Keti Nge Zabaka Yo?
Inki kuminaka Ninive na nima ya bilumbu ya Yonasi?
NA MVU-NKAMA ya nsambwadi na ntwala ya ntangu na beto, Asiria kumaka kimfumu ya kuluta nene ya nsi-ntoto. Site mosi ya Internet (The British Museum Blog) tubaka nde: “Yo vandaka kuyala banda na Shipre ya westi tii na esti ya Iran. Nkutu na ntangu mosi buna, yo yalaka mpi Ezipte.” Ninive vandaka nto-mbanza ya Asiria. Yo vandaka mbanza mosi ya kuluta nene na ntoto ya mvimba. Yo vandaka ti bamonima ya nene kibeni, bilanga ya kitoko, banzo ya bantotila ya nene kibeni mpi babiblioteke ya nene. Bisono yina bo sonikaka na kibaka ya mbanza Ninive ke monisa nde ntotila Assurbanipal vandaka kudibinga “ntotila ya nsi-ntoto” bonso bantotila ya nkaka ya Asiria. Na luyalu na yandi, ata insi mosi ve vandaka kunwanisa Asiria mpi Ninive.
Asiria vandaka Luyalu ya Kuluta Ngolo ya Nsi-Ntoto na ntangu yina
Ata mpidina, ntangu Asiria kumaka ngolo kibeni, Sefania profete ya Yehowa tubaka nde: “[Yehowa] . . . ta fwa Asiria mpi yandi ta bikisa Ninive mpamba, ya kuyuma bonso ntoto ya zelo na zelo.” Nahumi, profete ya Yehowa tubaka mpi nde: “Beno yiba arza, beno yiba wolo! . . . Mbanza kele mpamba, bantu kele ve, yo me beba! . . . Konso muntu yina ke mona nge ta tina nge mpi ta tuba nde, ‘Bo me bebisa Ninive!’” (Sef. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7) Mbala ya nkaka ntangu bantu waka mambu yina bo tubaka nde: ‘Keti yo ta salama kibeni? Keti bo ta kuka kunwanisa Asiria yina kele ngolo mingi?’ Bantu ndimaka ve nde yo lenda salama.
Ninive kumaka ntoto ya zelo na zelo
Mambu salamaka kaka mutindu baprofete ya Yehowa tubaka. Ntangu fioti na ntwala ya mvu 600 na ntwala ya ntangu na beto, bantu ya Babilone mpi bantu ya Media nwanisaka Asiria mpi bo nungaka yo. Bantu vandaka kuzinga diaka ve na Ninive mpi nsuka-nsuka, bo vilaka kibeni mbanza yina. Mukanda mosi na nzo mosi yina bo ke bumbaka bima ya ntama (The Metropolitan Museum of Art) na New York tubaka nde: “Nsuka-nsuka, mbanza Ninive zikamaka mpi kana Biblia ve, bantu zolaka ve kuzaba nde mbanza yina vandaka.” Kimvuka mosi ya bantu yina ke sosaka bima ya ntama (société d’archéologie biblique) tubaka nde, na luyantiku ya bamvu 1800, “ata muntu mosi ve zabaka nde Ninive yina vandaka nto-mbanza ya Asiria vandaka kibeni.” Kansi na 1845 Austen Henry Layard, muntu mosi ya mayele yina ke sosaka bima ya ntama na nsi ya ntoto, yantikaka kutimuna mayumbu ya mbanza Ninive. Mayumbu yina yandi monaka monisaka kibeni nde Ninive vandaka mbanza mosi ya lukumu kibeni.
Mambu yina Biblia tubaka sambu na Ninive lunganaka. Yo ke ndimisa beto kibeni nde mambu yina Biblia ke tubaka sambu na bamfumu ya luyalu ya insi-ntoto yai, ta lungana mpi.—Dan. 2:44; Kus. 19:15, 19-21.
