Bantu Mingi Kewaka Boma ya Nki?

“Nge kele ve ti mfunu ya kuvanda muntu ya kekwikilaka na Nzambi sambu na kuyindula nde makwisa ya bantu tavanda ya mbi mpenza.”​—STEPHEN O’LEARY, PROFESERE-NSADISI, INIVERSITE YA SUDI YA CALIFORNIE. *

KETI nge kendima mambu yai kele na zulu? Masolo yai ya kelandana tatadila mwa bikuma yina bantu kewaka boma ya makwisa. Kansi, yo tamonisa mpi sambu na nki nge lenda tula ntima nde luzingu na nsi-ntoto tasuka ve. Beto kele ti kikuma ya mbote ya kuvanda ti kivuvu, ata mambu yai ya nge kezola kutanga kepusa na kuyindula.

Kigonsa ya bitumba ya nikleyere kele kaka mingi. Na 2007, zulunalu mosi (Bulletin of the Atomic Scientists) kupesaka lukebisu yai: “Banda bo melosaka babombe (bombe atomique) ya ntete na Hiroshima mpi na Nagasaki, nsi-ntoto mekutanaka dyaka ve ti bansola ya mpasi ya mutindu yai.” Sambu na nki yo keyangisa mutindu yina? Zulunalu yango kutubaka nde na 2007, kiteso ya minduki ya nikleyere 27 000 kubikalaka mpi nde 2000 na kati na yo kuvandaka “ya kuyilama sambu bo losa yo na mwa minuta fyoti.” Nkutu, ata kana mwa ndambu mpenza ya minduki yina kubula, malanda tavanda ya mbi kibeni!

Keti kigonsa ya bitumba ya nikleyere mekulumukaka banda ntangu yina? Mukanda mosi ya kebasikaka konso mvula (SIPRI Yearbook 2009 * *) ketuba nde bansi tanu ya mezabanaka mingi ya kele ti babombe nikleyere​—Chine, France, Russie, Royaume-Uni, mpi États-Unis—​“metulaka minduki ya mpa ya nikleyere na pozisio ya bitumba to mezabisaka lukanu na bo ya kusala yo.” Kansi, mukanda yango ketuba nde bansi yai mpamba ve kele ti minduki ya nikleyere. Bantu ya kesalaka bansosa ketubaka nde konso insi yai: Inde, Pakistan, mpi Izraele kele ti babombe nikleyere na kati ya 60 ti 80. Bo ketubaka mpi nde ntangu yai na nsi-ntoto  ya mvimba, kimvuka ya babombe nikleyere 8 392 kele na pozisio ya bitumba, yo kevingila kaka nde bo bula yo!

Kusoba ya climat lenda nata mambu ya mpasi. Mukanda (Bulletin of the Atomic Scientists) ya beto metubila na zulu ketuba nde: “Kigonsa yina kekatuka na nsoba ya climat lenda fwanana ti kigonsa yina kekatuka na minduki ya nikleyere.” Bantu ya siansi yina bantu kezitisaka mingi bonso Stephen Hawking, profesere ya ntama na Iniversite ya Cambridge, mpi Sir Martin Rees, ya mebakaka badiplome ya nene na Iniversite ya Cambridge, kevutukila balukebisu yina ya ngolo. Bo keyindula nde mutindu ya mbi ya kusadila teknolozi mpi bupusi yina bantu kele ti yo na bima ya mezyunga beto lenda soba mpenza luzingu na ntoto, to nkutu kutula nsuka na mutindu ya kuzinga ya bantu.

Mambu ya bantu ketuba na yina metala nsuka ya luzingu na bilumbu kekwisa keyangisa bamilio ya bantu. Sonika bangogo “nsuka ya ntoto” mpi mvula “2012” na site mosi ya Internet ya mezabanaka, mpi nge tamona balutiti mingi mpenza ya kesala bakalkile ya metala nsuka ya kekwisa na mvula yina. Sambu na nki? Kalkile ya kalandrie mosi ya ntama ya ba Maya, ya mezabanaka na zina ya “Konti ya Nda,” kemonisaka nde yo kesuka na mvula 2012. Bantu mingi kewa boma nde na mutindu mosi buna yo lenda monisa nsuka ya luzingu ya bantu mutindu beto mezabila yo.

Bantu mingi ya kesambilaka kekwikilaka nde Biblia kelongaka nde nsi-ntoto tafwa. Bo keyindulaka nde bantu yonso ya kekwikilaka na Nzambi na masonga yonso takwenda na zulu, ebuna bantu yankaka tabikala sambu na kumona mpasi na ntoto yina tavanda kisaka-saka to bo talosa bo na bilungi ya tiya.

Kansi, keti Biblia ketubaka nde ntoto tabeba mpenza to tafwa kimakulu? Ntumwa Yoane kupesaka lukebisu yai: “Beno ndima ve bantu yonso ke tubaka nde bo ke na mpeve ya Nzambi, kansi ntete beno fweti bakisa kana mpeve yina me katuka na Nzambi.” (1 Yoane 4:1) Na kisika ya kundima kaka mambu yina bantu yankaka ketubaka, sambu na nki ve kukangula Biblia mpi kumona nge mosi mambu yina yo ketuba na yina metala nsuka ya ntoto? Mambu yina yo kelongaka lenda yitukisa nge.

[Banoti na Nsi ya lutiti]

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto ya kele na lutiti 4]

Mushroom cloud: U.S. National Archives photo; hurricane photos: WHO/​League of Red Cross and U.S. National Archives photo