1, 2. (a) Luthi atethasya wĩa wĩva? (b) Nĩ maũndũ meva maseo Luthi wamanyie ĩũlũ wa Mĩao ya Ngai na andũ make?

 LUTHI atethasya wĩa mũmũ na wĩ mĩnoo. Kwasũanĩa atulĩtye ndu ũtee wa iia sya mbaale ila ũkolanilye mũthenya mũima. Saa isu syũa yĩkilyĩ kũthũa na athũkũmi makwete nzĩa maumaalĩte ndũanĩ ĩsu yaĩ kĩĩmanĩ ĩũlũ. Nũtonya kwĩthĩwa ayĩw’a anoete kĩla vandũ nũndũ atinda wĩanĩ mũthenya mũima. Ĩndĩ kwasyoka ũvindĩĩsye o na anoete ũu, ayũkĩlya mũvũi wake aminũkĩlye kũvũa iia syake. Waĩ wĩa mũito, ĩndĩ wamũtethetye mũno ũndũ ũtaĩ asũanĩa ĩvindanĩ ĩvĩtu.

² No twasye Luthi aĩ anambĩĩa kũseũvĩwa nĩ maũndũ. Kĩlungunĩ kĩvĩtu nĩtwonie kana nĩwaleile kũtaanĩsya na inyia wa mũũme na eevĩta kũlũmany’a nake na Ngai wake, Yeova. Aka asu elĩ maumĩte Moavi mayũka Mbetheleemu, na Luthi, ũla waĩ Mũmoavi, aĩ anamanya kana Mĩao ya Yeova nĩyathĩnĩkĩaa andũ ngya ma Isilaeli, o na ma mbaĩ ingĩ. Ĩndĩ ve maũndũ weeyoneie mamũkiita ngoo na mamũĩkĩĩthya kana katĩ wa andũ ma Yeova, ala mamanyĩĩtw’e Mĩao yake na mekalaa kwosana nayo, ve amwe mamwendete Ngai mũno na mendete kwĩka angĩ nesa.

3, 4. (a) Mboasi eekĩie Luthi vinya ata? (b) Ngekelany’o ya Luthi ĩtonya kũtũtetheesya ata tũmĩanĩsye na mawĩmakĩo ala matũkwataa ũmũnthĩ?

³ Ũmwe woo aĩ Mboasi, ũla waĩ mũtumĩa mũkũũ, na mwene mũũnda ũla Luthi watindie akolanĩtye matialyo. Mboasi athĩnĩkĩie Luthi ta mwĩĩtu wake. No nginya Luthi ethĩwe eew’aa mũyo mũno asũanĩa ũndũ ũsu na avindĩĩsya ndeto ila Mboasi wamũtavisye aimũkatha nũndũ wa kũsũvĩa Naomi, na kũtw’a kũlũmany’a na Ngai wa w’o, Yeova.—Soma Luthi 2:11-14.

⁴ Ĩndĩ o na vailye ũu, Luthi ndalea kwĩthĩwa eekũlasya akaumya mũthya nata. Na kĩtumi nũndũ aĩ mũeni nthĩ ĩsu, aĩ ngya, aĩ ndiwa, ndaĩ mwana, na nĩwaaĩle kũsũvĩa Naomi. O na noĩthwa eekũlasya kana wĩa wa kũkolany’a matialyo ũkeanĩasya mavata moo onthe. Na eka ũu, ndalea kwĩthĩwa eekũlasya we mwene akasũvĩwa nũũ akũa. Tũiseng’a kũmanya kana maũndũ asu nĩmamũthĩnasya kĩlĩko. Na kĩtumi nũndũ ũmũnthĩ aingĩ maitũ nĩtũkwatawa nĩ mawĩmakĩo  ma mũthemba ũsu. Kwoou kwĩmanyĩsya ũndũ mũĩkĩĩo wa Luthi wamũtetheeisye kũmĩanĩsya na maũndũ asu, nĩkũũtũmanyĩsya maũndũ maingĩ matonya kũtũtethya ũmũnthĩ.

5, 6. (a) Maũndũ mailye ata mũthenya wa mbee ũla Luthi waendie kũkolany’a matialyo mũũndanĩ kwa Mboasi? (b) Naomi eekie ata yĩla woonie Luthi asyoka?

⁵ Kwatũsyoke ĩngĩ ngewanĩ ya Luthi e kĩvũĩonĩ aiminũkĩlya kũvũa mbaale yake. Amina kũvũa na kũũlũkya ngetha yake aumisye mbaale ya kĩthimo kĩmwe ũu kya eva. Ũsu waĩ ũito wĩanene na kĩlo 14 ũu. Yu kwavindĩĩsya aithaa mbaale yake na suka na ĩndĩ ĩtina wa kwĩyaĩkya mũtwe aikwata nzĩa asyoke Mbetheleemu kwĩ na kaũmololi.—Lu. 2:17.

⁶ Naomi nĩwatanie oona Luthi asyoka mũsyĩ, na noĩthwa aseng’ie oona mbaale mbingĩ ĩla wakuĩte. O vamwe na mbaale ĩsu, nĩwakuĩte lĩu ũla watialilw’e nĩ athũkũmi ma Mboasi nĩ kana oke kũĩsanĩa na Naomi. Naomi amũkũlilye: “Wĩkolanasya va ũmũnthĩ? na wĩtethasya wĩa va? naathimwe ũla ũkũmanyie.” (Lu. 2:19) Naomi nĩwateie kũtũ nesa ew’e Luthi ayĩelesya, nũndũ asisya mũio ũla wakuĩte, nĩwaeleiwe kana ve mũndũ ũthĩnĩkĩie mũndũ mũka ũsu ndiwa na amwony’a ũseo.

7, 8. (a) Naomi oonaa ũseo wa Mboasi umĩte kwaũ na nĩkĩ? (b) Luthi oonanisye ĩngĩ ata kana nĩwatw’ĩte kwony’a Naomi ũseo wĩ wendo?

⁷ Luthi nĩwaeleisye Naomi ũseo w’onthe ũla Mboasi wamwĩkie mũthenya ũsu. Naomi eewie akiitwa mũno na asya: “Naathimwe nĩ Yeova, ũsu ũtaaeka kũmeka nesa ala me thayũ na ala makwie.” (Lu. 2:20) Ayasya ũu, oonanasya kana ũseo ũla Mboasi weekĩte waumĩte kwa Yeova, ũla ũtumaa athũkũmi make monany’a ũlau na ũmathĩte kana akamaathima meeka angĩ nesa. *—Soma Nthimo 19:17.

⁸ Naomi nĩweeie Luthi etĩkĩle mwanya ũla Mboasi wamũnengie wa kũkolanasya matialyo mũũndanĩ kwake. O na nĩwamwĩie etĩkĩle ũtao ũla wamũnengie wa kũthũkũma e vakuvĩ na aka ala angĩ nĩ kana ndakathĩnw’e nĩ aũme ala mathũkũmaa vau. Luthi nĩweetĩkĩlanile na ũtao ũsu. Na eka ũu, nĩwaendeeie “[kwĩkala] na inyia wa mũũme.” (Lu. 2:22, 23) Ndeto isu nikwonany’a ĩngĩ ũndũ Luthi watw’ĩte kwony’a Naomi ũseo wĩ wendo. Ngelekany’o yake no ĩtũtetheesye kwĩthiana tũmanye kana nĩtwĩthĩawa tũlũmanĩtye na andũ  maitũ ma mũsyĩ na ethĩwa nĩtũmatethasya yĩla ve vata. Yeova nĩwĩthĩawa ene yĩla twoonany’a ũseo wĩ wendo kwa nzĩa ĩsu.

9. Ngelekany’o ya Luthi na Naomi yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa mũsyĩ?

⁹ Mo Luthi na Naomi nĩmaĩ matonya kũtalwa ta mũsyĩ? Amwe maasya nĩ kana mũsyĩ wĩtwe mũsyĩ, no nginya vethĩwe mũndũũme, kĩveti, syana, ũmau, ũsũu, na andũ angĩ ma mũsyĩ. Ĩndĩ ngelekany’o ya Luthi na Naomi no ĩtũtetheesye kũelewa kana mũsyĩ wa athũkũmi ma Yeova no wĩthĩwe na wendo na ũtanu o na ethĩwa ve andũ amwe ma mũsyĩ mate vo. We nĩwendete mũsyĩ wenyu o na ethĩwa wĩ andũ meana? Yesũ nĩwalilikanilye aatĩĩi make kana no makwate andũ ma mũsyĩ kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto o na ethĩwa mai na mũndũ o na ũmwe wa ũko woo.—Mko. 10:29, 30.

10. Naomi endaa kũtethya Luthi ata?

¹⁰ Kuma Mwei wa 4, yĩla mbaale yakethawa nginya Mwei wa 6, yĩla nganũ yakethawa, Luthi aendeee o kũthũkũma mĩũndanĩ ya Mboasi aikolany’a matialyo ma ngetha. O ũndũ ĩvinda yaendeeie kũvĩta, Naomi ndalea kwĩthĩwa eekũlasya akatethya mũka-a-mwana ata? Ĩvinda yĩla maĩ Moavi, nĩweesĩ kana vaiĩ ũndũ waĩ eka akamanthĩa Luthi mũũme. (Lu. 1:11-13) Ĩndĩ yu aĩ anambĩĩa kwĩthĩwa na woni ũngĩ. Akũlilye Luthi atĩĩ: “Mwĩĩtu wakwa, ndikakũmanthĩe ũthũmũo, nĩ kana kwĩthĩwe ũseo kwaku?” (Lu. 3:1) Kwosana na kĩthĩo kya ĩvindanĩ yĩu, asyai nĩmo mamanthĩaa syana syoo iveti kana aũme, na Luthi aĩ atw’ĩkĩte mwĩĩtu wa Naomi. Kwoou endaa kũmanthĩa Luthi “ũthũmũo,” kana mũũme, nĩ kana amũsũvĩe. Ĩndĩ esaa kwĩka ũu ata?

11, 12. (a) Nĩ ũndũ wĩva waĩ Mĩaonĩ ya Ngai watumie Naomi aweta kana Mboasi aĩ ‘ũmwe wa mũvĩa woo ũla wa vakuvĩ namo’? (b) Luthi eekie ata aelew’a nĩ inyia wa mũũme kĩla wendaa eke?

¹¹ Luthi atavya Naomi ĩũlũ wa Mboasi, Naomi amwĩie atĩĩ: “Mũndũ ũsu nĩ waitũ, ũmwe wa mũvea witũ ũla wa vakuvĩ naitũ.” (Lu. 2:20) Syo ndeto syake syoonanasya ata? Mĩao ĩla Ngai wanengete Aisilaeli nĩyoonanĩtye ũndũ mavata ma mĩsyĩ ya ndiwa kana ngya maaĩle kũthĩnĩkĩwa. Mũndũ mũka atiwa nĩ mũũme ate na syana, eethĩawa thĩnanĩ nũndũ ĩsyĩtwa ya mũũme na nzyawa syake yaĩ yĩtonya kũthelela vau. Ĩndĩ Mĩao ya Ngai nĩyanengete mwana-a-ĩthe wa ũla wakw’a na atia kĩveti mwanya wa kũkĩtwaa nĩ kana amũkĩlĩlye ũsyao na aisũvĩa mũsyĩ wake. *—Kũt. 25:5-7.

 ¹² Naomi nĩwaeleisye Luthi mũvango ũla waĩ naw’o. No nginya Luthi ethĩwe eethukĩĩsye inyia wa mũũme nesa mũno ayĩelesya ũndũ ũsu. Lilikana kana Mĩao ya Isilaeli yaĩ ngeni kwake na ndaĩ anamba kũkwatya syĩthĩo syoo syonthe. Ĩndĩ nũndũ nĩwanengete Naomi ndaĩa vyũ, nĩwateie kũtũ nesa ndakavĩtwe nĩ kaũndũ o na kamwe. Ũndũ ũla Naomi watavisye Luthi eke nũtonya kwoneka ũtekwosana na kĩlĩko na ũtonya kwĩkĩĩthya mũndũ nthoni. Ĩndĩ Luthi ndaalea. Aisye ũũ auĩtye: “Ũu w’onthe waneena ngawĩka.”—Lu. 3:5.

13. Ngelekany’o ya Luthi yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa kwĩthukĩĩsya ũtao wa andũ akũũ? (O na ĩngĩ, sisya Yovu 12:12.)

¹³ Mavinda amwe ti laisi andũ ma mũika kwĩthukĩĩsya ũtao wa andũ akũũ, o na kau ala akũũ methĩawa na ũmanyi mwingĩ. Nĩ laisi makasũanĩa kana ala akũũ mayamba kũelewa nesa mathĩna ma andũ ma mũika. Ngelekany’o ya Luthi yĩtũlilikany’a kana kwĩthukĩĩsya ũtao wa andũ akũũ ala matwendete na matwendeaa ũseo kuma ngoonĩ no kũtethye mũno. (Soma Savuli 71:17, 18.) Ĩndĩ we Naomi anengie Luthi ũtao wĩva, na Luthi nĩwatethekie aũatĩĩa?

14. Kĩvũĩo kyaĩ kyaũ, na kyatũmĩkaa ata?

¹⁴ Mũthenya ũsu, ĩ ya mawĩoo, Luthi nĩwakwatie nzĩa athi kĩvũĩonĩ. Kĩvũĩo kyeethĩawa kĩ kĩtuto kĩ vandũ vomũ vala aĩmi me kĩvathũkany’o maendaa kũvũĩa na kũũlũkĩlya ngetha yoo. Kĩvũĩo kĩu kyakothaa kwĩthĩwa kĩ kĩĩmanĩ ĩũlũ kana ũvainĩ wakyo vala nzeve yeethĩawa ĩkũnĩte na vinya masaa ma ĩ ya mawĩoo kana kũituka. Aĩmi mamina kũvũa ngetha syoo matũmĩaa syĩndũ syeethĩawa  iseũvĩtw’e ta kĩsiko kĩnene kana ũma mũnene wĩ na mũtĩ mũasa nĩ kana maũlũkye ngetha isu. Matavaa syĩndũ ila mavũa na mayĩkya na ĩũlũ nĩ kana nzeve ĩkũne makonde ĩtwaĩte ũtee na mbeũ iivalũka vau kĩvũĩonĩ.

15, 16. (a) Elesya kĩla kyeethĩiwe kĩvũĩonĩ Mboasi avinga wĩa ĩ ya wĩoo. (b) Mboasi amanyie ata kana Luthi nĩwakomete maaũnĩ make?

¹⁵ Luthi avika kĩvũĩonĩ, ekalile evithanĩtye vandũ ũtee asyaĩĩsye athũkũmi maiminũkĩlya wĩa woo. Mboasi nĩwe wamaũngamĩĩte, na mamina kũũlũkya nĩmoombanisye kĩvumbu kĩnene kya lĩu wa mbaa ngetha. Ĩtina wa ũu, nĩwaĩe nesa avũna na akoma ũtee ũmwe kĩvumbunĩ kĩu. Veonekana kĩu kyaĩ kĩthĩo ĩvindanĩ yĩu, na mũndũ nũtonya kwĩthĩwa eekaa ũu nĩ kana asũvĩe ngetha yake ndĩkakuwe nĩ ing’ei kana ikundi sya andũ ala maendaa kũtavĩa andũ angĩ. Luthi e vala ũĩ, no weene Mboasi aithi kũkoma vau. Na yu saa waĩ ũnavika wa kwĩka kĩla Naomi wamũtavĩtye.

¹⁶ Yu kwavindĩĩsya Luthi akungĩte o kavola athengeee vala ve Mboasi ngoo yake ĩkũnĩte ũkũna. Saa isu Mboasi akomete akalĩkwa vyũ. Kwoou o tondũ Naomi wamũtavĩtye, avika vala ve Mboasi nĩwamũvuie maaũ make na akoma vau ũtee wamo. Luthi nĩwaendeeie kwĩkala vau ateũnyaunyia. Nake Mboasi aendeea na too. No nginya Luthi ethĩwe eew’aa masaa maithi kavola mũno. Ĩndĩ mũthya twĩ vakuvĩ ũtukũ katĩ, Mboasi nĩwesie kũvindũka. Kwavindĩĩsya ayũkĩla athĩlĩĩte nĩ mbevo na aitata kũng’utha maaũ nĩ kana amavw’ĩke ĩngĩ. Ĩndĩ anyaunyia nĩweewie atina mũndũ maaũnĩ make. Na o tondũ Mbivilia yaĩtye, “Sisya, mũndũ mũka akomete nyaĩĩnĩ syake”!—Lu. 3:8.

17. Nĩ maũndũ meva elĩ twaĩle kũsũanĩa tũtambĩte kwasya kana Luthi nĩwavĩtisye?

 ¹⁷ Mboasi akũlilye mũndũ mũka ũsu atĩĩ: “Nue ũũ?” Luthi nũtonya kwĩthĩwa asũngĩie atetemete nĩ wia yĩla wamwĩie, “Ninyie mũthũkũmi waku mwĩĩtu: kwondũ wa ũu tambũũkya mũthya wa ngũa syaku ĩũlũ wa mũthũkũmi waku mwĩĩtu; nũndũ nue mũndũ wa mũvĩa wa vakuvĩ.” (Lu. 3:9) Asomi amwe mayĩelesya kĩla Luthi weekie maasya kana meko make na ndeto syake syaĩ sya mũndũ mũka ũkũsesenga mũndũũme makome ĩmwe. Ĩndĩ ve maũndũ elĩ methĩawa matasũanĩĩte nesa. Mbee, kĩla Luthi weekie nĩkyeetĩkĩlĩtw’e kwosana na syĩthĩo sya ĩvinda yĩu, ila aingĩ maitũ ũmũnthĩ tũtasielewa. Kwoou twĩthĩwa tũivĩtya tũkatw’ĩka twĩasya Luthi eekie ũu e na kĩeleelo kĩla andũ ma ĩvindanĩ yĩĩ ĩthũku methĩawa nakyo mayĩka maũndũ ta asu. Na kelĩ, kĩla Mboasi weekie ĩtina wa vau kĩonany’a nesa kana oonie Luthi eeka ũndũ wa ndaĩa na wa kũkathwa.

18. Mboasi atavisye Luthi ndeto syĩva sya kwĩkĩa vinya, na awetaa mavinda meva elĩ Luthi woonanisye wendo?

¹⁸ Luthi ndalea kwĩthĩwa eewie akiakiw’a nĩ ndeto sya Mboasi sya kwĩkĩa vinya. Amwĩie: “Wĩthĩwe wĩ mũathime nĩ Yeova, mwĩĩtu wakwa: nĩwonan’ya ũseo mũminũkĩlyonĩ kwĩ yĩla ya mbee, nũndũ ndwaaatĩĩa anake, o na me ngya kana athwii.” (Lu. 3:10) Ĩvinda “ya mbee” nĩ yĩla Luthi watwie kũlũmany’a na Naomi na asyokany’a nake Isilaeli nĩ kana aendeee kũmũsũvĩa. Nayo ya “mũminũkĩlyonĩ” nĩ yĩu watwie kũtwawa nĩ Mboasi. Mboasi nĩwaeleawa kana Luthi e mũndũ mũka wa mũika aĩ atonya kũsembea kũtwawa nĩ mũndũũme wa mũika, ethĩwe nĩ mũthwii kana nĩ ngya. Ĩndĩ nĩwatw’ĩte vyũ kwonany’a ũseo, ti kwondũ wa Naomi e weka, ĩndĩ o na kwondũ wa mũũme wake, ũla waĩ akwie. Atwie kũtwawa nĩ Mboasi nĩ kana ĩsyĩtwa ya mũũme wa Naomi yĩikathele mbaĩnĩ ya Isilaeli. Ũndũ ũsu wakiitie Mboasi mũno.

19, 20. (a) Nĩkĩ Mboasi ũtaavanga kũtwaa Luthi vau kwa vau? (b) Mboasi eekie ata nĩ kana ndakanangĩe Luthi ĩsyĩtwa kana amwĩkĩĩthye nthoni?

¹⁹ Mboasi aendeeie kwĩa Luthi atĩĩ: “Na yu, mwĩĩtu wakwa, ndũkakĩe; ngakwĩka w’onthe ũla ũkwasya; nĩkwĩthĩwa ndũa yonthe ya andũ makwa nĩyĩsĩ kana wĩ mũndũ mũka mwaĩlu.” (Lu. 3:11) Mboasi nĩwendeew’e vyũ nĩ kũtwaa Luthi. O na veonekana ndaathĩnĩka atw’ĩka nĩwe mũndũ wa mũvĩa wa vakuvĩ ũla waaĩle kũmũtwaa. Ĩndĩ mũndũũme ũsu aĩ mũlũngalu na ndaĩ esa kwĩka ũndũ ayenda o  kwĩyĩuna. Eeie Luthi kana vaĩ mũndũ ũngĩ wa mũvĩa wa vakuvĩ mũnango na mũũme wa Naomi. Ĩtina wa ũu aĩ ambe kũthi onane na mũndũũme ũsu na aimũkũlya ethĩwa no ende kũtwaa Luthi newe.

²⁰ Mboasi eeie Luthi athyũmũe o vau wakomete na ayĩsa kũkĩla kũtanamba kũkya vyũ athi evithanĩtye. Kĩeleelo kyake kyaĩ kũsũvĩa ĩsyĩtwa ya Luthi vamwe na yake, nũndũ andũ mamanya kĩla kĩendeeie maĩ matonya kũmasũanĩĩa naĩ. Luthi nĩwasyokie maaũnĩ o vala wakomete, na yu aĩ atonya kũkwata too ĩtina wa Mboasi kũmũnenga ũsũngĩo mũseo ĩũlũ wa kĩla wamũkũlilye. Na ĩndĩ kĩoko tene kũtanamba kũtheatheana, ookĩla nĩ kana athi. Mboasi nĩwamwĩkĩĩie mbaale mbingĩ sukanĩ wake, na Luthi akwata nzĩa asyoke Mbetheleemu.—Soma Luthi 3:13-15.

21. Nĩ kyaũ kyatumaa Luthi etwa “mũndũ mũka mwaĩlu,” na tũtonya kũatĩĩa ngelekany’o yake ata?

²¹ No nginya Luthi ethĩwe eew’aa mũyo mũno asũanĩa kĩla Mboasi woonanasya yĩla wamwĩie nĩweesĩkĩe ndũanĩ yonthe ta “mũndũ mũka mwaĩlu”! Vate nzika eesĩkĩe ta mũndũ mũka mwaĩlu nũndũ wa kĩthito kyake kya kwenda kũmũmanya Yeova na kũmũthũkũma. O na ĩngĩ, nĩwoonetye Naomi na andũ make ũseo na tei mwingĩ, o na aketĩkĩla kwĩka moalyũku maingĩ amanyĩe syĩthĩo syoo ũtatwĩe asyĩsĩ. Tweekĩa kĩthito twĩthĩwe na mũĩkĩĩo ta wa Luthi, tũkanengae andũ ala angĩ ndaĩa vamwe na syĩthĩo syoo. Na tweeka ũu, o naitũ tũikalea kwĩseũvĩsya ĩsyĩtwa.

22, 23. (a) Kĩthimo kya mbaale kĩla Mboasi weekĩie Luthi kĩtonya kwĩthĩwa kyoonanasya ata? (Sisya maelesyo ma kwongeleela) (b) Naomi eeie Luthi eke ata?

²² Yĩla Naomi woonie Luthi avika mũsyĩ amũkũlilye atĩĩ: “Nue ũũ, mwĩĩtu wakwa?” No kwĩthĩwa Naomi amũkũlasya ũu nũndũ kwaĩ kavindu, kana akethĩwa endaa kũmanya kana ũsu aĩ o ũla Luthi ũte mũũme wĩthĩĩtwe alũmanĩtye nake, kana yu aĩ ũngĩ wĩ na wĩkwatyo wa kũtwawa o mĩtũkĩ. Luthi atekwananga ĩvinda nĩwaeleisye inyia wa mũũme kyonthe kĩla kyaendeeie athi kĩvũĩonĩ. Na ĩtina wa ũu, nĩwamwonisye mbaale mbingĩ ĩla Mboasi wamwĩie amũetee. *—Lu. 3:16, 17.

²³ Naomi nĩwatũmĩie ũĩ eea Luthi ekale mũsyĩ mũthenya ũsu  vandũ va kũthi kũkolany’a matialyo mũũndanĩ. Aĩkĩĩthisye Luthi atĩĩ: “Ũ mũndũ ndethũmũa, ataminĩte ũndũ ũũ mũnthĩ ũũ.”—Lu. 3:18.

24, 25. (a) Mboasi oonanisye ata kana aĩ mũndũ mũlũngalu na ũteeyendete? (b) Luthi aathimiwe ata?

²⁴ Ndeto ila Naomi waneenie ĩũlũ wa Mboasi syaĩ sya w’o. Aendie mbingĩlonĩ vala atumĩa ma ndũa mekalaa na eeteela nginya yĩla ũla mũndũũme wa mũvĩa wa vakuvĩ mũnango wesie kũvĩtĩla vau. Mboasi nĩwakũlilye mũndũũme ũsu mbee wa ngũsĩ ila syaĩ vo, kana no ende kũtwaa Luthi. Ĩndĩ mũndũũme ũsu ndaaĩtĩkĩla nũndũ aisye kwĩka ũu nĩ kwananga ũtiĩwa wake. Nĩvo ĩndĩ Mboasi waneenie mbee wa ngũsĩ isu syaĩ mbingĩlonĩ asya kana nũkwĩanĩsya kĩanda kĩu tawe mũndũ wa mũvĩa wa vakuvĩ wa Elimeleki, mũũme wa Naomi. Kwoou, nĩwamatavisye kana nũkũthooa ũtiĩwa wa Elimeleki na aitwaa Luthi mũka wa Maloni, ũla waĩ mwanae. Ĩtina, nĩwawetie wĩkwatyo wake kana eeka ũu, “[nũkũkĩlĩlya] syĩtwa ya ũla mũkw’ũ ũtiĩwanĩ wake.” (Lu. 4:1-10) Vate nzika, Mboasi aĩ mũndũ mũlũngalu na ũteyendete.

²⁵ Mboasi nĩwatwaie Luthi. Mbivilia ĩiweta ĩũlũ wa kĩveti kĩu kyake yaĩtye: “Yeova [nĩwakĩnengie] kũya ĩvu, na kyasyaa mwana.” Aka ma Mbetheleemu nĩmamũathimie Naomi na mamũkatha Luthi mayasya kana aĩ kavaa kwa Naomi o na kwĩ ana mũonza. Ĩvuku ya Luthi yĩithela yonanĩtye kana mwana wake nĩwe wesie kumĩlya nzyawa ya Mũsumbĩ Ndaviti. (Lu. 4:11-22) Naw’o mũvĩa wa Ndaviti nĩw’o wesie kumĩlya Yesũ Klĩsto.—Mt. 1:1. *

26. Ngelekany’o ya Luthi na Naomi ĩtũlilikanasya kyaũ?

²⁶ Luthi nĩwaathimiwe mũno vamwe na Naomi, ũla waeie mwana wa Luthi ta wake. Ngewa ya aka aa elĩ nĩtũlilikanasya kana Yeova Ngai nĩwĩthĩawa ene onthe ala mathĩnĩkaa maithũkũma meanĩsye mavata moo na mamũthũkũmaa me aĩkĩĩku vamwe na andũ make. Vate nzika Yeova ndalea kũathima ala malũmanasya nake o ta Mboasi, Naomi, na Luthi.