makaya kansi bo ke kukaka ve sambu na bapiblisite mpi kimpika yina kunwa makaya ke nataka. Diambu yai kuminaka Naoko. Yandi yantikaka kunwa makaya ntangu yandi vandaka toko. Yandi kunaka kikalulu yai ntangu yandi vandaka kumona bimwangi-nsangu ke sala piblisite ya makaya. Ata bibuti na yandi fwaka ti kansere, yandi landaka kunwa makaya tii na ntangu yandi kumaka kusansa bana na yandi zole ya bankento. Yandi ke tuba nde: “Mu vandaka kuwa boma nde mono ta bela kansere mpi kudiyangisa sambu na mavimpi ya bana na mono. Kansi, mu landaka kaka na kunwa yo. Mu vandaka kuyindula nde mu ta yambulaka ve kunwa makaya ata fioti.”
Ata mpidina Naoko yambulaka kunwa makaya. Mambu yina sadisaka yandi na kununga kikalulu yai me sadisaka mpi bamilio ya bantu na kuyambula kunwa makaya. Inki kele mambu yango? Beto ke lomba nge na kutanga masolo yina ke landa.
^ par. 10 Bangidika yango ke tadila kulonga bantu bigonsa ya kunwa makaya, kubuyisa ba izine na kusala bapiblisite na yo, kumatisa bampaku ya makaya mpi kusala balukutakanu ya kusiamisa bantu na kunwa diaka ve makaya.
