1, 2. (a) Inki mambu kuminaka Naboti ti bana na yandi? (b) Inki bikalulu zole beto ta tubila na disolo yai?

BANTU zole me kusila muntu mosi nde yandi me sala mbi kibeni. Ata mpidina, bantu me ndima mambu yango mpi me fwa yandi. Yindula mutindu bantu yina ke zolaka mambu ya mbote ta kudiwa ntangu bo ta mona bantu ke fwa muntu yai ti bana na yandi. Mambu ya mutindu yai kuminaka Naboti, nsadi ya kwikama ya Yehowa, yina zingaka na bilumbu ya Ahabi, ntotila ya Izraele.—1 Bantotila 21:11-13; 2 Bantotila 9:26.

² Disolo yai ta tubila mambu yina kuminaka Naboti. Yo ta tubila mpi kifu mosi ya nene yina nkuluntu mosi salaka na mvu-nkama ya ntete. Bambandu na bo ta monisa mutindu kikalulu ya kudikulumusa mpi ya kulolula lenda sadisa beto na kulanda lunungu ya Yehowa.

3, 4. Naboti vandaka muntu ya nki mutindu, mpi sambu na nki yandi buyaka kutekila ntotila Ahabi kilanga ya vinu?

³ Naboti, nsadi ya mbote ya Yehowa, zingaka ntangu bantu  mingi ya Izraele vandaka kulanda mbandu ya mbi ya ntotila Ahabi ti nkento na yandi Yezabele. Ahabi ti Yezabele vandaka kusambila Baale, nzambi ya luvunu, mpi bo vandaka ve kuzitisa bansiku ya Yehowa. Kansi Naboti vandaka kubaka kinduku na yandi ti Yehowa na valere kuluta nkutu luzingu na yandi.

⁴ Tanga 1 Bantotila 21:1-3. Ahabi zolaka kusumba kilanga ya vinu ya Naboti to kubaka yo mpi kupesa Naboti kilanga ya nkaka ya vinu. Naboti buyaka. Sambu na nki? Naboti tendudilaka yandi na luzitu yonso nde: “Na kutadila mabanza ya Yehowa, ngindu lenda kwisila mono ve ata fioti na kupesa nge dikabu ya ba-nkaka na mono.” Naboti buyaka sambu nsiku ya Yehowa buyisaka bantu ya Izraele na kuteka dikabu yina ba-nkaka bikilaka bo. (Levi 25:23; Kutanga 36:7) Ya kieleka, Naboti vandaka kulemfukila Yehowa.

5. Inki Yezabele salaka sambu na kubaka kilanga ya vinu ya Naboti?

⁵ Ntangu Naboti buyaka kuteka kilanga na yandi ya vinu, ntotila Ahabi ti nkento na yandi salaka kima mosi ya mbi kibeni. Sambu na kubaka kilanga yina, ntotila-nkento Yezabele lombaka babakala zole na kutuba nde Naboti me sala kima mosi ya mbi. Yo yina bo fwaka Naboti ti bana na yandi. Inki Yehowa salaka sambu na mambu yai ya mbi kibeni?

6, 7. Inki mutindu Yehowa monisaka nde yandi ke zolaka mambu ya mbote, mpi sambu na nki lukanu yina yandi bakaka pesaka dibuta ya Naboti mpi banduku na yandi kikesa?

⁶ Na mbala mosi, Yehowa tindaka Eliya na kusolula ti Ahabi. Eliya songaka Ahabi nde Ahabi ke fwaka bantu mpi kele muyibi. Yehowa bakaka lukanu nde Ahabi ti nkento na yandi mpi bana na yandi ta fwa kaka mutindu Naboti ti bana na yandi fwaka.—1 Bantotila 21:17-25.

⁷ Dibuta ya Naboti mpi banduku na yandi waka mpasi mingi na mambu ya mbi yina Ahabi salaka. Yehowa monaka mbi yina mpi yandi tadilaka yo nswalu. Ntembe kele ve nde lukanu yina Yehowa bakaka pesaka bo kikesa. Ata mpidina, ziku mambu yina salamaka na nima mekaka lukwikilu mpi kikalulu na bo ya kudikulumusa.

8. Inki Ahabi salaka ntangu yandi waka ndola yina Yehowa tubaka sambu na yandi mpi nki Yehowa salaka?

⁸ Ntangu Ahabi waka ndola yina Yehowa tubaka sambu na yandi, “[Ahabi] pasulaka bilele na yandi mpi lwataka saki na nitu na yandi; yandi buyaka madia mpi lalaka na ntoto na saki mpi tambulaka ti kulemba nitu.” Ahabi kudikulumusaka! Inki Yehowa salaka? Yandi songaka Eliya na kuzabisa Ahabi nde: “Sambu yandi me kudikulumusa na ntwala na mono, mono ta nata ve mpasi yina ntangu yandi kele na luzingu. Mono ta nata mpasi yina na nzo na yandi na bilumbu ya mwana na yandi.” (1 Bantotila 21:27-29; 2 Bantotila 10:10, 11, 17) Yehowa, Nzambi yina “ke talaka bantima” monaka mutindu Ahabi balulaka ntima mpi Yehowa lolulaka yandi.—Bingana 17:3.

9. Inki mutindu kudikulumusa sadisaka dibuta ya Naboti ti banduku na yandi?

⁹ Ntangu dibuta ya Naboti ti banduku na yandi waka nde dibuta ya Ahabi ta baka diaka ve ndola, ziku yo mekaka ngolo lukwikilu na bo na Nzambi. Kansi kudikulumusa sadisaka bo na kulanda kusadila Yehowa  mpi kundima nde Yehowa lenda sala ve ata fioti mambu ya mbi. (Tanga Kulonga 32:3, 4.) Na ntoto ya mpa, dibuta ya Naboti ta baka balusakumunu, bo ta mona diaka bantu ya dibuta na bo yina fwaka. Naboti ti bana na yandi ta bakisa nde Yehowa ke salaka kaka mambu ya mbote. (Yobi 14:14, 15; Yoane 5:28, 29) Muntu ya kudikulumusa ke zabaka nde “Nzambi ya kieleka ta sambisa mambu yonso, mpi mambu yonso ya me bumbanaka, sambu na kuzaba kana yo kele mbote to mbi.” (Longi 12:14) Yehowa ke zabaka mambu mingi yina beto ke zabaka ve. Yo yina, kudikulumusa ta sadisa beto na kulanda kutudila Yehowa ntima.

10, 11. (a) Inki mambu lenda meka lukwikilu na beto? (b) Inki mutindu kudikulumusa ke taninaka beto?

¹⁰ Inki nge ta sala kana bankuluntu me baka lukanu mosi yina nge me bakisa ve to ya me sepedisa nge ve? Mu mbandu, nki nge ta sala kana bo me katula nge to mpangi mosi yina nge ke zolaka mikumba? Inki nge ta sala kana bo me basisa muntu ya dibuta na beno na dibundu to nduku na nge, kansi nge me sepela ve na lukanu yina bankuluntu me baka? Inki nge ta sala kana nge me mona nde bankuluntu me sala mbi na mutindu bo me lolula mpangi mosi yina salaka disumu ya nene? Mambu ya mutindu yai lenda meka lukwikilu na beto na  Yehowa mpi na mutindu yandi ke twadisa dibundu na yandi. Inki mutindu kudikulumusa lenda sadisa nge na mambu ya mutindu yai? Bika beto tadila mitindu zole.

¹¹ Ya ntete, muntu ya kudikulumusa ke ndimaka nde yandi me zaba ve mambu yonso. Ata beto ke yindula nde beto me zaba mambu yonso, beto vila ve nde Yehowa mpamba ke zabaka ntima ya bantu. (1 Samuele 16:7) Kuzaba mambu yai ta sadisa beto na kundima nde beto lenda zaba ve mambu yonso mpi beto fwete soba mutindu na beto ya kutadila mambu. Ya zole, kana beto me mona nde bo me sadila beto to muntu ya nkaka mambu ya mbi, kudikulumusa ta sadisa beto na kulanda kulemfukila Yehowa mpi kuvingila tii ntangu yandi ta yidika mambu. Biblia ke tuba nde: “Mambu ta kwendila mbote sambu na bantu yina ke waka Nzambi ya kieleka boma,” “kansi mambu ta kwendila ve mbote sambu na muntu ya mbi, yandi ta kumisa mpi ve mingi bilumbu na yandi.” (Longi 8:12, 13) Kana beto kele ya kudikulumusa, beto mpi bantu ya nkaka ta baka balusakumunu.—Tanga 1 Piere 5:5.

12. Inki disolo beto ta tadila, mpi sambu na nki?

¹² Bakristu ya Antioshe ya Siria kutanaka ti mambu yina zolaka kubebisa kikalulu na bo ya kudikulumusa mpi ya kulolula. Disolo na bo ta longa beto kikalulu ya kulolula. Yo ta sadisa beto mpi na kubakisa nde ntangu Yehowa ke sadilaka bantu ya kukonda kukuka, yandi ke fwaka ve bansiku na yandi ya kuzanguka.

13, 14. Inki mikumba ntumwa Piere vandaka na yo, mpi nki mutindu yandi monisaka nde yandi kele muntu ya kikesa?

¹³ Ntumwa Piere vandaka nkuluntu yina zabanaka mingi. Yandi vandaka nduku ya ngolo ya Yezu mpi yandi bakaka mikumba ya nene. (Matayo 16:19) Mu mbandu, na mvu 36, Piere zwaka dibaku ya nene ya kulonga Korneye ti bantu yina vandaka na nzo na yandi. Beto ke binga yo dibaku ya nene sambu Korneye vandaka ve Muyuda, yandi vandaka ve mpi ya kuyotisa. Ntangu Korneye ti bantu ya nzo na yandi bakaka mpeve santu, Piere ndimaka nde bo baka mbotika. Yandi tubaka nde: “Keti muntu lenda buyisa masa sambu bantu yai ya me baka mpeve santu bonso beto kubaka ve mbotika?”—Bisalu 10:47.

¹⁴ Na mvu 49, bantumwa ti bankuluntu ya Yeruzalemi salaka lukutukanu sambu na kuzaba kana bo fwete yotisa Bakristu yina kele ve Bayuda. Na lukutakanu yai, Piere yibusaka bo na kikesa yonso nde yandi monaka na meso na yandi mosi mutindu bantu yina vandaka ve Bayuda bakaka mpeve santu. Mambu yina Piere tubaka sadisa nto-kimvuka na kubaka lukanu. (Bisalu 15:6-11, 13, 14, 28, 29) Yo kele pwelele nde Bayuda mpi bantu ya makanda sepelaka mingi na mutindu Piere tubaka mambu na kikesa yonso. Ziku bo tudilaka Piere, muntu ya lukwikilu mpi ya kuyela na kimpeve, ntima.—Baebreo 13:7.

15. Inki kifu Piere salaka na Antioshe ya Siria? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya disolo.)

¹⁵ Ntangu fioti na nima ya lukutakanu yina, Piere kwendaka na Antioshe ya Siria. Kuna, yandi vandaka kusolula ti Bakristu yina vandaka ve Bayuda. Beto lenda mona na mabanza mutindu bo sepelaka kuvanda ti Piere sambu yandi longa bo. Na mbala mosi, Piere yambulaka kudia ti bo, ziku bo yitukaka mpi waka mpasi mingi. Piere pusaka mpi Bakristu ya nkaka ya Bayuda, mu mbandu Barnabasi na kuvukana diaka ve ti bantu yina ya makanda.  Sambu na nki Piere, muntu ya kuyela na kimpeve, salaka kifu yai ya nene, yina lendaka kukabula bampangi? Inki mutindu kifu ya Piere lenda sadisa beto ntangu nkuluntu mosi me tuba to me sadila beto mambu ya mbi?

16. Inki lusadisu Piere bakaka, Inki bangiufula beto lenda kudiyula?

¹⁶ Tanga Bagalatia 2:11-14. Piere waka boma ya bantu. (Bingana 29:25) Yandi zabaka mbote mutindu Yehowa vandaka kutadila bantu yina vandaka ve Bayuda. Yandi waka boma nde Bakristu yina katukaka na Yeruzalemi ta mona yandi ti Bakristu yina vandaka ve ya kuyotisa mpi bo ta tuba mambu ya mbi sambu na yandi. Ntumwa Polo songaka Piere nde Piere ke sala ve mambu na masonga. Sambu na nki? Sambu na lukutakanu yina salamaka na Yeruzalemi na mvu 49, Polo waka mambu ya mbote yina Piere tubaka sambu na Bakristu yina vandaka ve Bayuda. (Bisalu 15:12; Bagalatia 2:13) Inki Bakristu yina vandaka ve Bayuda salaka ntangu Piere salaka mambu yina pesaka bo mpasi? Keti bo lembaka nitu? Keti bo katulaka Piere mikumba sambu na kifu yina yandi salaka?

17. Inki mutindu Yehowa monisilaka Piere mawa?

¹⁷ Piere kudikulumusaka mpi ndimaka ndongisila ya Polo. Biblia ke tuba ve nde bo katulaka Piere mikumba. Nkutu, na nima mpeve santu sadisaka Piere na kusonika mikanda zole ya Biblia. Na mukanda ya zole, Piere ke binga Polo ‘mpangi ya beto ke zolaka mingi.’ (2 Piere 3:15) Ntembe kele ve nde kifu yina Piere salaka pesaka Bakristu yina vandaka ve ya kuyotisa mpasi mingi. Ata mpidina, Yezu, mfumu ya dibundu, landaka kusadila Piere. (Baefezo 1:22) Bampangi mpi lolulaka Piere, bo landaka mbandu ya Yezu ti Tata na yandi. Biblia ke tuba ve nde mpangi mosi lembaka nitu sambu na kifu yina Piere salaka.

18. Na nki mambu beto lenda landa mbandu ya Yehowa?

¹⁸ Na mvu-nkama ya ntete, ata nkuluntu mosi ve vandaka muntu ya kukuka. Bubu yai mpi kele ve ti nkuluntu ya kukuka. Biblia ke tuba nde beto yonso ke salaka bifu mbala mingi. (Yakobo 3:2) Beto yonso me zaba kieleka yai, kansi nki nge ta sala kana mpangi mosi me sala kifu? Keti nge ta tadila yo bonso Yehowa? Mu mbandu, nki nge ta sala kana nkuluntu mosi me pesa komantere yina me lwadisa nge? Kana nkuluntu me tuba mambu yina me pesa nge mpasi, keti nge ta lemba nitu? Na kisika ya kutuba nswalu nde mpangi yai me fwana ve na kuvanda nkuluntu, keti nge ke vingilaka Yezu mfumu ya dibundu kuyidika mambu. Kana nkuluntu mosi me sadila nge mambu ya mbi kansi yandi kele kaka nkuluntu, nkutu bo me yika yandi mikumba, keti nge ke waka kiese? Kana nge lolula yandi, pana nge ke landa mbandu ya Yehowa.—Tanga Matayo 6:14, 15.

19. Inki lukanu nge me baka?

¹⁹ Sambu beto ke zolaka mambu ya mbote, beto ke vingila na kiese ntangu Yehowa ta katula mambu yonso ya mbi yina Satana ti nsi-ntoto na yandi me natilaka beto. (Yezaya 65:17) Na bilumbu yai ya beto ke vingila kulungana ya lusilu yai ya Yehowa, ntangu bantu ke sadila beto mambu ya mbi, beto fwete vanda bantu ya kudikulumusa, disongidila kundima nde beto me zaba ve mambu yonso mpi kulolula bantu yina ke sadila beto mbi. Kusala mpidina ta monisa nde beto ke landa lunungu ya Yehowa.